ВәҺҺабијЈӘтин сијаси тарихи тарихи
Yüklə 4,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
68 bir tarix isə qacarlar dövründə yazılan “Nasirux-Təvarix”dir ki, onda Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın İrana gəlişindən söhbət olunur.” 1 Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın İrana etdiyi səfərində diqqət yetirilməli və maraqlı məsələ “Hafiz və hibə” kitabının 336-cı səhifəsində qeyd olunanlardır. Orada belə deyilir: “Şeyx Məhəmməd İrana səfər etdi və orada şərq hikmətini, tüfəng və bir sıra müharibə ləvazimatını düzəltməyi, döyüş taktikasını öyrəndi.” 2 Bu məsələ bəlkə də Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın şan-şöhrət arzusunda olduğuna gözəl bir sübut ola bilər. Çünki, onun ətraf məntəqələrə səfəri, çox güclü ehtimal üzrə, bu əsrin siyasi-mədəni mühitindən agah olmaq və münasib üslub seçməkdən ibarət idi ki, bu yolla da Ərəbistan yarımadasında dəyişiklik yarada bilsin. Bu nəzəriyyəni belə irəli sürmək olar ki, Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın Osmanlı imperiyasının nəzarəti altında olan məntəqələrə, eləcə də İrana etdiyi səfərlərdə əsas məqsədi bu imperatorluğun nə qədər qüdrətə malik olmasını, hakimiyyəti altında olan məntəqələri necə idarə etməsini və İrana hakim olan mövcud şərait araşdırmaq idi ki, bunlar barəsində müəyyən məlumat əldə etməklə gələcəkdə öz məqsədlərini çox asanlıqla həyata keçirə bilsin. Şübhəsiz, onun İrana səfəri elə bir zamana təsadüf edirdi ki, Nadir şah (sonradan Əfşarilər silsiləsinin əsasını qoymuşdu) Səfəvi şahzadəsinin himayəsinin əksinə olaraq qüdrətə çatmaq və Səfəviləri tamamilə İran siyasəti səhnəsindən çıxarmaq istəyirdi. 3 Doktor Hairi Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın xüsusi zaman dövründə İsfahana səfərinə işarə edərək yazır: “Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhab Nadir şaha tac qoyulma mərasimi keçirilən ildə (1148-ci h.q. 1736-cı miladi) İsfahana getdi və dörd il müddətində o şəhərdə məşşa-işraq fəlsəfələrini və sufiliyi öyrəndi.” 4 Bir sözlə, Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhab o dövrdə İrana hakim olan mədəni-siyasi fəzadan agah olmaq (bunun özü də ayrılıqda araşdırılmalı bir məsələdir), həmçinin o dövrdə istismarçı qüdrətlərin (Hollandiya, Potuqaliya və İngiltərə) Fars körfəzi hövzəsində yerləşən ölkələrə qarşı rəqabətini nəzərə almaqla əvvəlcə Nəcd, daha sonra ətraf nahiyələrdə 1 Həmin mənbə, səh.118-119 2 Həmin mənbə, səh.119 3 Qeyd olunmalıdır ki, əfqanlıların İrana hakim olmasından və Səfəvi silsiləsinin süquta uğramasından sonra Nadir şah əfqanlıları İrandan çıxarmaq və nəhayət özünün qüdrətə çatmaq arzusunu həyata keçirmək üçün canını əfqanlılarla müharibədən qurtaran bir Səfəvi şahzadəsindən istifadə etdi və onu yenidən təşkil etmək qərarına gəldi. Bu barədə əlavə mə`lumat almaq üçün İranın Səfəviyyə əsrinin axırları və Əfşariyyənin əvvəllərindəki tarixinə müraciət edə bilərsiniz. 