Gubkin I.M. (1871-1939) bul ilimpaz neft geologiya boyinsha ma`selelerdi izertledi. Ol
nefttin` jer betine tarqaliwi, kelip shig`iw ha`m qollaniw ilajlarin ilep shiqti. Mina ka`nlerdin`
ashiliwina sebepshi boldi (Baku, Batis Sibir`).
Fersman A.E. (1883-1945) bul ilimpaz Vernadskiydin` sha`kirti bolip ol mineralogiya ha`m
geoximiya ilimlerin teren` izertledi. Olardin` rawajlaniwina ko`p u`lesin qosip dala ekspeditsiya
materiallari menen bayitti (Kol` yarim atawi, Orayliq Qizilqum, Orta Aziyanin` tawli oblastlari
Qazaqstan, Kavkaz ha`m t.b.).
Geologiya ilimine u`lesin qosqan shet el ilimpazlari:
Ch.Layayel (Angliya) ol o`z miynetinde «Osnovnie nalacha geologii» (1933). Jer qabatinin`
ha`m oni qurawshi taw jumislarin periodli katastrofa aqibetinde emes, al ko`p jilg`a sozilg`an
geologiya protsessler na`tiyjesinde payda bolg`anlig`in aniqladi. Ch.Lyayel aktualistlik metodti
geologiyani en` basli metodi dep belgiledi. Onin` bul metodi XIX-XX-a`sirdin` basinda ken`
qollanilip keyingi jillari texnikanin` rawajlaniwi ha`m t.b. izertlew jumislarina baylanisli
aktuallig`in jog`altiw stadiyasinda turg`anlig`i belgili boldi. Bul kemshiliklerdi o`z miynetinde
«Metoda uniformizm» ko`rsetti yag`niy barliq zatlar jer betindegi bolg`an waqiyag`a tikkelikli
g`a`rezli emesligi al belgili geologiyaliq strukturag`a tiyisli ekenligi aniqlandi. Bul ilimpazdin` en`
basli a`hmiyeti jer qabatinin` rawajlaniw tariyxin periodlarda belgilep berdi.
Zyussa E. (Avstriya) bul ilimpaz geologiya iliminde jer qabatin strukturalarinin` jaylasiwi
onin` payda boliwi haqqindag`i ilimiy miynetleri menen belgili «Lik Zemli» 3-tomliq (1883-1909).
Avtor bul miynetinde geologiyanin` maqsetlerin teoriyaliq jaqtan ko`rsetti ha`m onin` sheshiw
jollarin rawajlandirdi ja`ne de materiklerdin` strukturasin toliq tu`rde ko`rsetti.
Xoll D. (Amerika), Da`n A. (Frantsiya) bul ilimpazlar jer qatlaminin` rawajlaniwinda
geosinklinal teoriyani payda etti yag`niy jer qabati ba`rqulla qozg`alista ekenligin aniqladi.
Orta aziyada geologiyanin rauajlaniui. Geologiyaga tiyisli xadiyseler, kimbat baxa taslar,
minerallar va olardin kanleri xakkindagi daslepki magliumatlar a`0-a`a` asirlerde jasagan Orta
aziyalik belgili ilimpazlar Abu Ali ibn Sino xam Abu Rayxan beruniy miynetlerinde oz ornin
tapkan.
Abu Rayxan Beruniy Muxammed ibn Axmat (9wq-a`0n`h jillar) XI asirdin kirkinshi jillarinda
xar bir mineraldin fizikalik kasiyetleri, kurami xam salistirma auirligin aniklau usillari xakkinda,
minerallardi sinau, aniklau, paydalaniu xam mineral kanleri xakkinda pikir juritken. Olardi eki
klasska - kimbatbaxa taslar xam metallar klassina bolip, xar bir mineral xakkinda anik xam puxta
ilimiy tiykarlangan magliumatlar bergen. Beruniydin G`MineralogiyaG` xam baska bir katar
kitaplarinda geologiyaga tiyisli maseleler bayan etilgen.
Muxammad Nasriddin (a`g`0a`-a`g`wn` jillar), Evropada Tusi ati menen belgili astronomiya,
matematika tarauindagi miynet islegen ilimpaz sol uakitta geologiyanin rauajlaniuina ulken ulesin
kosip, feruza, izumrud, agat, yashma xam baska minerallardin fizikalik kasiyetlerin, olardi aniklau
usillarin tolik bayan etken. Olar tas katlamlarin uyreniu tiykarinda tauliklar orninda bir uakitlar
teniz bolganligi, keiyinala tenizler orninda kurgakliklar payda bolganligin jazgan. Bul kitaplarda
kimbat baxa taslar xam minerallardin kasiyetleri, kristallar xam kanlerdin payda boliui xakkinda
daslepki pikirler bayan etilgen. Abu Rayxan Beruniy ozinin kimbatbaxa taslar xam metallar
xakkindagi kitabinda tas xam minerallardin turli kasiyetleri, asirese olardin salistirma auirligi
xakkindagi bergen magliumatlari xazirshe oz axmiyetin joytkani jok.
