101
yaprakları sadece orta siniri kalacak Ģekilde tüketirler. Ġlk üç yuvanın bulunduğu iğne yapraklar genel
olarak kısa bir süre sonra sararır ve ölürler. Tırtıllar yer ve yuva değiĢtirme iĢini 1-3 defa daha
tekrarladıktan sonra 3. larva evresinde büyük kıĢ yuvalarını yaparlar. Kese olarak adlandırılan bu
yuvaların içerisinde tırtılların dıĢkıları ve değiĢtirdiği derileri görülür. Dördüncü yuvadan sonra tırtıllar
çoğunlukla iğne yaprakların tamamını yerler ve sadece dip kısımlarını bırakırlar.
ġekil 6.1.1.4. Çam keseböceğinin yumurta koçanı üzerinde ve ağ içinde genç larvaları.
Tırtılların toplu yaĢamında iki faz vardır. Birincisi yumurtadan çıkıĢ ile ilk soğukların baĢladığı ve kıĢlık
keselerini örmeye baĢladıkları, üçüncü deri değiĢtirmeye kadar geçen Ekim-Kasım dönemidir. Bundan
sonra ikinci faz baĢlar. Bu da üçüncü deri değiĢiminden, pupa olmak için toprağa inmeye baĢladıkları
zamana kadar geçen dönemdir. Tırtıllar kıĢlık keselerini genellikle tepe sürgünlerine yakın dallara veya
tepe sürgününün bulunduğu dal çatallarına yapar. Ġlk 3 deri değiĢimine kadar devamlı sürgün
değiĢtiren tırtıllar kıĢlık keseyi ördükten sonra bir daha kese değiĢtirmez ve onu barınak olarak sonuna
kadar kullanır.
Kural olarak, tırtıllar yer değiĢtirirken ağaçta daima aĢağıdan yukarıya doğru çıkar, yani bir sonraki
yuvayı bir öncekinden daha yukarıda kurarlar. Ġğne yaprakları daha kalın olan Karaçamlarda yuva
değiĢtirme kızılçamlardakinden daha az görülür. Ayrıca havanın ani olarak soğuması yuva sayısını
azaltır ve tırtılların hemen büyük kıĢlık yuvalar meydana getirmesine neden olur. Keseler, genellikle
dalların uç kısımlarına ve çatal yerlerine yapılır.
ġekil 6.1.1.5. Çam keseböceğinin kıĢlık yuvaları.
102
Yuvada toplu olarak yaĢayan tırtıllar, gündüzü yuvada dinlenerek geçirirler. AkĢam karanlık basınca
yuvadan çıkarak iğne yapraklarla beslenen tırtıllar, Ģafak vakti yuvaya dönerler. Hava sıcaklığı +6
°C‟nin altına düĢtüğünde, tırtıllar geceyi de yuvalarında geçirirler. Ancak Akdeniz iklim koĢullarında
sıcaklık ender olarak +6 °C‟nin altına düĢer. Bu nedenle tırtıllar genellikle geceleri yuvadan çıkar ve
iğne yapraklarla beslenirler. Yuvalar, tırtıllara barınak olmanın yanında gündüzün güneĢ ıĢınlarının bir
kısmının yansımasını ve soğuk havalarda da sıcaklığın korunmasını sağlar. Keselerin içindeki sıcaklığın
dıĢ ortamın sıcaklığından 1-2 °C kadar fazla olduğu bulunmuĢtur.
Temelde Akdeniz Bölgesinde yayılmıĢ olsa da, çam kese böceği, Thaumetopoea pityocampa
(Lepidoptera: Thaumetopoea)‟nin tırtılları, 25
0
C‟yi geçen çok yüksek aylık ortalama sıcaklıklara
katlanamaz (Demolin, 1969). Ġzole edilmiĢ larvalar için, en üst öldürücü sıcaklık +32
0
C, en düĢük
öldürücü sıcaklık -6
0
C‟dir ve +10
0
C‟de 200 bireylik tırtıl kolonileri, solar bir ısıtıcı olarak ödev gören
kıĢlık yuvalarda bir araya toplanır. Solar ıĢınım, yalıtımın her bir saati için günlük en yüksek sıcaklığı
1.5
0
C artırarak yuva ortamını etkiler. Sıcaklık, +10 ile +20
0
C arasında olduğunda, tırtıllar, keselerden
ayrılır ve ancak sıcaklığı 20
0
C„den fazla olan bir yer bulduklarında dururlar. Mevsim süresince düĢük
sıcaklıklar larval geliĢmeyi yavaĢlatır ve tırtıllar, kelebek çıkıĢının iki veya üç yıla yayılmasına öncülük
eden zorunlu diyapoza girer.
