10
Dövlət orqanları miqrantlar və tarixi azlıqlar üçün müfəssəl inteqrasiya siyasətlərin
i
hazırlamayıb. Miqrasiya Məcəlləsində miqrantların hüquqları ilə bağlı ciddi
məhdudiyyətlər mövcuddur. Bir çox tarixi azlıqlar əksəriyyətə nisbətən çox yüksək
səviyyəli yoxsulluqdan və aşağı səviyyəli səhiyyə və təhsil xidmətlərindən əziyyət çəkir.
Dini
etiqad azadlığı haqqında qanunun bir çox müddəasi beynəlxalq normalara müvafiq
deyil. Müsəlmanlar azlıqlar və "qeyri
-
ənənəvi" dini icmalar polis basqınları, polis
tərəfindən saxlanılma və məhkəməyə qədər həbsdə saxlama, ibadət yerlərinin
bağlanması, məscidlərdən bayırda namaz qılmanın qadağan edilməsi, dini ədəbiyyatın
senzurası və ağır cərimələr da daxil olmaqla çoxsaylı məhdudiyyətlər və ayrı
-
seçkiliklə
üzləşib. Azərbaycan alternativ xidmətlə bağlı qanun qəbul etməyib. Ombudsmanın
insan hüquqlarının və azadlıqlarının bir çox mühüm sahədə qorunması istiqamətində
gördüyü işlər kifayət qədər artırıla bilər.
Əhalinin böyük əksəriyyəti LGBT şəxslərə qarşı qərəzli fikrə sahibdir. Bunun nəticəsi
olaraq LGBT şəxslər cinsi orientasiyalarını və gender kimliklərini gizlətmək
məcburiyyətində qalır, hər gün həyatın bir çox sahələrində gündəlik ayrı
-
seçkiliklə
üzləşirlər. Buna baxmayaraq dövlət orqanları bu sahədə az iş görüb və LGBT şəxsləri
şiddət və ayrı
-
seçkilikdən aydın şəkildə qoruyan hüquqi sənəd mövcud deyi
l.
Hazırkı hesabatda, ECRI bir sıra sahələrdə tədbirlər görməsini dövlət
orqanlarından xahiş edir. Bu kontekstdə o, aşağıdakılar da daxil olmaqla bir sıra
tövsiyələr irəli sürür.
Dövlət orqanları Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının (AİHK) 12 saylı P
rotokolunu
ratifikasiya etməli və cinayət hüququnu ECRI
-
ın irqçiliklə mübarizə ilə bağlı milli
qanunvericilik üzrə 7 saylı Ümumi Siyasət Tövsiyəsinə uyğunlaşdırmalıdır. Eyni
zamanda onlar qeyri ayrı
-
seçkiliklə bağlı müfəssəl qanunvericilik hazırlamalı və
eyni
zamanda irqçiliklə və ayrı
-
seçkililə mübarizə aparmaq üçün ixtisaslaşmış qurum
yaratmalıdır.
Dövlət orqanları ictimai qurumların bütün səviyyələrdə ermənilərə qarşı nifrət nitqindən
qaçmasını təmin etməli, fərqli və müstəqil vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı üçün uyğun
şərtləri yaratmalıdır.
*
Polis və prokurorluq orqanları nifrət nitqi və nifrət cinayəti riski
altında olan qruplarla dialoq və səmimi əməkdaşlıq qurmalı, nifrətə əsaslandığı
düşünülən bütün işləri dərindən araşdırmalıdır. Eyni zamanda, nifrət nitqi müddəalarını
tətbiq etdikləri zaman söz, din və birləşmək azadlıqlarına da xüsusi diqqət
ayırmalıdırlar.
Dövlət orqanları miqrantlar və tarixi azlıqlar üçün müfəssəl inteqrasiya strategiyaları
hazırlamalıdır. Onlar eyni zamanda bir sıra göstəricilər müəyyən etməli və bu
strategiyaların təsirini ölçmək üçün statistik məlumatları toplamalıdırlar. Əməkçi
miqrantların qeydiyyatına olan maneələr aradan qaldırılmalı, tarixi azlıqlar üçün
müfəssəl inteqrasiya siyasətlərini aparmaq və koordinasiya etmək məqsədilə yeganə
qurum müəyyən edilməlidir.
Dövlət orqanları dini icmaların qeydiyyata alınma prosesini tez şəkildə həyata keçirməli
və onların üzvlərinin din azadlığının heç bir şəkildə pozulmamasını təmin etməlidirlər.
Bundan əlavə dövlət orqanları
Venesiya Komissiyası və ATƏT
-
in Demokratik Təsisatlar
və İnsan Hüquqları Bürosunun dini etiqad azadlığı haqqında qanununa etdiyi tövsiyələri
tətbiq etməli, hazırki qanunvericiliyin AİHK
-
ın 9 və 14
-
cü maddələri ilə tam uyğunluğuna
riayət etməlidir. Azərbaycan həmçinin Avropa Şurasına qəbul olduğu zaman alternativ
xidmət haqqında qanunvericiliyin hazırlanması ilə bağlı üzərinə götürdüyü öhdəliyi
yerinə yetirməlidir. Sonda dövlət orqanları LGBT şəxslərlə bağlı fəaliyyət planını qəbul
etməli və həyata keçirmə
lidir.
*
Bu tövsiyənin müvəqqəti monitorinq prosesi hazırkı hesabatın nəşrindən sonra ən geci iki il müddətində
ECRI tərəfindən aparılacaq.
11
NƏTİCƏLƏR
VƏ
TÖVSİYƏLƏR
I.
Ümumi mövzular
1.
