24
∆X
m
= ∆ G
∑
− ∆ S
∑
.
Burada ∆X
m
- keçən dövrlə müqayisədə hesabat dövründə xalis mənfəətdə baş
verən dəyişiklik hesab olunur.
Cə
dvə
l 1.3.
Mə
nfəə
tin formalaş
masının ə
sas amili kimi gə
lir və
xə
rclə
rinin qarş
ılıqlı ə
laqə
sinin
tə
hlili (min manat)
Göstəricilər
Keçən dövrdə
Hesabat dövründə
Dəyişikliklər
1
2
3
4
1.
Gəlirlər,
o cümlədən:
ə
sas əməliyyat gəlirləri
;
sair gəlirlər
.
2.
Xərclər
,
o cümlədən
:
satışın maya dəyəri;
sair xərclər
.
58.03
57.29
0.74
50.47
45.98
4.49
77.76
77.04
0.72
67.21
61.45
5.76
+19.73
+19.75
-0.2
+16.74
+15.47
+1.27
3.
Xalis mənfəət (zərər)
7.56
10.55
+2.99
Cədvəl müəllif tərəfindən tərtib edilmişdir.
Müəssisənin gəlir və xərclərinin qarşılıqlı əlaqəsinin təhlilindən sonra müəssisənin
maliyyə nəticələrini xarakterizə edən ayrı-ayrı göstəricilərin onların yaranmasına səbəb
olan amillər üzrə təhlilinə başlanır.
25
II FƏ
S L. TƏ
SƏ
RRÜFAT SUBYEKTLƏ
R NDƏ
MAL YYƏ
NƏ
T CƏ
LƏ
R N N
MÖVCUD VƏ
Z YYƏ
T VƏ
ONUN TƏ
HL L METOD KASI
2.1. Vergiqoymadan əvvəl mənfəətin (bаланс мянфяятиinin) tərkibi və dinamikasının
tə
hlili
Bazar münasibətləri şəraitində müəssisənin istehsal, təçhizat, satış və maliyyə
fəaliyyətinin müxtəlif tərəfləri maliyyə nətiçələrinin göstəriçilər sistemində son dəyər
qiymətini alır. Məlumdur ki, müasir dövrdə təsərrüfat subyektlərinin mənfəət planı onların
istehsal-maliyyə planının tərkib hissəsi hesab olunur və müəssisənin ümumi mənfəət
məbləği «Vergiqoymadan əvvəl mənfəəti (bаланс mənfəəti)» göstəriçisi ilə xarakterizə
edilir. Vergiqoymadan əvvəl mənfəət (bаланс mənfəəti) isə, öz növbəsində,
ümumiləşdirilmiş şəkildə müəssisənin istehsal, maliyyə və kommersiya fəaliyyətinin son
nətiçələrini ifadə etməklə, konkret ifadəsini aşağıdakı sxemdə verilən göstəriçilər
sistemində tapır.
2.1 saylı sxemdən göründüyü kimi, bazar münasibətləri şəraitində ümumi
balans mənfəətinin əsas tərkib elementlərindən biri olan əsas əməliyyatdan - məhsul (iş,
xidmət) satışından əldə edilən ümumi mənfəətin təhlilinə mənfəət planının (proqnozunun)
real və əsaslı olmasının qiymətləndirilməsi ilə başlanılır. Cünki, müasir dövrdə mənfəət
planının (proqnozunun) əsaslı olması perspektivdə müəyyən təşkilati-texniki tədbirlərin
yerinə yetirilməsinə, dövlət və yerli büdçələrin gəlirlərinin formalaşmasına, sosial inkişafa
zəruri vəsaitin yönəldilməsinə bilavasitə təsir göstərməklə müəssisənin maliyyə
26
sabitliyinin möhkəmləndirilməsinə və ödəmə qabiliyyətinin yaxşılaşdırılmasına əlverişli
şərait yaradır. Aydındır ki, müəssisənin istehsal, təsərrüfat, investisiya və kommersiya
fəaliyyətinin son maliyyə nətiçələrinin öyrənilməsi, qiymətləndirilməsi və istifadə
edilməmiş daxili ehtiyat mənbələrinin müəyyən olunması prosesində mənfəət planının
(proqnozunun) reallığının və əsaslılığının təhlili mühüm əhəmiyyətə malik olmaqla
müxtəlif mülkiyyət münasibətlərinə mənsub olan təsərrüfat subyektlərində istehsalın
səmərəliliyini və mənfəətin mütləq məbləğini əvvəlçədən hesablamağa və
qiymətləndirməyə imkan verə bilər. Ona görə də, müasir bazar iqtisadiyyatı şəraitində
mənfəət planının (proqnozunun) əsaslılığının və reallığının təhlili metodikası ilk növbədə
mənfəətin artırılması mənbələrinin biznes-plana daxil edilməsini nəzərdə tutur. Bundan
başqa, mənfəət planının (proqnozunun) reallığının təhlili prosesində mənfəəti
formalaşdıran amillər dərindən öyrənilməli (ayrı-ayrı məhsul növləri üzrə) və
qiymətləndirilməlidir.
Əsas əməliyyatdan gəliri
(Мящсул (иш, хидмят)
сатышындан)
Sair əməliyyatdan
gəlirləri
Maliyyə gəlirləri
Мящсул Ямтяялик Сатыш
Мящсулун
(иш, хид- мящсулун гиймяти майа
дя-
Щазыр мящсул (иш,
хидмят) галыьынын
дяйишилмяси
Ямтяялик мящсул
(иш, хидмят)
бурахылышы щячминин
дяйишмяси
Йцклянмиш мящсул,
йериня йетирилмиш иш вя
Ямтяялик мящсулун (иш вя
хидмятлярин) кейфиййяти
Мящсул сатышы
базарлары
Инфлйасийа (dеvalvasiya)
амилляри
Faiz gəliri
Qiymətdən düşmüş borclar üzrə
faiz gəlirlər
Maliyyə icarəsi üzrə gəlir
Maliyyə alətlərinin ədalətli
dəyərinin dəyişməsindən gəlir
Faiz xərcləri yaradan öhdəliklər
üzrə məzənnə gəlirləri
Digər maliyyə gəlirləri
Torpaq, tikili və avadanlığın və digər
uzunmüddətli aktivlərin satışından digər gəlirlər
Yenidən qiymətləndirmədən gəlirlər
Vergiqoymadan əvvəl
mənfəət (bаланс mənfəəti)