Türk biRLİĞİ yolunda avşar türkmenleri sempozyumu biLDİRİler kitabi 21 Temmuz 2017 Kayseri

167
Türk Birliği Yolunda Avşar Türkmenleri Sempozyumu 
92 
 Mahmud, Penâhiyân Tebrîzî, Ferheng-i Coġrafiyâ’î-i Millî-yi Türkân-i İrân-zemîn, c. 4’ten özetlenmiştir. 
93 
age’den özetlenmiştir. 
94 
 Lerekîler, eskiden Ebu’l-Fars bölgesinde yerleşmişlerdi. Onlardan bir kısmı Heftgel çevresi, Heftgel, Mescid Süléyman ve Şüşter 
arasındaki bölgelerde dağılım gösteriyorlardı. Milli Petrol Şirketi’nin arayışları sonucu söz konusu bölgede petrol bulunduktan sonra, 
burası  “Ḫuzistan  Paris’i”  adıyla  ünlendi.  Lerekîler  Rıza  Şah  zamanında  devlet  tarafından  silahsızlandırıldılar.  Fakat  çok  geçmeden 
1320 Şehriver (M. 1941 Ağustos) karışıklıkları ortaya çıktı. Henüz silahsızlandırılmamış olan Behmé’î ve ‘Alâ-dînî aşiretleri Lerekîlerin 
mal varlığı ve zenginliğini ele geçirmek için ansızın bir gece baskını düzenleyerek onların bölgesini işgal edip onları oradan çıkardılar. 
Lerekîler ise Râm-hürmüz, diğer şehirler ve köylere dağıldılar. bkz. İrec, Afşar Sîstânî, İlhâ, Çadur-nişînân ve Tavâ’if-i ‘Aşâ‘irî-i İran, 
c. 2, s. 430-431; Behmé’îler’in düşmanlığı burada bitmedi. Lerekî ailelerinden kimileri yıllarca bu olaydan geçtikten sonra Sultan-abad 
köyleri, Râm-hürmüz ve diğer yerlerde yine Behmé’îler’in saldırıları ve yağmalarına maruz kalıyorlardı. Buna karşılık olarak Ḫéyber 
Bey  (Ḫayber  Bey)  Lerekî  ömrünün  son  yıllarında  kendi  adamlarını  toplayarak  ayaklanıp,  Celâliyan  ailesinin  2.000  kadar  ⱪoyununu 
yağmalayıp, Kohgîlûye’nin Teyyibî aşiretine götürüp onlara sığındı. Bir süre geçtikten sonra o tekrar Ebu’l-Fars’a geri döndü. bkz. Ya‘ⱪûb 
Ĝaffârî, Târîḫ-i İctimâ‘î-yi Kohgîlûye ve Boyér Ahmet, Baskı: 1,İntişârât-i Gülhâ, İsfahan, 1378, s. 286; Lerekîler Ebu’l-Fars bölgesinde 5 
köy oluşturarark yerleştikten sonra bir daha yaylaġa çıkmadılar. bkz. İrec, Afşar Sîstânî, İlhâ, Çadur-nişînân ve Tavâ’if-i ‘Aşâ‘irî-i İran, c. 
2, s. 431; Onlar bugün de burada değişik yerleşim bölgelerinde yaşamaktadırlar.
95 
 Ya‘ⱪûb Ĝaffârî, Târîḫ-i İctimâ‘î-yi Kohgîlûye ve Boyér Ahmet, s. 286; İrec, Afşar Sîstânî, İlhâ, Çadur-nişînân ve Tavâ’if-i ‘Aşâ‘irî-i 
İran, c. 2, s. 431.
96 
 İrec, Afşar Sîstânî, İlhâ, Çadur-nişînân ve Tavâ’if-i ‘Aşâ‘irî-i İran, c. 2, s. 430-431, 437.
97 
 Rafael, Blaga, İran Halkları El Kitabı, s. 277.
98 
 Hamîd, Nütⱪî, “Meselé-yi Ferhengî-yi Aⱪvâm-ı Muḫtelif-i İrân ve Ⱪanûn-i Esâsî-yi Cumhûrî-yi İslâmî, Varlıⱪ Dergisi, Sayı 2, Ḫurdâd, 
Yıl: 1358, s. 11.  
99 
 Muhammed Taⱪî, Zéhtâbî, İran Türklerinin Eski Tariḫi: İskender Devrinden İslam’a Ⱪeder, c. 1, Neşr-i Aḫter, Tebriz, 1382, s. 23. 
100 
 Yarımtaⱪlı Boybirliği’nin yaylaġı Hemedan İli’nde, Ⱪışlaⱪları ise Ḫuzistan ve Loristan illerindedir. Onlardan bir grubu ⱪışlaⱪlarını 
Ḫuzistan’da Endimeşk ve Dézful ilçelerinde bulunan bölgelerde geçirmekteler.
101 
 Behrâm, Emîr Ahmedî, Kûç-nişînî der Ḫûzistan, s. 122.
102 
 Rafael, Blaga, İran Halkları El Kitabı, s. 277.
103  
 Makalemizde /k̮/ harfi de kullanılmıştır. Bu harfi Türkçe kökenli sözcüklerde ötümsüz art damak /k̮/ ünsüzü (ötümlü art 
damak /ġ/ ünsüzünün karşılığı) için kullnmaktayız. Ⱪalk̮maⱪ sözcüğündeki kalın yazılan sesbirimi örneğinde olduğu gibi.       
104 
 Sekender, Amânullâhî Bahâr-vend, Ⱪavm-i Lor, s. 44.    
