76
öldürməkdən imtinanın; edama qarşı çıxmanın; aborta etirazın;
tərkisilahda iddianın; hərbiləşdirilməyə və zorakı qlobal hakimiyyət
layihələndirməsinə müqavimətin; iqtisadiyyatda, irqə dair, qadın
hüquqlarında, mədəni mənsubiyyətdə struktur dəyişikliyi üçün qeyri-
öldürücü hərəkətlərində; dini, bədii və ədəbi ifadələrin şahididirlər.(Əsli
1995). Tarixi elementlər gözə çarparaq, qeyri-öldürücünin vətənpərvərlik
və ya "qeyri-zorakı millətçilik" nişanəsi olmasından xəbər verir, belə ki,
Qvinfor Evansa , Uelsin pasifist siyasi partiyasının banisi Pleyd Kumru,
Uelsin (Evans 1972) lehinə məharətlə dəlillər gətirmişdir. Onun himni
"Amerika Gözəldir", onun yürüş mahnıları "Biz Üstün gələcəyik" və
onun duaları "Tanrı qeyri-zorakı dünyada qeyri-zorakı Amerikaya xeyir-
dua ver" ola bilər.
Qətldən İntina Həyatı
Son nəticədə qeyri-öldürücü cəmiyyətin kökləri bəşəriyyətin
bioqrafiyasına doğru uzanır. Kişilər və qadınlar, ayrı və ittifaqda, ahəngdə
və diqqətdən kənarda, keçmişdə və hazırda, sosial dəyişikliyin müsbət
təqibi ilə öldürməmək üçün məqsədi kombinasiya etmək üçün potensial
nümayiş etdirir. Bəziləri nə edərsə, başqaları da həmçinin bunu bacarar.
Musee d'Art Moderne de la Ville de Paris muzeyinin girişində
elektrikin kəşfində və istifadəsində töhvəsi olmuş qədim filosoflardan
başlayaraq müasir alimlərə və ixtiraçılara qədər onların təsvirləri həkk
edilmiş Raul Dufay tərəfindən verilmiş böyük yumru freska vardır.
Analoji olaraq, Qeyri-öldürücü siyasəti elminin tədqiqatına daxil olan
alimləri salamlayan qətldən imtinanın ruhani, nəzəriyyə və təcrübəsinə
qlobal töhvələrinin geniş görünüşü fərz edilə bilər. Qlobal irsin işıltısı
otuz doqquz ölkədə 1800-cu ildən 1980-ci ilə dək yaşamış 717 şəxsin
həyatlarını təsvir edən Müasir Sülh Liderlərinin Bioqrafik Lüğətində
görülə bilər (Cozefson 1984). Onun 1134 səhifəsini başdan ayağadək
oxuyaraq , qətldən imtina etmənin dünyasının axtarışında bacarıq və
metodlardan faydalanmaqla humanitar elmlər təhsili təklif edilir.
Dəyərlər Qeyri-öldürücü prinsiplərinin tələblərini tamamlamaq üçün
müvəqqəti razılaşmadan zorakılığa qədər dəyişir. Belə tələblərin coğrafi,
mədəni və müasir həyatda bu cür vüsət alması tarixi Qeyri-öldürücü
77
cürəti və şərtlərinin qlobal miraslarını ruhlandırır. Qeyri-öldürücü
həyatının bəşəri kəşfinə və paylaşılmasına ehtiyac duyulur.
Qeyri-öldürücü etmiş həyat zamanlar, mədəniyyətlər və mühitlərdən
qarşılıqlı təsir göstərərək rezonans yaradır. Qədim hökmranlar bu kimi
nümunələr qoymuşlar: Misirdə, Nubiya əsilli firon Şabaka (c.760-c.695
B.E.Ə). edamı aradan qaldırır.(Bennet 1988: 11-i). Hindistanda, Buddist
imperatoru Aşoka müharibədən və canlı varlıqların öldürülməsindən
imtina edir ki, bunun ardınca 100 000 ölüm ilə nəticələnmiş, 150 000
günahsızin sürgünü (1997: 52-də) və saysız-hesabsız əziyyətli ölümə
səbəb olmuş Kalinganın (c.262 B.C.E) istilası baş verir. Dini liderlərin
Qeyri-öldürücüləri nümunə olub nəsillərdən yaradıcılıq rəqabəti, oyadı:
Budda, Mahavira, İsa, Məhəmməd, Corc Fox, Quru Nanak, Baha'u'llah
və başqaları. Dramatik dəyişikliklər, dünyəvi və dini, adamlar öldürmək
əməlindən bundan imtina etməyə doğru dəyişən şəxslər yetişdirir.
