12
Tezimizin ana kurgusu olan Ortodoks misyona
geçmeden önce genel misyon
anlayışını ve özellikle dünyada yaygın olan Protestan misyonunu içerdiği anlam ve
sahasına tespitte fayda vardır. Nitekim bu genel bakış içinde konumuz olan Ortodoks
misyonun yeri, anlamı ve etkisi daha da netleşecektir. Protestan mezhep ve misyonların
tanımları ve bugünkü durumları hakkında bilgiler doğrudan kendi adlarına kurulmuş
haber portallarından sağlanmıştır. Arama motorlarından “protestantism”, “lutheran”,
“prespyterian”, ve “baptist” sözcükleri ilgili sayfalarından indirilmiş ve verilen bilgiler
değerlendirilmiştir.
22
Protestanlık XVI. yüzyıldan itibaren Avrupa coğrafyasında kiliselerini ve
cemaatlerini oluşturarak yayılmaya başlamıştır. Reform süreci bünyesinde değişik dinî
gruplarında gelişmesini sağlamış ve XIX. yüzyıla
kadar Luteranlar, İngiliz kilisesi ve
Yenileştirilen kiliseler gibi değişik oluşumların doğmasına zemin hazırlamıştır.
23
Anglikan kilisesi için başlangıç yılı 1534 kabul edilmektedir zira egemenlik fermanı
(act of supremacy) bu yılda ilan edilmiştir. Kral Henri (1534–1547) döneminde
başlayan egemenlik Kral VI. Edvard (1547–1553) döneminde yerleşmiştir. Ancak XVI
ve XIX. yüzyıllarda yine bir takım ayrışmalar vuku bulmuş ve neticede Metodistler,
Baptistler, Kuvaker ve Pentekostal gibi kiliseler ortaya çıkmıştır.
24
22
Protestanlık için verilen bilgiler ansiklopedilerden alınmakla kalınmamış, bugünkü bilgilerde işlenmiştir. Ayrıca
arama motorlarında her ülkeye ait Protestan kiliselerle ilgili bilgilere de sahip olabilmekteyiz. Örneğin; İngiltere’deki
İngiliz kiliseleri için
christianweb.org.uk sitesi hizmet vermekte buradan bütün
misyoner örgütlere linkler
verilmektedir. Yine
isyours.com adlı siteden İsviçre’de bulunan Protestan kiliseler ve faaliyetler hakkında bilgiler
bulabilmekteyiz. Ayrıca
protestant.christianityinview.com sitesi de genel bilgilendirme için kullanılabilecek iyi bir
bilgi kaynağıdır.Ülke ismini yazıp protestan sözcüğünü eklersek istediğimiz bilgiye ulaşmak artık internetin sağladığı
bir hizmet olarak görülmektedir. Yine lutheran bizzat kendi adıyla birçok siteye sahiptir ve yeterince bilgi
vermektedir
. thelutheran.org,
lutherans.net, lutheranworld.org bu sitelerden sadece birkaç tanesidir. Yine
presbyterian ve baptist kelimeleri üzerine de yüzlerce bilgi sitesi vardır. www.pcusa.org, www.presby.edu,
www.presbyterian.org.au, www.opc.org bu sitelere örnek olarak gösterilebilir.
23
“Reformed church” diye tabir edilen oluşuma Türkiye’deki dinler tarihçileri Küçük, başta olmak üzere s. (318)
reforme edilmiş kilise olarak tercüme edilmiştir. Tümer ve Küçük ortak eserlerinde bu başlık altında; Presbiteryen;
Baptist, Uniteryan, Kuveykır, ve daha aşırı sayılabilecek Mormonlar, Adventistler, Pentakostalistleri de dahil
etmişlerdir. Gökgöz ise doktora tezinde “yenileştirilen kilise” terimini kullanmıştır.
Tümer-Küçük, s. 323-326;
Gökgöz, s. 30; J. Wilhelm tarafından yazılan ve Douglas J. Potter tarafından redaksiyon edilen
Dedicated to the
Sacred Heart of Jesus Christ isimli çalışma The Catholic Encyclopedia, Volume XII, 1911, New York, künyesiyle
www.newadvent.org/cathen/12495a.htm adresiyle internette yayımlanmıştır. Wilhelm bu makalesinde Protestanlığı
üç temel ilkesiyle tartışmaya açmıştır. Bizim konumuz itibariyle önemli bir noktayı da son bölümde dile getirmiştir.