105 
 Rızâ,Mustavfî El-Memâlikî, Coġrâfiyâ-yi Kûç-nişînî, s. 264. 
106 
 Mahmud, Penâhiyân Tebrîzî, Ferheng-i Coġrafiyâ’î-i Millî-yi Türkân-i İrân-zemîn, c. 4’ten özetlenmiştir. 
107 
 Rızâ,Mustavfî El-Memâlikî, Coġrâfiyâ-yi Kûç-nişînî, s. 278, 422. 
108 
 Behrâm, Emîr Ahmedî, Kûç-nişînî der Ḫûzistan, s. 122; İrec, Afşar Sîstânî, İlhâ, Çadur-nişînân ve Tavâ’if-i ‘Aşâ‘irî-i İran, c. 1, s. 
218.
109 
 Rafael, Blaga, İran Halkları El Kitabı, s. 329.
110 
 Sekender, Amânullâhî Bahâr-vend, Ⱪavm-i Lor, s. 44.
111 
 Rızâ,Mustavfî El-Memâlikî, Coġrâfiyâ-yi Kûç-nişînî, s. 264, 278, 422. 
112 
 Kâve, Bayat, Şûriş-i ‘Aşâ’irî-yi Fars, Sâlhâ-yi 1307-1309 H.Ş, Baskı: 1, Neşr-i Nuⱪre, 1365, s. 13.
113 
 Sekender, Amânullâhî Bahâr-vend, Ⱪavm-i Lor, s. 43-44.
114 
 Kâve, Bayat, Şûriş-i ‘Aşâ’irî-yi Fars, s. 13.
115 
 Rafael, Blaga, İran Halkları El Kitabı, age, s. 277.
116 
 Buçaⱪçı Boybirliği aşağıdaki boylardan oluşmaktadır: Enklû’iye, Göher Dipu, Şul, Ereşlü, Abbaslı, Suḫte Çalı, Sar Sa’dlı, Ḫoruslu, 
Pur Rızâ Ⱪulu ve Emînî. bkz. İrec, Afşar Sîstânî, İlhâ, Çadur-nişînân ve Tavâ’if-i ‘Aşâ‘irî-i İran, c. 2, s. 695, 697-698.
117 
 Besîrî, Muhammed Rızâ, Dâm-dârî der İlât-i Kirman, Âbâdî-yi Guhurd, Yék İşum-i Buçakçı (1), Fasl-nâmé-yi Kûç, Bahar, Tahran, 
1362, s. 58. 
118 
 İrec, Afşar Sîstânî, İlhâ, Çadur-nişînân ve Tavâ’if-i ‘Aşâ‘irî-i İran, c. 2, s. 695, 697-698.
119 
  Afşarlar,  şu  boylardan  oluşmaktalar:  Hemzeli,  Ⱪasım  Évlâdı,  Celallı,  Al  Kesuva,  Zerger  ve  Safî  Ⱪulu  Évlâdı.  Afşar 
Boybirliği’nde bir takım bağımsız boylar da bulunmaktadır: Pur Memşalı, Pir Muradlı, Aġa-canlı, Velî-pûr, Ⱪarayı, Mir Hüséynî, 
Farsi-medan, Mircânî, Ⱪaraⱪoyunlu, Ⱪaragözlü, Hemze Ḫânî, Berâverdî, ‘Emûyî, Ĝönçéyî, Sâdiⱪî, Râyinî, Şeh-sevârî, Câmi‘a 
Büzürgî, Muradî, Sâvender ve Heberi. bkz. İrec, Afşar Sîstânî, İlhâ, Çadur-nişînân ve Tavâ’if-i ‘Aşâ‘irî-i İran, c. 2, s. 709-710.
120 
 Rafael, Blaga, İran Halkları El Kitabı, s. 277.
121 
 K. H., Menges, “Research in The Turkic Dialects of İran (Preliminary Report on a Trip to Persia)”, Oriens: 4, 1951, s. 279; 
Menges’in değindiği Selçuk grubundan olan kişilerle 2002 yılında bölgeye gezi yapan bir arkadaşımız görüşmüştür.
122  
 Rafael, Blaga, İran Halkları El Kitabı, s. 277.
123 
 Menges’e göre Beluçistan ve Mikran’da yani İran’ın büsbütün güneydoğusunda da Türkler vardır. Ancak o buradaki éllerin adlarının 
bilinmediğini yazmaktadır. bkz. K. H., Menges, “Research in The Turkic Dialects of İran, s. 279. 
124 
 Bu ilde ayrıca Ser Ĝelzâyî boyunun bir altboyu olan Afşarlar da yaşamaktadırlar. Bu boyun kurucusu Hüséyin Afşar (Ser Ĝelzâyî)’dir. 
O, Zahidan, Meşhed ve Zâbul İlçesi’nin Şâb Âb’a bağlı Köşe Ulyâ köyünde yerleşmekteydi. İrec, Afşar Sîstânî, İlhâ, Çadur-nişînân ve 
Tavâ’if-i ‘Aşâ‘irî-i İran, c. 2, s. 695, 697-698, 1008.
125 
 İrec, Afşar Sîstânî, İlhâ, Çadur-nişînân ve Tavâ’if-i ‘Aşâ‘irî-i İran, c. 2, s. 695, 697-698, 1008.
126 
 Yakın bir arkadaşımız Zâbul Şehri’nde söz konusu toplulukla karşılaştığını bize bildirmiştir. Arkadaşımızın bildirdiğine göre onların 
dili aşırı biçimde melezleşmiş (karma) durumdaydı.

---