4 Hairi Əbdül-Vəhhab, “İran və cahani islam” Astani Qüdsi Rəzəvi nəşriyyatı, Məşhəd, 1368, 1-ci çap, səh.74 69 müəyyən dəyişikliklər etmək qərarına gəldi. 1 Amma burada belə bir sual yaranır ki, görəsən Məhəmməd ibn Əbdül- Vəhhabın Şama və İraqa etdiyi səfərdə məqsədi nə idi? O, bu səfərlərdə hansı məsələləri izləyir, hansı əqidə və cərəyanları axtarırdı? Şübhəsiz, o, Nəcdin qəbilə icması şəklində yaşayan mühitində böyüyüb boya-başa çatmışdı və atasının hənbəli əqidəsinə malik olduğuna, həmçinin onun məhkəmə və tədris sahələrində çalışdığına görə hənbəli fiqhini, eləcə də bu barədə müəyyən tədbirlər görənlərin, xüsusilə İbn Teymiyyə və onun şagirdi İbn Qəyyim və İbn Əbdil Hadinin fiqhini araşdırmağa çox maraq göstərirdi. Buna görə də yuxarıda adları qeyd edilənlərin əqidə və rəyləri barəsində daha artıq məlumat kəsb etmək, eləcə də Osmanlı imperatorluğunun hakimiyyəti altında olan Şam və İraqın siyasi, ictimai və mədəni mühiti barədə məlumat əldə etmək üçün həmin məntəqələrə səfər etmişdi. Cənab Fəqihi Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın təlimlərinin mənşəyinə işarə edərək yazır: “... Şübhəsiz, Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın sözləri İbn Teymiyyənin rəylərindən qaynaqlanır. Vəhhabi firqəsinin böyük şəxsiyyətləri və yazıçıları, eləcə də başqa yazıçılardan bir qrupu bu məsələni aşkar şəkildə qeyd etmişlər... Bundan əlavə “Böyük İslam Enskilopediyası”nın yazdığına əsasən Şeyx Məhəmməd Dəməşqdəki hənbəli alimləri ilə əlaqə qurmuşdu və təbidir ki, hənbəli alimlərinin əsərlərindən, xüsusilə İbn Teymiyyə və onun şagirdi İbn Qəyyim Covziyyənin təlimlərindən bəhrələnmişdir...” 2 Bu hadisələri və cərəyanları nəzərə almaqla aydın olur ki, Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhab xüsusi məsələləri izləyirdi ki, sonralar vəhhabiyyətin – İslama zidd olan məsləkinin əsasını qoysun. Bu zaman bəzi yazıçılar səhvən vəhhabi hərəkatının müsbət nəticələrindən biri kimi “İslam və Quranın əsas prinsiplərinə əsaslanan iqtidarlı dini hökumət icad etmək” kimi qeyd etmişdilər. 3 Halbuki, vəhhabiliyin donuqluq, təəssübkeşlik, irticaçılıq, geriçilik fikirləri və sair müsəlmanlar qarşısında dəlilsiz ciddiyyətləri və xudbinlikləri onların nəzərdə tutduqları dini hökumətin sarsılmasının və İslam cəmiyyətində təfriqənin, ikitirəliliyin yaranmasının səbəbi hesab olunurdu. Cənab Əmini bu barədə belə yazır: “Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhab İbn Teymiyyənin nəzərlərini necə icra etmək barəsində çox fikirləşdi. Nəhayət, bu qənaətə gəldi ki, zorakılıq və qılınc sayəsində “din və onun ilkin çiçəklənən intibah dövrünə qayıdış” 1 Məhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın dövründə Fars körfəzi və orta şərq ölkələrində istismarçı qüdrətlərin hüzuru barəsində 2-ci fəsildə ətraflı söhbət olunacaq. 2 Fəqihi Əliəsğər. “Vəhhabilər”, “İntişarati Səba”, Tehran, 1352, 1-ci çap, səh.129- 130 3 Fəzai Yusif, “Münazirati imam Fəxr Razi”, səh.247 Yüklə 4,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|