27
alыnыr vя hяm dя bu vя ya dиgяr xяrcиn hansы dюvlяt orqanы
tяrяfиndяn yerиnя yetиrиlmяsиnиn mяqsяdяuyьunluьu яsas
gюtцrцlцr.
Xяrclяrиn bцdcяlяr arasыnda bюlцшdцrцlmяsи aшaьыdakы
prиnsиplяrя яsasяn aparыlыr: иdarя vя tяшkиlatlarыn tabeчиlиk
prиnsиpи; яrazи yerlяшmяsи vя яhatя daиrяsи prиnsиplяrи; xяrclяrиn
цmumdюvlяt vя yerlи яhяmиyyяtиnя malиk olmasы.
Azяrbaycan Respublиkasы dюvlяt bцdcяsи xяrclяrиnиn mяrkяzи
xяrclяrи
dюvlяt mцlkиyyяtиndя olan tяsяrrцfat sahяlяrи, dяmиr yolu, dяnиz vя
hava
nяqlиyyatы, xarиcи tиcarяt vя xarиcи иqtиsadи яlaqяlяr цzrя xarиcи,
beynяlxalq
mцnasиbяtlяrиn hяyata keчиrиlmяsи иlя яlaqяdar xяrclяr, respublиka
яhяmиyyяtlи
mяnzиl-kommunal
tяsяrrцfatы
xяrclяrи,
yanacaq-energetиka
kompleksи
иlя
яlaqяdar
xяrclяr, dюvlяt иnvestиsиya xяrclяrи, иqtиsadи fяalиyyяtlя baьlы
xяrclяr,
o
cцmlяdяn,
kичиk sahиbkarlыьa иnvestиsиya yardыmы xяrclяrи, dюvlяtиn daxиlи
28
vя
xarиcи
borclarы
цzrя xяrclяr vя s. иbarяtdиr.
Respublиka mяrkяzlяшdиrиlmиш bцdcя xяrclяrиndяn sosиal-
mяdяnи tяdbиrlяrя aиd respublиka яhяmиyyяtlи иdarяlяr vя
tяшkиlatlar malиyyяlяшиr. Bura xцsusиlя daxиldиr: Respublиkanыn
Elmlяr Akademиyasы, оnun elmи-tяdqиqat иnstиtutlarы, respublиka
яhяmиyyяtlи mиllи kиtabxanalar vя muzeylяr, alи vя оrta иxtиsas
tяhsиlи mяktяblяrи, sяhиyyя цzrя dяmиr yоlu, su vя hava
nяqlиyyatыnыn sanиtarиya xиdmяtи mцяssиsяlяrи, respublиka
яhяmиyyяtlи klиnиkalar vя dиgяr tиbbи шяbяkяsи, epиdemиyalarla
mцbarиzя tяdbиrlяrи vя и.a. malиyyяlяшиr.
Sosиal tяmиnat vя sosиal mцdafия цzrя xяrclяr: hяrbи
qulluqчulara vя onlarыn aиlя цzvlяrиnя pensиyalar, Vяtяn
mцharиbяsи яlиllяrиnя pensиyalar, qaчqыnlarыn vя mяcburи
kючkцnlяrиn yemяk vя mяskunlaшdыrыlmasы xяrclяrи.
Иdarяetmя цzrя: Azяrbaycan Respublиkasыnыn Mиllи
Mяclиsиnиn, Respublиka Ыcra Hakиmиyyяtи orqanlarыnыn
saxlanmasы, hцquq-mцhafиzя vя tяhlцkяsиzlиk orqanlarыnыn
saxlanmasы xяrclяrи; mяhkяmя hakиmиyyяtи vя prokurorluq orqan-
larыnыn, o cцmlяdяn Konstиtusиya Mяhkяmяsи Alи Mяhkяmя, rayon
29
vя шяhяr mяhkяmяlяrи, Иqtиsad Mяhkяmяsи, Alи Mяhkяmяnиn
Hяrbи Kollegиyasы vя s. юlkяnиn bцtцn mцdafия xяrclяrи
respublиkanыn mяrkяzи xяrclяrи hesabыna malиyyяlяшиr.
Mяrkяzи xяrclяr hesabыna dюvlяtиn maddи vя malиyyя
ehtиyatы fondlarыnыn yaradыlmasы malиyyяlяшиr.
«Dюvlяt bцdcяsи haqqыnda» Qanun vя dиgяr qanunverиcиlиk
aktlarы иlя Naxчыvan Muxtar Respublиka bцdcяsи vя yerlи
bцdcяlяrиn xяrclяrи mцяyyяn edиlmишdиr. Naxчыvan Muxtar
Respublиkasы bцdcяsиndяn Muxtar Respublиka яhяmиyyяtlи dюvlяt
mцяssиsя vя tяsяrrцfat sahяlяrи, sosиal-mяdяnи sahяlяr, иdarяetmя
xяrclяrи, sosиal mцdafия vя tяmиnat xяrclяrи malиyyяlяшиr. Yerlи
bцdcяlяrdяn цmumtяhsиl vя mяktяbяqяdяr tяrbиyя mцяssиsяlяrи,
uшaq evlяrи, иdman, bяdяn tяrbиyяsи, gяnclяr sиyasяtи tяdbиrlяrи,
mяdяnиyyяt, иncяsяnяt, kцtlяvи иnformasиya vasиtяlяrи xяrclяrи
malиyyяlяшиr.
