53
s. 235-238.
11.
Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında bədii tərcümə anlayışı (birinci
məqalə). «Mütərcim» (Bədii, elmi-publisistik tərcümə jurnalı). Bakı,
1999, №1, s. 57-59.
12.
Bədii tərcümə tariximizdən: Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında
bədii tərcümə prinsipləri (ikinci məqalə). «Mütərcim» (Bədii, elmi-publi-
sistik tərcümə jurnalı). Bakı, 1999, №2, №3, s. 63-66, s. 54-56.
13.
Bədii tərcümə tariximizdən: Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında
bəzi ədəbi üslublar və onların bədii tərcümə ilə müqayisəli səciyyəsi
(üçüncü məqalə). «Mütərcim» (Bədii, elmi-publisistik tərcümə jurnalı).
Bakı, 2000, №2, s. 50-53.
14.
Azərbaycan ədəbiyyatında ilk bədii tərcümə örnəyi. Elmi axtarış-
lar. I toplu (filologiya, tarix, incəsənət). Bakı, 2000, s. 3-5.
15.
Azərbaycan ədəbiyyatında ilk dini tərcümə örnəyi. Elmi axtarışlar.
II toplu (filologiya, tarix, incəsənət). Bakı, 2000, s. 27-30.
16.
Məhəmməd Füzulinin «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin» əsəri. «Əl-Nida»
(ədəbi və elmi-publisistik jurnal). Bakı, 2000, №2, s. 27-29.
17.
Bədii tərcümə tariximiz haqqında qiymətli tədqiqat (M.Nağısoylu-
nun «Orta əsrlərdə Azərbaycanda bədii tərcümə sənəti» kitabı (Bakı,
«Elm», 2000) haqqında rəy). «Mütərcim» (Bədii, elmi-publisistik tərcümə
jurnalı). Bakı, 2000, №3, s. 67-68.
18.
Azərbaycan tərcümə tarixində lüğətlərin yeri (dördüncü məqalə).
«Mütərcim» (Bədii, elmi-publisistik tərcümə jurnalı). Bakı, 2000, №4,
s. 67-70.
19.
Klassik Azərbaycan-türk ədəbiyyatında tərcümə-şərhlər. Elmi araş-
dırmalar (elmi-nəzəri məqalələr məcmuəsi). Bakı, 2000, №1-2, s.118-121.
20.
Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsəri: tərcümə, yoxsa orijinal abidə?
Elmi araşdırmalar (elmi-nəzəri məqalələr məcmuəsi). Bakı, 2000, №3-4,
s. 176-191.
21.
Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında bədii tərcümə prinsipləri. Azər-
baycan EA-nın Xəbərləri (Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası). Bakı,
2000, №3-4, s. 76-84.
22.
Caminin «Çehel hədis» (40 hədis) əsəri və onun türk dilinə tərcü-
mələri. Şərqin aktual problemləri: tarix və müasirlik (Akademik Z.Bünya-
dovun xatirəsinə həsr olunmuş elmi-nəzəri konfransın materialları). Bakı,
54
2001, s. 125-126.
23.
Azərbaycan ədəbiyyatında ilk bədii tərcümə örnəyi (beşinci mə-
qalə). «Mütərcim» (Bədii, elmi-publisistik tərcümə jurnalı). Bakı, 2001,
№1-2, s. 92-93.
24.
Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında bəzi ədəbi üslublar. Ədəbi-
nəzəri fikir iki əsrin qovşağında (Respublika konfransının materialları –
20-21 iyun 2001-ci il). Bakı, 2001, s. 138-149.
25.
Azərbaycan ədəbiyyatında ilk dini tərcümə örnəyi (altıncı məqalə).
«Mütərcim» (Bədii, elmi-publisistik tərcümə jurnalı). Bakı, 2001, №3-4,
s. 101-102.
26.
Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsərinin təsir dairəsi. Tədqiqlər
(AMEA-nın müxbir üzvü, fil.e.d., prof. A.A.Axundovun 70 illik yubile-
yinə həsr olunmuş elmi konfransın materialları). Bakı, 2002, s. 89-91.