Belgili ozbek ilimpazi, akademik X.M.Abdullaevtin sheelitli skarnlar payda boliui xakkindagi
jana koz karas a`9n`w jili G`Orta Aziyanin sheelitli skarn kanleri geologiyasi atamada monografiya
xalinda baspadan shiqti. X.M. Abdullaev basshiliginda rudali kanler menen atkindi jinislardin
genetikalik baylanisligi xakkinda mashkala ustinde kopshilik ilimpazlar is alip bardi.
Ruda kanlerinin kelip shigiui. jaylasiui xam kanlerdi tabiu usillari boyinsha bul tarauda
X.M.Abdullaev penen bir katarda onin shakirtleri Ozbekstan ilimler akademiyasinin akademiklari,
doktorlariU`
X.N.Baymuxamedov,
I.X.Xamrabaev,
E.M.Isamuxamedov,
K.L.Babaev,
I.M.Mirxojiev, R.A.Musinler oz jumislarin alip bardi.
Shogindi tau jinislari menen genetik baylanisli ruda xam baskada kazilma bayliklar boyinsha
akademik N.P.Popov, ilimpazlar N.P.Petrov, N.I.Gridnev, M.Zokirovlar oz ilimiy jumislarin alip
bardi. Ozbekstanda keyingi q0 jil shamasinda neft` xam gaz geologiyasin O.M.Akramxodjaev,
A.G.Babaev, A.M.Gabril`yants, Z.S.Ibragimov, A.K.Karimov, A.R.Xodjav xam baskalar ken
kolemde uyrendi xam bul taraudin rauajlaniuina oz uleslerin kosti. Batis xam Kubla Ozbekstanda
(Buxara-Xiva rayonlari), Gisar taularinin kubla-batis eteklerinde, Ferganada xam Ustirtte bir kansha
neft` xam gaz kanleri ashildi.
Ozbekstanda
geologiya
xam
injenerlik
geologiyasi
tarauinda
G.O.Mavlyanov,
N.A.Kenesarin, A.N.Sultanxodjaev, X.T.Tulyaganov, M.M.Kuzmin, N.N.Xodjibaevlar o`0 jillardin
birinshi yariminan baslap ilimiy izertleulerdi alip bardi. Bul jumislardin natiyjesinde ulken
mugdarda jer asti suularinin kanleri ashildi. Fergana, Mizashol, Karshi atiraplarinda h00 mingjakin
kurgak jerlerdi suugariu imkaniyati tuuildi. Koplegen mineral suu kanleri uyrenilip paydalaniuga
tapsirildi.
Ozbekstan jerlerinin geologiyalik duzilisin N.P.Vasil`kovskiy, G.S.Chikrizov, A.S.Adelung,
M.O.Axmedjanov, O.M.Borisov, V.G.Gor`kovets xam baskalar uyrendi xam ulke geologiyasinin
rauajlaniuina ulken ules kosti.
Karakalpakstannin geologiyasin, kazilma bayliklarin izertleude xam karakalpakstanda geologiya
iliminin rauajlaniuina K.Orazov, J.Samanov, K.Kurbaniyazov, A.Palibekov, J.Ibragimov xam
baskalar oz ulesin kosti.
Joqarida atap o`tken ilimpazlar ha`m ko`p sanli spetsialistler ja`rdeminde geologiya ilimi
ha`zirgi waqitta teren` rawajlang`an u`lken perspektivali ilim tarawina aylandi. Ol teoriyaliq ha`m
praktikaliq jaqtan ha`r ta`repleme bekkemlendi. En` baslisi bul ilim jerdin` rawajlaniw tariyxin
ondag`i paydali qazilma bayliqlarin jaylasiw jag`dayin ha`m olardi xaliq xojalig`inda paydalaniw
mu`mkinshiliklerin belgilep berdi.
Geologiyaning fiziografik, dinamik va tarixiy qismlarga bwlinishi. Umumiy geologiya kursi:
fiziografik, dinamik va tarixiy geologiyaga bwlinadi.
Fiziografik geologiya erning shakli, kattaligi, ichki va sirtqi tuzilishi, zichligi, issiqligi bilan
shug`ullanadi. Astronomiya fanida esa Er osmon jismi sifatida tekshiriladi, uning Quësh
sistemasidagi boshqa jismlar bilan aloqadorligi ham kwrib chiqiladi.