Inocte 2017
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches
September 12-14, 2017 Baku
14
BİR İRAN ELÇİLİK HEYETİNİN MASRAF DEFTERİ
Ahmet GÜNDÜZ
*
ÖZET
Osmanlı Devleti’nde elçilerin karşılanması ve payitahta kabul edilmeleri önemli protokol
kurallarına göre yapılmaktaydı. Elçiler, devletin sınırlarından içeri girer girmez, kendisini
İstanbul’a getirmek üzere görevlendirilen bir mihmândâr tarafından karşılanırdı. Ayrıca, Türk
topraklarına ayak basmalarından İstanbul’a gelinceye kadar bütün yol masrafları devlet
tarafından karşılanırdı.
Osmanlı ülkesine 1740 tarihinde elçi olarak görevlendirilen Hacı Han’ı ve 3000 kişilik
maiyetini karşılamak üzere dergâh-ı âli kapucubaşılarından Derviş Mehmed Ağa mihmândâr
olarak görevlendirmiştir. Ayrıca, Bağdad’dan İstanbul’a kadar yol üzerinde bulunan
beylerbeyleri, sancakbeyleri, kadılar vs. fermanlar gönderilerek İstanbul’a gelecek elçinin
günlük ihtiyaçları olan ekmek, et, pirinç, sadeyağ, arpa, saman ve odunun mihmândâr tayin
olunan Derviş Mehmed Ağa tarafından, lâzım gelen bahaları tekâliflerine takas olunmak üzere,
kazâlar
ahâlileri
tarafından
tedârik
olunması
için
fermân
çıkarılmıştır.
Ele aldığımız defter, muvakkat bir vazife ile gelen İran elçilik heyetine yapılan yol masraflarını
ihtiva etmektedir. Başbakanlık Osmanlı Arşivi'ndeki Bâb-ı Defteri Başmuhâsebe Kalemi
Defterleri arasında D.BSM.MTE. d. 11072 no ile kayd edilmiş bulunan bu defter, 18x50 ebadında
olup, 8 varaktan müteşekkildir. Defterin ilk varakında yalnızca “Defter-i Mesârif-i İlçi Hâcı Hân”
kaydı yer almaktadır. 2 varak (s.2-3) ve 16. sahifeleri boştur. Defter, İran elçisi ile
maiyyetindekiler ve heyete refakat eden mihmandar ve muhafızlar için ne gibi yiyecek, zarurî
ihtiyaç maddeleri ve hayvan yemi satın alındığını, bunların miktarlarını, birim fiyatlarını ve
harcanan paranın tutarını ihtiva etmektedir. Ancak, Bağdat’tan İstanbul’a olan bütün yol
masraflarını değil, sadece Ruha (Urfa) Döğerli, Suruç, Birecik, Nizib, Kilis ve Azaz menzillerindeki
masrafları muhtevidir.
Anahtar Kelimeler: Elçi, Hacı Han, Osmanlı, İran, Menzil
*
Prof. Dr., Gaziantep Üniversitesi, E-mail:
agunduz@gantep.edu.tr
, TÜRKİYE
Inocte 2017
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches
September 12-14, 2017 Baku
15
OĞUZLARIN ORTAYA ÇIKIŞI HAKKINDA YENI DÜŞÜNCELER
Ahmet TAŞAĞIL
*
ÖZET
Oğuz ismi, Gök Türk Devletinin özellikle 630’da merkezi hakimiyetinin çökmesiyle birlikte
Orta Asya tarihinde ön plana çıkmaya başlamıştır. Ancak çok dikkat etmek gerekir ki, Oğuz
kelimesi kabileler anlamına gelmektedir. Bundan dolayı Oğuzlar Üç Oğuz, Dokuz Oğuz gibi kabile
federasyonları
gibi
adlarla
anılmışlardır.
Nitekim
kalabalık
gruplar
halinde
yaşadıklarından gerek Türk gerekse Çin kaynaklarında sık sık bahsedilmektedir.