27.
Bədii tərcümə tariximizin bəzi məsələləri haqqında. Tədqiqlər, №1,
Bakı, 2002, s.207-210.
28.
Məqtəl janrının inkişaf tarixində Füzulinin «Hədiqətüs-süəda»
əsərinin yeri. Filologiya məsələləri. Bakı, 2002, №1, s. 68-72.
29.
Orta əsrlər Azərbaycan-türk ədəbiyyatında tərcüməyə münasibət.
Filologiya məsələləri. Bakı, 2003, №3, s. 29-33.
30.
Həzrət Əli Məhəmməd Füzulinin «Xoşbəxtlər bağçası»nda.
Filologiya məsələləri. Bakı, 2003, №4, s. 21-30.
31.
Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsərində səc. Filologiya məsələləri.
Bakı, 2004, №3, s. 3-11.
32.
Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsəri: nəşri və tekstoloji tədqiqi.
Ədəbiyyat məcmuəsi (Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Əsərləri).
XVIII c., Bakı, 2004, s. 136-150.
33.
Füzuliyəqədərki Azərbaycan tərcümə tarixinə bir nəzər. Elmi
araşdırmalar (elmi-nəzəri məqalələr toplusu). Bakı, 2006, №1-4, s. 81-88.
34.
Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsərində diqlossiya. Tədqiqlər. Bakı,
2006, №3, s. 326-333.
35.
Füzulinin «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin» əsəri: nəşri və tekstoloji
tədqiqi. Tədqiqlər. Bakı, 2006, №4, s. 353-359.
36.
Bəzi Quran ayələri Füzulinin tərcüməsində («Hədiqətüs-süəda» əsəri
əsasında). AMEA-nın Məruzələri. LXII cild, Bakı, 2006, №5-6, s. 214-217.
37.
Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsəri: bədii nəsrdə şeir poetikasının
xüsusiyyətləri. Ədəbiyyat məcmuəsi (Nizami adına Ədəbiyyat
İnstitutunun Əsərləri). XIX c., Bakı, 2006, s. 26-35.
38.
Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsərindəki qaynaqlar haqqında. Elmi
55
axtarışlar, XXII toplu. Bakı, 2006, s. 31-36.
39.
Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsəri şəhidlik abidəsi kimi. Filologiya
məsələləri. Bakı, 2007, №7, s. 284-293.
40.
Məqtəl janrı və Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsəri. Ədəbiyyat
məcmuəsi (Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Əsərləri). XX c., Bakı,
2007, s. 57-65.
41.
Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsəri şəhidlik abidəsi kimi.
«Hikmət» (Elmi araşdırmalar toplusu). Bakı, 2008, №13, s. 31-37.
42.
Füzulinin «Hədisi-ərbəin» tərcüməsi: əslinə uyğun tərcümə-qitələr.
Ədəbiyyat məcmuəsi (Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Əsərləri).
XXI c., Bakı, 2008, s. 30-37.
43.
Füzulinin «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin» əsərinin bəzi özəllikləri haq-
qında. AMEA-nın Məruzələri. LXV cild, Bakı, 2009, №2, s. 182-186.
44.
О некоторых особенностях средневекового перевода (О тюрк-
ских переводах классической восточной литературы). Журнал науч-
ных публикаций аспирантов и докторантов, Курск, 2009, №4,
Апрель, стр. 74-78
45.
Cami və Füzulinin «Hədisi-ərbəin»ləri: müqayisəli təhlil. Şərq
filologiyası məsələləri (məqalələr toplusu) (dördüncü buraxılış) Bakı,
2009, s. 419-437.
49. Fuzuli’nin Tercüme-i Hadis-i Erbain Eseri Hakkında. Kardeş kalem-
ler. Aylık Avrasya edebiyat dergısı, Ankara, 2009, sayı 29, Mayıs, s. 51-55.
50. Fuzuli’nin «Hadikatüs-süeda» adlı eserindeki manzum kısımlar üze-
rine. Turkish Studies. International Periodical For the Languages, Literature
and History of Turkish or Turkic. Ankara, 2009, Volume 4/7, Fall 2009,
s. 438-447.