Yazara göre misyon açısından hıristiyan yorumlar arasında farkın olmayacağı görüşüne yer verilmiştir.
24
N. A. Weber, “Methodism”,
The Cotholic Encyclopedia, vol. X, (e metin); Metodist hareket Anglikan kilisesi
içinde kurucu ve teşkilatlandırıcı sıfatıyla bilinen John Wesley’in kardeşi Charles Wesley tarafından başlatılan
reformist bir harekettir ve ismini Charles Wesley’in Oxford College’de kurduğu ve kutsal metinleri incelemek üzere
bir araya gelen öğrenci kulübü “the holy club” ya da “methodist” sözünden almaktadır (1729).
13
Yenileştirilmiş (reformed) kiliseler ise yine Luther ile çağdaş zamanda
Katolikliği eleştiren ve papalık kurumuna karşı olan din adamları ve düşünürlerinin
organize olmasıyla meydana gelmiştir. Bu din adamlarının en önemlisi Jean Calvin’dir.
Çok geniş bir alanda yaygınlık gösteren bu mezhebin doğuşunda
en önemli etken kilise
idaresi meselesi olmuştur. Bu mezhepte kiliseler oldukça sadedir, yine ritüel olarak ta
sadece vaftizi ve evharistiyayı kabul ederler. Ayrıca diğer mezhepler gibi sakrementlere
derin anlamlar yüklemezler. Yenileştirilen kiliseler bölgelere göre farklı isimlerle
örgütlenmişlerdir. İskoçya’da Presbiteryan olarak örgütlenen bu yapı piskoposluk
müessesi yerine heyet tarafından yönetilmektedir. Bugün bu tür kiliseler Almanya,
İskoçya, Hollanda Danimarka ve İrlanda’da yaygın olarak bulunmaktadır. Yine ABD’de
bu cümleden kiliselere Kongregasyonalist adıyla rastlanmaktadır.
25
Misyon ve Misyonerliğe Genel Bakış
Misyon, Misyoner ve Misyonerlik
Misyon kelimesi Latince “missio”dan gelmiştir ve sözlükte “görev ve yetki”
olarak tarif edilmiştir. Misyoner ise “görevli olan kişi” anlamına gelmektedir.
Hıristiyanlığın ilk dönemlerinde Baba tarafından Oğul'un, Baba ve Oğul tarafından
Rûhulkudüs'ün gönderilişine yönelik tanrısal iradeyi belirttiğinden teslîs öğretisiyle
ilgili olarak taşıdığı teolojik anlamın yanı sıra kilise tarafından resmen vaaz için
görevlendirilmeyi ifade eden misyon terimi, XVI. yüzyıldan itibaren Cizvitlerce daha
özel bir anlamda kullanılmaya başlanmıştır.
26
XVI. yüzyılda Ignatius Loyola tarafından,
hıristiyan milletlerin kolonilere kilise görevlileri göndermesini
ifade eden misyon ve
misyonerlik (missionary) sömürge bölgelerinin hıristiyanlaştırılması bağlamında
kullanılmıştır. Katolik kilisesinin hıristiyanlığın yerliler arasında yayılmasını sağlamak
amacıyla görevlendirdiği kilise temsilcilerine misyoner, bunların gittikleri ülkelere ise
25
Tümer-Küçük, s. 318-19. Amerikan Protestanlığının temelleri Avrupa Protestanlığına dayandırılabilir. XVII ve
XVIII. yüzyıllarda Avrupa’dan Amerika’ya
göç eden Baptist, Kuvaker ve Metodistler Amerika’da rahat bir yaşam
alanı bularak gelişmiştir. Yine Avrupa’da tehlikeli görülen birçok küçük protestanvari tarikatlar bu ülkede
teşkilatlanmıştır. XIX. yüzyılda da Amerika’da bu gelişimin arttığı gözlenebilir. 1861 yılında Üniversalistler adını
alan Uniteryanlar (1819), Mormonlar (1830), Yedinci gün adventistleri (1863), Yehova şahitleri (1879), hıristiyan
bilimi (1879) ve Nazarenler buna örnek gösterilebilir. Geniş bilgi için bakınız; “Christian research ındex; bu adresten
başta ABD olmak üzere hıristiyan mezheplerine ait misyoner organizasyonlara ulaşabilir ve ayrıntılı bilgi
edinebilirsiniz.
26
E. Hillman,
The Church as mission, Landon 1966 s. 36