F.Köçərli adına Respublika
Uşaq Kitabxanası
Azərbaycan ədəbiyyatının söz və fikir zadəganı
Hüseyn Cavid
Hüseyn Cavidin 135 illik yubileyi münasibətilə mərkəzi
kitabxanaların uşaq şöbələri, MKS-nin şəhər, qəsəbə, kənd
kitabxana filialları üçün hazırlanmış metodik vəsai
Bakı -2017
2
Tərtibçilər: Aynurə Əliyeva
Sevil Əhmədova
İxtisas redaktoru və Şəhla Qəmbərova
buraxılışa məsul: Əməkdar Mədəniyyət işçisi
Azərbaycan ədəbiyyatının söz və fikir zadəganı - Hüseyn Cavid:
metodik vəsait / tərt. ed.: A.Əliyeva; ix. red. və burax. məsul
Ş.Qəmbərova; F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası.-
Bakı, 2017.-74 s.
©F. Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası, 2017
3
Tərtibçidən
Zaman gələcək yazılmamış əsərlərimə, qaranlıq zindanıma
xalqım da ağlayacaq. Tarixə, xalqa xeyir vermiş, vaxtından
əvvəl itirilmiş günahsız, ləkəsiz zavallılar için nə qədər təəssüf
ediləcək
H.Cavid
Hər bir xalqın ədəbiyyat tarixində elə şəxsiyyətlər olur
ki, onların yaratdığı sənət möcüzələri əbədi olaraq qalır, neçə-
neçə nəsillərin bədii zövqünü oxşayır. Azərbaycan ədəbiyyatı
tarixi belə şəxsiyyətlərin adı və ədəbi irsi ilə sıx zəngindir.
Onların hər birinin yaradıcılığı bir dünya olub, öz epoxasının
həyatına güzgü tutmaqla həqiqətləri bizə çatdırır. Bunların
içərisində görkəmli Azərbaycan şairi Hüseyn Cavidin xüsusi
yeri vardır. Öz dəst-xətti ilə Azərbaycan ədəbiyyatında yeni
mərhələnin, eləcə də mənzum dramın əsasını qoyan, sələf və
xələflərinə bənzəməyən Hüseyn Cavid qəlbinin dediklərini
yazan, ömrü boyu həqiqətin əsiri olan, ancaq gözəlliyə tapınan
qeyri-adi bir mütəfəkkir idi.
Faciəli ömrün qəmli dastanını yazan
şair H.Cavidin söykəndiyi həqiqətin bir mənası olub: xalqını
azad, xoşbəxt, millətini birlikdə, vətənini isə sivil dövlətlərin
sırasında görmək. Bu həqiqəti tapmaq və ona qovuşmaq yolunda
Cavid dövrünün sərt qadağaları, sədləri ilə üzbəüz dayanıb.
Onun bədii düşüncəsi, yazıları sənət tariximizin əvəzsiz
nümunələrindən biri idi. Həyat və yaradıcılığı, əsərləri və ədəbi
mövqeyi ədəbiyyatşünaslıqda, bədii estetik fikir tarixində,
dərslik, metodik vəsait və məqalələrdə geniş tədqiq olunan,
öyrənilən böyük şəxsiyyət Hüseyn Cavid XX əsr Azərbaycan və
dünya romantizmin görkəmli nümayəndəsi və gözəlliyi, həqiqəti
dərk etdirən, yaşamaqla yanaşı yaşamağın sirlərini öyrədən
dahilərlərlə bir sırada adıçəkilən, millətin tərəqqi və nicat yolunu
4
sənəti və idrakı ilə dərk edən, çıxış yolunu göstərməyə çalışan
sənətkarlardandır. Cavidin əsərləri qədər həyatında da insanların
mənəvi tərbiyəsinə təsir göstərən amillərin olması da yüksək
mənəviyyat xəzinəsidir, insanları haqqa, ədalətə, doğruluğa və
ən əsası, ruhani yüksəkliyə aparan yolun istiqaməti kimi dəyərli
və qiymətlidir. Dahi sənətkarımız Hüseyn Cavidin bu il 135
yaşı tamam olur. Bu münasibətlə hazırladığımız vəsait iki
hissədən ibarətdir. I hissə “Haqq yolçusu-Hüseyn Cavid”
adlanır. Vəsaitdə dahi mütəfəkkirin həyat və yaradıcılığından
bəhs edilir. “Cavidin söz dünyası” adlanan II hissədə isə onun
yaradıcılığı ilə bağlı keçirilə biləcək tədbirlərdən söhbət açılır.
Həyat və yaradıcılığı
Hüseyn Cavid 1882-ci ildə Naxçıvanın indiki Kəngərli
Rayonunun Şahtaxtı kəndində ruhani ailəsındə dünyaya göz
açmışdır. İbtidai təhsilini Naxçıvanda molla məktəbində, orta
təhsilini M.T.Sidqinin “Məktəbi-tərbiyə” adlı yeni üsullu
məktəbində almışdır (1894-1898). 1899-1903-cü illərdə Cənubi
Azərbaycanda olmuş, Təbrizin "Talibiyyə" mədrəsəsində
təhsilini davam etdirmişdir. İstanbul Universitetinin ədəbiyyat
şöbəsini bitirmiş (1909), Naxçıvanda, sonra isə Gəncə və
Tiflisdə, 1915-ci ildən isə Bakıda müəllimlik etmişdir. Hüseyn
Cavid klassik Azərbaycan ədəbiyyatının ən yaxşı ənənələrini
inkişaf etdirən sənətkarlardandır. O, XX əsr Azərbaycan
mütərəqqi romantizminin banilərindən biri olmuşdur. Hüseyn
Cavid sənəti janr və forma cəhətdən zəngindir. O, lirik şeirlərin,
lirik-epik, epik poemaların, Azərbaycan ədəbiyyatında ilk
mənzum faciə və dramların banisidir. “Keçmiş günlər” adlı ilk
şer kitabı 1913-cü ildə çap olunmuşdur. Hüseyn Cavid daha çox
dramaturq kimi tanınmışdır. Onun fəlsəfi və tarixi faciələri, ailə-
məişət dramları üslub, yazı ədası forma yeniliyi baxımından