3- Konunun analizi yapılmalıdır. Buldurma yöntemiyle işlenilmesi düşünülen dersin
konusu analiz edilerek yapılandırılmalıdır. Konunun analizinden sonra ders saatine göre
sınırlandırılmalıdır. Daha sonra konular basitten karmaşığa, kolaydan zora, somuttan soyuta,
yakından uzağa şeklinde sıralanmalıdır. Bu konuda önemli bir nokta da muhtevanın
öğrencilerin seviyelerine göre yapılaştırılmasıdır. Konular, öğrencilerin zihinsel gelişim
seviyelerine göre ayarlanmalı ve öğretimde onun çevresi de dikkate alınmalıdır. Bu yöntemde
bilgiler mantıklı bir sıra içinde verilir Bu sebeple açıklanacak konunun, bir bütünlük içinde,
kendisini oluşturan öğelerin birbirleriyle olan ilişkilerinin görülecek şekilde sıralanması ve
işlenmesi gerekir.
4- Bu yöntemde derse başlarken öğrencinin hazırbulunuşluk seviyesi veya giriş
davranışları belirlenmelidir. "Öğrenci kendisine aktarılacak konuda neler biliyor" sorusuna
cevap aramak öğretime öğrencinin bildiği noktadan başlayabilmek için gereklidir. Ertürk'ün
ifadesi ile "bireyin hazırbulunuşluk seviye eğitim pazarına beraberinde getirdiği ve zaten
sahip bulunduğu özelliklerden anlaşılabilir."
44
Hazırbulunuşluk, öğrencinin bir derse, kursa
hareketle tahminde bulunabilir. Öğrencilerin seviyeleri özellikleri bazen o grubu tanıyan diğer
girmeden önce dağarcığında getirdikleridir. Öğretim hizmetini bir sistem olarak analiz edenler
ise bunu "giriş davranışları" şeklinde söylemektedirler.
45
Öğretmen sürekli derslerine girdiği sınıfın öğrencilerinin seviyesini bilebilir. Ancak
bilmediği bir sınıfta bu yöntemi uygulayacaksa öğrencilerin yaş, cinsiyet, sınıf, bölüm vb.
özelliklerinden öğretmenlerden sorarak da öğrenilebilir.
5-
İstenen bilgiyi sağlayıcı uyarıcılar, kaynak, araç ve gereçler belirlenmelidir.
Öğretmen dersin başında veya ortasında
konu ile ilgili film, slayt, resim, tablo vb. ders
yardımcılarını kullanabilir. Bunun yanında tahtayı da etkin bir şekilde kullanmalıdır.
6- Konunun işleniş basamakları belirlenmelidir. Öğretmen, önce, konuyu öğrenciye
buldurtmak için nereden başlayacağını tespit etmelidir. Daha sonra konu nasıl ilerleyecekse o
basamaklar da belirlenmelidir. Buldurma yönteminde bilgiler öğrencilere adım adım
buldurulduğu için bu önemlidir. Öğretmen dersi plânlarken konuyu iyice analiz ettikten sonra,
bunu nasıl sunacağını bilmelidir. Burada tümevarım, tümdengelim, çözümleme (analiz),
bireşim (sentez), andırma (analoji) yollarından hangisi kullanılacaksa ona göre konu
bölünmelidir. Buldurma yönteminde, bilimsel yöntemin düşünme biçimleri kullanılır.
Konular bu düşünme süreçlerine göre sıralanmalı ve hangi yol tercih edilmişse basamak
basamak oraya ulaşılmalıdır. Örneğin, konu tümevarım yoluyla buldurulacaksa, tekil olanlar,
özel olanlar öğrenciye buldurulmalı, bunlar arasındaki bağlardan genellemelere ve ilkelere
ulaşılmalıdır Şayet tümdengelim yoluyla konuyu buldurulacaksa, o zaman öğretmen,
öğrencilere bir genellemeyi, bir ilkeyi söyleyerek bunun örneklerini buldurabilir.
BULDURMA YÖNTEMİNİN UYGULANIŞI İLE İLGİLİ BAZI HUSUSLAR
(İYİ KULLANIM İÇİN REHBER İLKELER)
Buldurma yönteminin istenilen sonuçları verebilmesi için, bu yöntemi kullanırken
dikkat edilmesi gereken hususların bilinmesinde fayda vardır. Yöntemin uygulanışında dikkat
edilmesi gerekli rehber ilkeler şunlardır:
1- Öğrenciler, buldurma yöntemiyle ders yapmaya istekli ve hazır olmalıdır.Bu
yöntemle derse başlamadan önce, öğrencide olumlu yönde bir hazırlığın olması gerekir.
Öğrenci yeni bilgiler keşfetmeye istekli ve kararlı olmalı ve mutlaka derse katılmalıdır.
Öğrencinin dikkati derse çekilemezse başarı elde etmek çok zordur. Çünkü dikkat, öğrencinin
enerjisini belli bir yönde harekete geçirir. Öğretmen için önemli olan, bu enerjiyi nasıl
harekete geçireceğidir. Öğrencinin derse ilgisi; konuya girmeden önce ortaya ilginç bir sorun
44
Ertürk, Eğitimde s.91.
45
Fidan, Okulda s. 107; Sönmez, Program s. 26.
atılması,
bir örnek olay, bir fıkra veya kısa bir hikaye anlatılması, görsel ve işitsel ders
araçlarından yararlanılması, sınıfa bir tablo veya resim getirilmesi yoluyla sağlanabilir.