ġekil 6.1.1.6. Çam keseböceğinin beslenme yerine giden ve dönen tırtılları.
Bir kese içinde bulunan tırtıl sayısı 146-313 (ortalama 208) adet olarak tespit edilmiĢtir. Yapılan
tespitlerde büyük bir kese içindeki tırtıl sayısının bazen binden fazla olduğu da görülmüĢtür. Bu durum,
birçok tırtıl grubunun bulunduğu ağaçlarda, tırtıl gruplarının iplikçiklerle iĢaretledikleri yuvaya dönüĢ
yollarının birbiriyle kesiĢtiği ya da temas ettiği noktalarda sabahleyin yuvaya dönen bir grubun kendi
yolundan ayrılıp diğer bir yuvaya ulaĢması sonucu meydana gelmektedir. Bu tür bir kesedeki tırtıl
sayısı birkaç katına çıkabilir ve yer darlığı çeken tırtıllar keseyi büyütebilir.
ġekil 6.1.1.7. Çam keseböceğinin olgun tırtıllarının beslenmesi.
103
Keselerin üst tarafı yağmur ve kar sularını üzerinde tutmayacak Ģekilde yapılmıĢtır. Ġçerisi birçok
bölmelere ayrılmıĢ olan keslerin alt tarafında dıĢkıların düĢmesi için bir delik mevcuttur. DıĢarı
dökülmeyen dıĢkılar kesenin içinde kalır.
Çam keseböceğinin tırtıllarına dokunulduğunda insan ve hayvan derilerinin hassas kısımlarında kaĢıntı
ve tahriĢlere neden olur. Bu durum tırtıllarda zehirli kıllarının bulunmasından ileri gelir. Bu kılların zehir
etkisi, küçük, çoğunlukla 1 mm‟yi geçmeyen ve kolaylıkla kırılan yan dikenlerle donatılmıĢ kılcıklardan
meydana gelir. Bunlara ayna kılları ya da zehir kılları denir. Zehir kılları özellikle üçüncü larva
evresinden sonra geliĢir ve tahriĢe neden olur. Büyük bir tırtılda bulunan ayna kıllarının sayısı
ortalama 630.000 adettir.
Pupa evresi: Olgun tırtıllar Nisan sonu ya da Mayıs baĢında toprağa girer ve ördükleri bir koza içinde
pupa olurlar. Tırtılların toprağa girdiği yerler etrafa oranla bir süre daha kabarık görünür. Toprağa
girme yeri ağaçtan çeĢitli uzaklıklarda olabilmektedir. Tırtılların toprağa girme derinliği, toprağın
fiziksel özelliklerine bağlı olarak 2-30 cm arasında değiĢir. Toprakta geçen pupa evresi yaklaĢık 3-4 ay
sürer.
Ergin evresi: Çam keseböceği genellikle Temmuz sonunda erginleĢir. Uçma zamanı yörelere göre
farklılıklar gösterir. Örneğin, Marmara Bölgesinde Temmuz sonu, Antalya, Mersin ve Manavgat
yörelerinde Eylül ve Ekim aylarındadır. Çam keseböceği generasyonunu normalde bir yılda
tamamlamaktadır. Ancak toprakta geçen pupa evresi 1-3 yıl arasında değiĢmektedir. Aynı yıl pupa
olan bireylerden bir kısmı o yıl erginleĢip uçarken, geri kalanlar 1-3 yıl daha toprakta diyapozda
kalarak ikinci, üçüncü veya dördüncü yılda erginleĢip uçar.
ġekil 6.1.1.8. Çam keseböceğinin toprağa inme hazırlığındaki olgun tırtılları.
ġekil 6.1.1.9. Toprağa inmekte olan ve toprakta pupa yerine giden tırtıllar.
Dostları ilə paylaş: |