Şahin Mustafayev
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
10 Bu gil lövh ənin üzərindəki rəsmdən belə nəticə çıxarmaq olar ki, h ələ bizim eradan min il əvvəl ussuriyalı döyüşçülər suyun altı il ə üzərək düşmən qayıqlarına yaxınlaşa bilirdilər Aristotel dövrünün, b əlkə də, əsasında real həqiqət duran digər bir deyimi bu günümüz ə qədər gəlib çatmışdır. Qədim rəvayətdə Aristotelin şagirdi olan Makedoniyalı İsgəndərin şüşə çəlləkdə suyun dibinə enərək orada üç gün qalması və m ələklərin ona dəniz möcüzələrini göstərməsi haqqında nəql edilir. Mümkündür ki, bu h əqiqətən də tərsinə çevrilmiş çox böyük şüşə həcm olaraq, ibtidai formada hazırlanmış ilk «dalğıc zəngi» olmuşdur. Belə «dalğıc zəngləri»ndən geniş istifadə isə, daha gec, t əqribən orta əsrlərdən başlanmışdır. Bel əliklə, orta əsrlər... Artıq gəmiçilik geniş inkişaf etməyə başlamış, dənizyanı ölk ələr böyük hərbi donanmalara, yükdaşıyan mülki gəmilərə malik idilər. Tez-tez 11 d əniz müharibələri baş verir, mülki gəmilərə hücumlar edilir və gəmilər çox qiymətli yükl əri ilə birlikdə batırılırdılar. Və bütün bunlar suyun altına olan marağın daha bir istiqam ətinin - sənaye-kommersiya yönümünün inkişafına təkan verdi. Batmış qiymətli əşyaların müəyyənləşdirilməsi və çıxarılmasının təşkili mütləq şəkildə suyun altında uzunmüddətli qalmanı tələb edirdi və bunun üçün işləmə d ərinliyində nəfəsalma üçün hava mənbəyinin olması tələb olunurdu. Çox maraqlıdır ki, dalğıc geyim dəstləri və ləvazimatların dan çox-çox öncə insan, sonralar dalğıc işlərinin «ali pilotaj»ı sayılan dərinlik (saturasiya) suyaenmələrində təkmilləşdirilərək istifad ə edilən «dalğıc zəngi»nin ibtidai formasından yararlanmışdır. Belə ki, sakit hava şəraitində şaquli olaraq suyun dibinə buraxılan, alt hissəsi açıq, üst hissəsi isə bağlı olan həcmin üst hissəsində qalmış hava, suya dalan insanların müəyyən müdd ət nəfəs almaların a, ətrafı müşahidə etmələrinə, əllərindəki alətlərdən istifadə ed ərək dənizin dibindəki qiymətli əşyaları qaldırmaların a imkan vermişdir. Belə h əcmlərin daha böyük dəniz dibi sahəsini əhatə etmələri üçün onların açıq olan alt hiss əsi mümkün qədər geniş, bağlı olan üst hissəsi isə suyaenmənin asanlaşdırılması üçün bir nöqt ədən burazın bağlanmasını təmin etmək məqsədi ilə mümkün qədər yığcam düzəldilirdi və bu qurğu öz xarici görkəminə görə nəhəng zəngə bənzəyirdi. Çox güman ki, « dalğıc zəngi» ifadəsi də belə yaranmışdır. 12 XVII əsrin sonunda artıq «dalğıc zəngi»ndə mü əyyən rahatlıqla işləmək olurdu XVII əsrin ort alarında dalğıcı hava il ə nasos vasitəsilə belə t əmin edirdilər Salnam ələrdə artıq XIV əsrdə bir çox Avropa ölkələrində «dalğıc zəng»lərindən istifad ə olunduğu haqda bildirilir. Məsələn, 1588-ci ildə Britaniya donanması t ərəfindən ispan donanmasının darmadağın edilməsindən sonra ingilis dalğıclarının « dalğıc zəngi»ndən istifadə edərək, ispan gəmilərinin qalıqları arasından çoxlu x əzinə tapdıqları məlumdur. H əmin dövrlərin dalğıc işləri barəsində ingilis alimi və filosofu Frensis Bekon (1561 - 1626) öz eserl ərində bəhs etmişdir. O yazırdı: «Böyük yastı həcm şaquli v əziyyətdə ehtiyatla suya endirilərək, içərisindəki havanı özü ilə bərabər dəniz dibin ə çatdırdı...» F.Bekon söyl əyirdi ki, burazın uzunluğunu elə hesablayırdılar ki, «dalğıc zəngi»nin alt s əthi ilə dəniz dibi arasındakı məsafə təqribən bir metrə bərabər olsun. Çünki 13 bel ə olan halda, dalğıc «zəng»in içərisində rahat hərəkət edir və dəniz dibindəki diqqəti cəlb edən əşyaları qarmağa ilişdirib qaldıra bilirdi. Suyun s əthinə qalxmaq üçün isə dalğıclar «zəng»in iç divarına bərkidilmiş oturacaqlarda yerl əşərək, «zəng»ə bağlanmış artıq «yük»ləri açardılar. Bu zaman s əthəqalxma çox sürətli və orqanizm üçün xoşagəlməz, bəzi hallarda isə hətta t əhlükəli olurdu. Bu kimi və digər (hava kütləsinin azlığı, əhatə səthinin m əhdudluğu, ideal hava şəraitinin tələb olunması və s.) çatışmamazlıqlara baxmayaraq, ibtidai formalı «dalğıc zəng»indən istifadə XIX əsrin ortaların a qədər davam etmişdir. XIX əsrin ortaların da amerikalı ixtiraçılar Riçards və Uelkot «dalğıc zəng»i konstruksiyasının təkmilləşdirilməsi üzrə patent əldə edərək, «zəng»in içərisinə havanın yumşaq borular vasitəsilə porşenli nasoslarla (artıq elm-texnika inkişaf etm iş və güclü nasoslar ixtira edilmişdir) vurulmasını təklif edirlər. Artıq «zəng» p əncərəli yarımkürə formasını almış, ətrafında dəniz dibindəki əşyaların qaldırılması üçün məngənələr olan, içərisinə hava su səthindən güclü nasoslar vasit əsi ilə vurulan bir qurğuya çevrilmişdi. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, «z əng»in digər çatışmamazlıqları, xüsusən də hərəkət məhdudiyyəti, insanı sualtı f əaliyyətini daha da təkmilləşdirmək üçün düşünməyə vadar etmiş və XIX əsrin ikinci yarısından başlayaraq fərdi geyim dəstləri və ləvazimatlarından istifadə etm əklə həyata keçirilə n suyaenmələr «zəng»lə suyaenmələri tədricən sıxışdırmağa başlamışdır. Hava il ə təmin olunan xüsusi geyim dəstlərindən istifadə etməklə sualtı işlərin Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|