Azяrbaycan Respublиkasыnыn dюvlяt bцdcяsиnиn gяlиr vя
xяrcиn яsas payы respublиka mяrkяzи bцdcяsиnиn цzяrиnя dцшцr.
Azяrbaycan Respublиkasыnыn mяrkяzlяшdиrиlmиш bцdcяsи bцdcя
sиstemиnиn яsas hяlqяsиdиr.
30
Dюvlяt юz funksиyalarыnы, o cцmlяdяn иqtиsadиyyatыn
tяnzиmlяnmяsи funksиyasыnы da dюvlяt bцdcяsиnиn, xцsusяn dя
Azяrbaycan Respublиkasыnыn respublиka bцdcяsиnиn vяsaиtи
hesabыna hяyata keчиrиr. Dюvlяt юlkяnиn ЦDM-da xцsusи чяkиsиnя
gюrя bюyцk bиr yer tutan respublиka bцdcяsиnиn vяsaиtи hesabыna
иqtиsadиyyatыn цmumи иnkишaf sцrяtи vя sяvиyyяsиndяn gerи
qalan sahяlяrя kapиtal qoyuluшunu hяyata keчиrиr, maarиfы,
sяhиyyяnи, sosиal mцdafияnи, юlkяnиn иdarя vя mцhafиzя, mцdafия
sиstemиnи malиyyяlяшdиrиr. Buna gюrя dя dюvlяtиn яsas malиyyя
bazasы olan, bцtцn иqtиsadи sиstemlяrdя planlы xarakter daшыyan
vя dюvlяtиn alи qanunverиcи orqanы tяrяfиndяn tяsdиq edиlmяklя
qanun xarakterи kяsb edяn, dюvlяt bцdcя sиstemиnиn яsas
hяlqяsиndяn bиrи olan respublиka bцdcяsи mцtlяq yerиnя
yetиrиlmяlиdиr.
Qeyd etmяk lazыmdыr kи, bazar mцnasиbяtlяrиnиn иndиkи
шяraиtdя bцdcя ayыrmalarыnыn gerи qaytarыlmamasы prиnsиpи
keчmиш SSRЫ dюvrцndя nиsbяtяn son dяrяcя genиш yayыlmышdыr.
Ona gюrя dя hal-hazыrda bцdcяdяn ssuda vermяklя mцяssиsяlяrиn
kredиtlяшmяsи qaydasы юzцnя genиш yol aчmaьa baшlanmышdыr.
Kredиt qaydasыnda belя ssudalarыn verиlmяsи яlverишlи formada
31
hяyata keчиrиlmиr (bu ya hяmиn ssudaya gюrя heч bиr faиz
alыnmыr, ya da чox aшaьы hяddя mцяyyяn olunur). Lakиr onu da
qeyd etmяk lazыmdыr kи, bцdcяdяn ssuda verиlmяsи bцtцn hallarda
deyиl, mцяyyяn mяqsяdlи иnkишaf proqramlarы цчцn hяyata
keчиrиlиr (яrzaq fondunun yaradыlmasы, aqrar sяnaye kompleksиnиn
иnkишafы, иnvestиsиya mяsяlяlяrи vя s. цчцn).
Yerlи bцdcяlяrиn tяrkиb hиssяsи kиmи bяlяdиyyяlяrиn
bцdcяlяrиnиn xяrclяrиnиn hяcmи vя иstиqamяtlяrи bяlяdиyyяlяr
tяrяfиndяn mцяyyяnlяшdиrиlиr. «Bяlяdиyyяlяrиn malиyyяsиnиn
яsaslarы haqqыnda» Azяrbaycan Respublиkasы Qanununun VЫЫ
maddяsиnя яsasяn yerlи bцdcяlяrиn xяrclяrи: иdarяetmя xяrclяrи;
sosиal-mяишяt, yaшayыш, mяdяnиyyяt vя иdman obyektlяrиnиn,
habelя яhalиnиn цmumи иstиfadяsиndя olan kцчя, hяyяt vя baьlarыn
saxlanыlmasы xяrclяrи; bяlяdиyyя bцdcяlяrи xяrclяrиnя hяmчиnиn
yerlи sosиal mцdafия, sosиal-иqtиsadи иnkишaf, habelя ekolojи
proqramlarыn malиyyяlяшdиrиlmяsи xяrclяrи daxиldиr.
Gюрцндцйц кими, dюvlяt bцdcяsи xяrclяrиnиn mяrkяzи вя
йерли xяrclяr цzrя bюlgцsцnцn tяhlиlи яsasыnda mцяyyяn edиlиr kи,
bцdcя qanunverиcиlиyиnя uyьun olaraq bиr sыra цmumdюvlяt
яhяmиyyяtlи xяrclяr tamamиlя mяrkяzи xяrclяrя aиd edиlmишdиr.
Dostları ilə paylaş: |