Əsgərlər pasifist olur. (Krozier 1938; Tendulkar 1967; Xan 1997;
Boubalt, Qauçard və Muller 1986; Russel 1997). İnqilabçılar tələf
etməkdən imtina edir (Narayan 1975; Bendana 1998). Vicdanlı
etirazçılar hərbi əsgəri mükəlləfiyyətə müqavimət göstərir. (Kilsələr və
Palatalar 1993) . Humanist əsaslardan irəli gələrək Yeni Zelandiyalı
Arçibald Bakster ağlasığmaz Qeyri-öldürücü cəsarəti sayəsində
işgəncəyə və I Dünya Müharibəsinin döyüş əsgəri mükəlləfiyyətinə
müqavimət göstərir (Bakster 2000). İncil oxuyan Avstriya kəndlisini,
Franz Jagerstatter Hitler (Zahn 1964) üçün vuruşmaqdan imtina etdiyi
üçün edam edilir. Qətldən imtinanı qoruyanlar Hitlerin qırğınlarından
Yəhudiləri xilas etmək üçün öz həyatları ilə risk edirdilər(Fogelman
1994; Hallie 1979) . Adamlar müasir silahlı sənaye dövlətində mənəvi
materiallar və işçi qüvvəsi dəstəklərini toplayaraq müharibəyə qarşı
mübarizə aparır.(Everett 1989). Başqaları isə bilavasitə olaraq kütləvi
dağıntı silahlarını ləğv etməyə can atırlar. (Norman 1989-u; Polner və
O'Qradi 1997).
Anonim saxlanılmış milyonların Qeyri-öldürücü Lideri kimi seçimi
balaca, beşqarışlıq boyu olan Hindu Mohandas K. Qandi olur. Mədəni
cəhətcə güclü Pasanların qeyri-zorakı Müsəlman liderliyinə seçimi
Əbdül Qhaffar Xan olur. (Banerci 2000; Esvaran 1999). Böyük Qandiçi
pedaqoq, doktor Q. Ramaçandranın qeyd etdiyi kimi: "zor işlətməkdən
78
imtinanın naməlum qəhrəmanları onun tanınan qəhrəmanlarından daha
çox əhəmiyyətlidirlər. (Ramaçandran 1983)". Birləşmiş Ştatlarda,
Qandiçi metodlarını öyrənən afro-amerikan kollec tələbələrinin kiçik
qrupu Müqəddəs doktor Martin Lüter Kinqin liderliyini dəstəkləyən
mülki hüquq uğrunda hərəkata başlayır.(Halberstam 1998). Qeyri-
öldürücü Adin Ballou və Henri Devid Thoreau kimi Amerikanlar
Tolstoydan ruhlanır.(Xristian 1978-i: 588); Tolstoy Qandini ruhlandırır;
Qandi Kralı ruhlandırır; bunların hamısı isə Alman Yaşıllar Partiyası
baniləri Petra Kellini (Kelli 1989) və bir çox rəqabətin və innovasiyanın
yığılmış qlobal cərəyanında digərlərini ruhlandırır. 1997-ci və 1998-ci
ildə Omanda, İordaniyada keçirilən Birləşmiş Millətlər Təşkilatı
Universitetin Beynəlxalq Liderlik Akademiyasının birinci iki tədris
proqramında iştirak edən, altmış ölkədən iki yüzdən çox gənc lider
tərəfindən ən əzəmətli sayılan dünya lideri kimi Qandi seçildi. Onların
məftunluq əks-sədaları müstəqillik hərəkatı liderindən 1945 dünya
müstəmləkə sisteminin pozulmasına yol açdı.
Qətl əleyhinə liderlər bütün dünyada meydana çıxmağa davam edir:
onlar arasında Kambocadan Maha Qosananda, Koreyadan Ham Suk
Hon, Nigeriyadan Ken Saro Wiwa, Şri Lankadan A.T. Ariyaratne,
Taylanddan Sulak Sivaraksa, Lanza del Vasto və General Jacques de
Bollardiere Fransadan, Ronald Mallone İngiltərədən, İtaliyadan Aldo
Kapitini, Hindistandan N. Radhakrişanı, Braziliyadan Dom Helder
Kamara, Birləşmiş Ştatlardan A.J. Muste. Qandiyə tarixi etinasızlığın
tamamilə əksi olaraq, Nobel Sülh mükafatları qətl əleyhinə liderlərin
əhəmiyyətli rolunu etiraf etməyə başlayır: Cənubi Afrikan Albert J.
Luzuli və Desmond Tutu, Şimali İrlandiyadan Mayid Korrigan
Magvayer, Argentinadan Adolfo Peres Esquvel, Birmadan Aung San
Suu Kyi, Tibetdən Dalay-lama.
Hər bir qadın- onun hekayəsi ilə cəmiyyətin hər aspektində
zorakılığın qətl əleyhinə imkanlarını qabartmaq üçün irəli- cəsarətli
addımlar atır : Avstriyalı Berta von Suttner; Balidən Qedong Baqoes
Oka; Hindistandan Medha Patka; Birləşmiş Ştatlardan Doroti Day,
Barbara Deming və Jan Tumer (Stanfield 1993: 49). II Dünya
Müharibəsində əsgəri mükəlləfiyyətə vicdanlı etirazı tələb edən 1704 və
mülki müharibəni və ya mülki xidməti dəstəkləməkdən imtina edən 214
Dostları ilə paylaş: |