İrqçilik və irqi ayrı
-
seçkiliyə qarşı qanunvericilik
1
-
Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 12 saylı Protokolu (AİHK)
1.
Azərbaycan
2
hələ də AİHK
-
ın (4 noyabr 2000
-
ci ildə qəbul edilmiş) 12 noyabr
2003-
cü ildə imzaladığı 12 saylı Protokolunu ratifikasiya etməyib. Dövlət orqanları
ratifikasiyanın parlament tərəfindən nəzərdən keçirildiyini keçən monitorinq
dövründə olduğu kimi bir daha bəyan ediblər. Ombudsman aparatı ratifikasiya
prosesinin sürətləndirilməsini tövsiyə edir. ECRI ayrı
-
seçkiliyin ümumən qadağan
edilməsini təmin edən bu alətin ratifikasiyasının irqçiliklə və irqi ayrı
-
seçkiliklə
mübarizədə böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini hes
ab edir.
2.
ECRI Azərbaycana Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 12 saylı
Protokolunu mümkün qədər tez ratifikasiya etmək tövsiyəsini bir daha təkrar edir.
-
Cinayət hüququ
3.
ECRI Azərbaycan qanunvericiliyinin irqçiliyə və irqi ayrı
-
seçkiliyə qarşı milli
qa
nunvericiliklə bağlı 7 saylı Ümumi Siyasət Tövsiyəyəsinə (ÜST) nə qədər
uyğun olduğunu üç dəfə nəzərdən keçirib. Bu səbəbdən dördüncü hesabatda
sadəcə aradan qaldırılmamış çatışmamazlıqlardan bəhs edəcək.
4.
Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məsəlləsinin
283-
cü maddəsi milli, irqi,
sosial və ya dini nifrət və düşmənçiliyin salınmasına, milli ləyaqətin
alçaldılmasına, habelə milli, irqi və ya dini mənsubiyyətindən asılı olaraq
vətəndaşların hüquqlarının məhdudlaşdırılmasına və ya üstünlüklərinin müəyyən
edi
lməsinə yönələn hərəkətlərin, aşkar surətdə, o cümlədən kütləvi informasiya
vasitələrindən istifadə olunmaqla törədilməsini cəzalandırır.
3
Cəza bu hərəkətin
zor tətbiq etməklə və ya zor tətbiq etmə hədəsi ilə törədilməsi zamanı artır.
7
saylı ÜST
-ün 18a b
əndinə uyğun olaraq bu müddəa nifrətin və ayrı
-seçkiliyin
salınmasını əhatə edir. Lakin şiddətə çağırış və rəng, dil, milliyyət və etnik mənşə
aydın şəkildə bildirilməyib. Bu məsələlərlə bağlı presedent hüququ mövcud deyil.
Üstəlik, əcnəbilərə qarşı deyil
sadəcə vətəndaşlara qarşı ayrı
-
seçkiliyə çağırış
qanunla cəzalandırılır.
5.
Təhqir, böhtan, ciddi bədən xəsarəti və ya qətl hədələri Cinayət Məcəlləsinin 147,
148-
ci maddələri ilə
4
və böhtan, təhqir və hədələr isə 134
-
cü maddə ilə
cəzalandırılır. Bu cinayətlərin milli, irqi və ya dini düşmənçilik, dini fanatizm
zəminində törədilməsi Cinayət Məcəlləsinin 61.1.6 saylı ümumi müddəasi ilə
cəzanı ağırlaşdırıcı hal hesab edilir. Bu, 7 saylı ÜST
-
ün 18b və c bəndlərinə tam
uyğun deyil. Çünki irqçiliyə əsaslanan ictimai təhqirlər, böhtan və hədələrlə bağlı
xüsusi müddəa mövcud deyil. Azərbaycan Respublikasının cinayət qanununda
irqçi məqsədlə bir qrup şəxsin üstünlüyünü iddia edən və ya bir
qrup şəxsi
alçaldan və ya onlara böhtan atan ideologiyanın ictimai şəkildə ifadəsini
cəzalandıran xüsusi müddəa mövcud deyil (7 saylı ÜST
-
ün 18d bəndi). Bu cür
1
ECRI-
ın 7 saylı Ümumi Siyasət Tövsiyəsinə (ÜST) uyğun olaraq "irqçilik" irq, rəng, dil, din, milliyət, milli
və
ya
etnik
mənşəyə
görə
bir
və
ya
bir
qrup
şəxsə
nifrətə
və
ya
bir və ya bir qrup şəxsin üstünlüyü məhfumuna haqq qazandıran inamdır. "İrqi ayrı
-
seçkilik" "irq", rəng, dil,
din, milliyət, milli və ya etnik mənşəyə görə fərqli rəftarları bildirir və bunun da heç bir
obyektiv və məntiqi
izahı mövcud deyil.
2
Dağlıq Qarabağ və işğal edilmiş ətraf yeddi ərazi bu müqavilənin ünvanlandığı Azərbaycan dövlətinin tam
nəzarəti altında deyil. Buna görə də ECRI bəhs edilən zonadakı vəziyyəti nəzərdən keçirməyəcək.
3
BMT-
nin İrqi ayrı
-
seçkiliyin ləğv edilməsi ilə bağlı Komitəsindən tərcümə 2015: § 45.
4
Bu kontekstdə Avropa Şurasında edilmiş tövsiyələrə, Qanun vasitəsilə Demokratiya üzrə Avropa
Komissiyasının (Venesiya Komissiyası) 2013 və Avropa Şurasının İnsan hüquqları üzrə komissarı 2014
-
ə
baxın: 2.