51. Fuzûlî’nin «Hadikatü’s-süeda» Eserindeki Orijinal Manzum Kısım-
lar Hakkında. Kültür evreni (Uluslararası sosyal bilimler dergisi ).
Ankara, 2010, № 7, s. 197-202
52. Orta əsrlərdə bədii tərcümənin bəzi xüsusiyyətləri haqqında. Filologi-
ya məsələləri. 2011, № 2, səh. 339-349
53. Произведение Абд ар-Рахмана Джами «Чихил хадис» («Сорок
хадисов») и его переводы на тюркский язык. Кавказоведение.
Москва, 2011, № 19, стр. 11-16
54. Füzulinin «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin» əsərinin vəzni. Filologiya
56
məsələləri. 2011, № 10, səh. 262-267
Əsərləri haqqında dərc olunmuş rəylər:
1. Vasim Məmmədəliyev. İslamsevərlərə qiymətli hədiyyə. Ataəmi
Mirzəyev. «Cami, Nəvai və Füzuli yaradıcılığında 40 hədis». Bakı: Ozan,
1997, s.3-4.
2. Sənan İbrahimov. İslamsevərlərə qiymətli hədiyyə. «Şəhriyar»
qəzeti, 16-22 oktyabr 1997-ci il.
3. Məhəmməd Seyfəddini. Fəzilətdən doğulan əsər. «Respublika»
qəzeti, 27 noyabr 1997-ci il.
4. Çingiz Sasani. Orta əsrlərin tərcümə abidəsi. «Elm» qəzeti, 31
yanvar 2003-cü il.
57
А.Б.Мирзоев
ЭТАП ФИЗУЛИ В ИСТОРИИ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО
ХУДОЖЕСТВЕННОГО ПЕРЕВОДА
РЕЗЮМЕ
В диссертации впервые в системном плане освещаются перевод-
ческое наследие Мухаммеда Физули (1496-1556) и сфера влияния
переведенных им художественных произведений, также определяется
место поэта в истории азербайджанского художественного перевода.
Диссертация состоит из введения, трех глав, заключения и списка
использованной литературы.
В первой главе диссертации подчеркивается значение термина
«перевод» как носителя более широкого, нежели в современное
время, понятия в восточной классической, в том числе азербайджано-
тюркской литературе. Согласно принципам перевода в художествен-
ной классической азербайджано-тюркской литературе произведения
в вольном переводе впервые были дифференцированы по трем груп-
пам: соответствующие подлиннику, переводы-комментарии и пере-
воды-подражания. Привнесена ясность в неоднозначное отношение к
переводу в классической литературе, охарактеризована предшествую-
щая Физули история азербайджанского художественного перевода.
Во второй главе диссертации впервые системно изучено перевод-
ное сочинение «Тарджума-йи Хадис-и арбаин» («Перевод сорока ха-
дисов») Физули с позиций текстологии, освещены тематика и исто-
рия издания произведения. Выявлены идейно-художественные осо-
бенности произведения, дано полное сопоставление перевода Физули
с произведением «Хадис-и арбаин» («Сорок хадисов») персидско-
таджикского поэта Абд ар-Рахмана Джами (1414-1492), определены
стиль языка и особенности перевода.
В третьей главе диссертации впервые в текстологическом аспек-
те обстоятельно прослежены предмет повествования, идея, жанр,
тематика произведения Физули «Хадикат ас-суада» («Сад счастлив-
цев»). Представлена аргументированная позиция к мнениям и сужде-
ниям, расценивающих «Хадикат ас-суада» либо как оригинальное,
либо как переводческое произведение. В результате большого коли-
чества научно-теоретических и фактологических доводов обоснова-
но, что «Хадикат ас-суада» представляет собой образец вольного пе-
58
ревода. Дано сопоставительное исследование «Хадикат ас-суада»
Физули и произведения персидского автора Хусейна Ваиза Кашифи
(ум. 1504/05) «Раузат аш-шухада» с точки зрения художественной
композиции, тематических источников, языка и стиля, особенностей
художественного мастерства. Поэтические отрывки из произведения
впервые классифицируются по четырем группам с выявлением отли-
чительных особенностей перевода при сопоставлении его с ориги-
нальным текстом.