46
Ayrıca konu ile ilgili çarpıcı bir ifade veya ilginç bir soru ile de öğrencinin ilgisi çekilebilir.
2- Sorular iyi hazırlanmalı, mantıklı bir sıra içinde sorulmalıdır. Buldurma yöntemi,
sadece soru cevap tekniğini kullanmak demek değildir. Arka arkasına soru sıralanmakla
öğrencilere yeni bilgiler kazandırmak çok zordur. Sorular mantıklı bir sıra içinde olmalıdır.
Çünkü öğrenci bilgilere basamak basamak ulaşacaktır.
47
3- Bir sorudan diğerine geçişler doğal olmalıdır. Bir konu anlaşılmadan diğerine
geçilmemeli, daldan dala atlanılmamalıdır. Dersi işleme hızı iyi ayarlanmalı, dersin ana
noktalarına gereken önem verilmelidir. Konu dışına çıkılmamalıdır. Ancak konu dışına
çıkmamak için bir sorudan diğerine geçişte esneklik ve doğallık terk edilmemelidir.
4-Öğrencilerin derse karşı ilgisi ve işbirliği yapmaları sağlanmalıdır. Bu yöntemde
öğrencinin bizzat derse katılımı şarttır. Herhangi bir sebeple sınıf, söz konusu yöntemle ders
yapmaya hazır değilse, ortaya atılan sorulara öğrencilerden doyurucu cevaplar alınamıyorsa
öğretmen ya yöntem değiştirilmeli ya da öğrencilerin derse katılmalarını sağlamalıdır. Çünkü
iyi bir iletişim ortamı sağlanmadan söz konusu yöntemi uygulamak mümkün değildir.
5-
Sınıftaki tüm öğrencilerin derse katılımı sağlanmalıdır. Öğretmen, sınıfa yönelttiği
soruların yalnız belirli öğrenciler tarafından cevaplandırılmasına izin vermemelidir.
Konuşmalara ve tartışmalara tüm öğrencilerin katılmalarını sağlamak için gerekli dikkat
gösterilmelidir. Derse katılan öğrenci sayısı ne kadar çok olursa sınıfta birlik ve beraberlik
duygusu sağlanmış ve tüm öğrenciler ilgili konuyu öğrenmiş olurlar.
6-
Derste
başlıca görev ve sorumluluğu öğrencilerin üstlenmesi sağlanmalıdır.
Buldurma yönteminde dersin tüm akışını öğretmen yönlendirecektir. Ancak yeni bilgileri
bulacak olan öğrencilerdir. Bu sebeple, öğretmenin sorduğu sorular, öğrencilerin her birini
düşünmeye yöneltici nitelikte olmalıdır. Öğrencilerden uzun ve ayrıntılı cevaplar alınmasına
çalışılmalı, derse katılma ve yeni bilgilere ulaşma sorumluluğunun kendilerine düştüğü iyice
hissettirilmelidir.
7-
Öğrencilerin kendi düşüncelerini rahatça ortaya koyabilmelerine imkan
sağlanmalıdır. Sınıfın kurallarına uymak şartıyla öğrenciler kişisel görüş ve düşüncelerini
cesaretle ortaya koyup savunabilmelidir. Çünkü buldurma yönteminin amaçlarından birisi de
budur.
8- Dersin akışı içinde konudan uzaklaşılmamalıdır. Çünkü soru cevap tekniği ile yeni
bilgilerin buldurulmasına çalışılırken farkında olmadan ana konudan ayrılmak mümkündür.
Öğretmen bu hususta dikkatli olmalı, böyle bir durumda yumuşak bir şekilde yeni sorularla
konuya dönülmelidir.
9- Ders işlenirken ara sıra konunun anlaşılıp anlaşılmadığı kontrol edilmelidir. Bu
amaçla zaman zaman gelinen nokta öğrencilere özetlettirilmeli
ve önemli noktalara
öğrencilerin dikkatleri çekilmelidir.
10- Buldurma yöntemiyle işlenecek bir ders iyi plânlanmış olmalıdır. Bu yöntemin
uygulanmasında bir basamaktan diğerine geçişler bir plân dahilinde olmalıdır. Konunun
ilerlemesi ve öğrencilerin ilgisinin devamı için bu şarttır. Bilgilerin dağınık ve birbirleriyle
ilişki kurulamayacak şekilde verilmesi yeni bilgilere ulaşmayı zorlaştıracağı gibi ilgiyi de
dağıtabilir.
11-
Öğrencilerin birbiriyle konuşmalarına, tartışmalarına izin verilmelidir. Konunun
ilerlemesiyle bazen öğrenciler birbirleriyle konuşma ve tartışma noktasına gelebilirler. Böyle
durumlarda konu dışına çıkılmadan ve istenilen yönde ilerleme oluyorsa öğrenciler kendi
aralarında konuşabilirler.
12- Ders baştan sona soru cevap tekniği ile sürdürülmemelidir. Bu, sıkıcı olabilir.
Öğretmen buldurmak istediği konuyla ilgili
bir örnek olay anlatarak, film izleterek, bir resim
46
J. Berbaum, L’Action Pedagogique Dans L’Enseignement Du Second Degre (Paris, 1971) s.112.
47
F. Best, Vocabulaire de l’Education (Ed. Gaston Miqlaret), s.288.