Oğuz adı üzerine çok çeşitli açıklamalar yapılmış ise de artık “kabileler” anlamına geldiği
yani “ok+u+z “olduğu kabul edilmektedir. Zaten Batı Gök Türk Devletinde 634 yılını takip eden
hadiselerde On Okların ortaya çıkması ve Türgişlerin meydana gelmesi yönündeki tarihi olaylar
Oğuzlar konusundaki filolojik delilleri açık bir şekilde desteklemektedir. Gök Türk tarihinin 627
yılına kadar olan kısmında hiç Oğuz adının geçmemesi, her şeyden önce Kazakistan
bozkırlarında yaşayan Töleslerin çoğunluğunun, Oğuz öncesi fonksiyonunu icra ettiklerini
göstermektedir. Bir başka ifade ile 627 yılından sonraki süreçte Töles adı ve terimi önemini
kaybetmiş; Orta Asya’da yeni boy dalgalanmaları ve yapılanmaları görülmeye başlanmıştır.
Tarihi süreç açısından bakıldığında Türgişlerin devamı olarak Batı Oğuzlarını görmek
daha doğrudur. Bilindiği gibi 766 yılından sonra Uygurların baskısıyla Tanrı Dağları Isık Göl-
Yedisu-Çu-Talas havalisine gelen Karlukların sıkıştırmasıyla Türgişler (Oğuzlar) daha da batıya
Sır Derya boylarına ve daha kuzey batıya doğru kaymışlardır. Zaten bu bölge eskiden beri Töles,
Türgiş bölgesi idi. Muhtemelen 603 dolaylarında kaynaklarda adları verilen Töles boyları daha
sonra On Okları yani Seyhun Oğuzlarını oluşturdular. 9. yüzyıldan itibaren İslam kaynaklarında
Oğuzların varlığı artık iyice belirginleşmektedir. Bundan sonra İsficab şehrinden Hazar Denizine
kadar uzanan Mangışlak dahil geniş bir alan Oğuzların yurdu olarak karşımıza
çıkmaktadır. Bildirimizde Oğuzların ortaya çıkışı ve Türk tarihinde aldıkları rol etraflıca ele
alınacaktır.
Anahtar Kelimeler: Oğuzlar, Oğuz adı, Türgişler, Oğuz yurdu
*
Prof. Dr., Yeditepe Üniversitesi, email:
atasagil@hotmail.com
, TÜRKİYE
Inocte 2017
International New Tendencies Congress in Ottoman Researches
September 12-14, 2017 Baku
16
XV-XVI YÜZYILDA YAŞAYAN ERENLERİN MENAKIPNAMELERİNDE DEVLET
ADAMLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
Ahmet TAŞĞIN
*
ÖZET
Bildiri, Osmanlı Devletinin Yıldırım – Timur arasındaki savaş sonrasında yaşadığı ara
dönemden sonra yaşayan erenlerin devlet idaresi ve padişaha yönelik değerlendirmelerini konu
edinmektedir. Bu çerçevede XV – XVI yüzyılda yaşayan erenler ve onların hayatlarını sonraki
yıllarda aktaran menakıpnamelerdeki verilerden yararlanılarak yazılı kaynaklar ve içerik
çözümlemesi yapılacaktır. Adı geçen dönem ve bu dönemde yaşayan erenlerin
menakıpnamelerinde Fatih Sultan Mehmet ve II. Beyazıt dönemine ilişkin yaygın bir
değerlendirme bulunmaktadır.
Bu eserler arasında Koyun Baba, Piri Baba, Otman Baba, Şücaaddin Veli, Kaygusuz Baba
bulunmaktadır. Bu erenlerin hayatlarından kesitlerin aktarıldığı menakıpnamelerde yapılan
tespitler müspet ve menfi olmak üzere uyarı şeklinde aktarılmaktadır.
Sonuç olarak erenlerin dilinden devletin idaresinde ve padişahların uygulamalarına
yönelik işaret ve yapılan eleştireler, ara dönemin meydana getirdiği değişim ve dönüşümün
anlaşılmasına da büyük katkı sunacaktır. Böylece menakıpnamelere yansıyan toplumsal
hoşnutsuzluk, hangi gereceklere bağlı oluşmakta ve nasıl bir öneride bulunmaktadır. Bütün
bunların görülmesini kolaylaştıracak ve tarihi bir metin olarak da sosyal tarih açısından önemli
birkaç başlığın görülmesini sağlayacaktır.
Anahtar Kelimeler: Menakıpname, Fatih Sultan Mehmet, II. Beyazıt, Koyun Baba, Piri
Baba, Otman Baba, Kaygusuz Baba, Şücaaddin Veli.
*
Prof. Dr., NEÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi, email: ahmetyt@hotmail. com, TÜRKİYE
Dostları ilə paylaş: |