В заключение диссертации подводятся итоги исследования и
обобщаются основные научные выводы, позволяющие утверждать,
что Физули – мастер, создавший школу художественного перевода в
истории азербайджанской литературы. Заложенные им традиции
развивались и в последующие этапы – в течение целого ряда веков
художественный перевод произведений поэзии и прозы находился
под влиянием Физули.
59
A.B.Mirzayev
THE STAGE OF FUZULI IN THE HISTORY OF
AZERBAIJANI LITERARY TRANSLATION
SUMMARY
The translation heritage of Muhammad Fuzuli (1496-1556), the extent
of influence of his literary translation works, and his role in the history of
translation in Azerbaijan have been studied systematically for the first
time in the thesis.
The thesis consists of introduction, three chapters, conclusion and
bibliography.
In the first chapter, the term “translation” has been testified as having
a broader meaning, as it is being understood nowadays, in the classical
Eastern as well as Azerbaijani-Turkic literature. For the first time, loose
translation works have been classified into three categories, in accordance
with the principles of translation in the classical Azerbaijani-Turkic
belletristic literature: consistent with the original, commentary and
imitative translation. Clarity has been brought into a mixed attitude
towards translation in the classical literature, with the revision of history
of pre-Fuzuli literary translation in Azerbaijan.
In the second chapter, “Tarjuma-yi Hadis-i arbain” (“The translation
of forty Hadith”) by Fuzuli has made its debut as a subject of
comprehensive and systematic study from the point of view of textual
criticism, with further elucidation covering the subject matter and date of
production of the work in question. The distinctions of the work from the
point of view of its ideological and artistic composition brought to light.
The translation by Fuzuli is entirely compared with the source language
work “Hadis-i arbain” (“Forty Hadith”) by Abd ar-Rahman Jami (1414-
1492), a Persian-Tajik poet, thereby making it possible to elicit the style
of language and distinguished features of the translation thereof.
The third chapter provides the first thorough textual analysis of
“Hadiqat-us-Suada” (“The Garth of the Blessed”), another work by
Fuzuli, from the point of view of narration, idea, genre and subject matter.
Broad and coherent comments have been made about the considerations
for “Hadiqat-us-Suada” as the original composition or the translation
masterpiece. Consequently, it has been substantiated, on the basis of a
series of theoretical and factual pieces of evidence, that “Hadiqat-us-
60
Suada” is an example of loose translation. In comparison with “Rawza-
tush Shuhada” (“Garden of Martyrs”), a work by the Persian writer
Hussein Vaiz Kashifi (d. 1504 or 5), “Hadiqat-us-Suada” has become a
subject of research from the point of view of stylistic composition,
thematic sources, language, the manner of statement of contents, and
particular characteristics of literary mastership. For the first time, poetical
extracts from the work by Fuzuli have been classified into four categories,
with the exposure of distinctive features of translation as compared with
the source language.
In the conclusion, there have been provided scholarly findings and
considerations, in which Fuzuli is referred to as the founding master of the
school of literary translation in the history of the Azerbaijani literature.
The traditions initiated by Fuzuli have been fostered at posterior times,
dominating the style of literary translation of compositions in poetry and
prose for several centuries afterwards.
61
НАЦИОНАЛЬНАЯ АКАДЕМИЯ НАУК АЗЕРБАЙДЖАНА
ИНСТИТУТ ЛИТЕРАТУРЫ им. НИЗАМИ
На правах рукописи
АТААМИ БАЛА БАБА оглы МИРЗОЕВ
ЭТАП ФИЗУЛИ В ИСТОРИИ
АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО ХУДОЖЕСТВЕННОГО
ПЕРЕВОДА
10.01.01. – Азербайджанская литература
А В Т О Р Е Ф Е Р А Т
диссертации на соискание научной степени
доктора филологических наук
БАКУ – 2012
Dostları ilə paylaş: |