Vakuumda elektromagnit maydon

Elektromagnit maydon
— elektr zaryadlarning oʻzaro 
taʼsiri 
bevosita 
amalga 
oshadigan 
fizik 
reallik; 
materiyaning 
alohida 
shakli. Elektr va magnit maydonlarning kuchlanganligi (induksiyasi) bilan ifodalanadi. 
Maksvell elektromagnit maydon nazariyasini ishlab chiqqani, bu nazariyaga muvofiq 
o‘zgaruvchan elektr maydoni o‘zgaruvchan magnit maydonni, o‘zgaruvchan magnit maydoni 
esa, o‘zgaruvchan elektr maydonni vujudga keltirdi. 
Shu o‘rinda elektromagnit maydon singari vakumm tushunchasiga ham alohida 
to‘xtalish lozim. 
Vakuum 
lotinchadan tarjima qilinganda vakuum- bo‘shliq degan ma’noni 
anglatadi. Vakuumni zaryadlardan ozod fazo deb tasavvur qilish kerak. Shunday ekan, savol 
tug‘iladi: vakuumda elektromagnit maydon bormi? Ushbuda nazariy formulalar yordamida 
javob berish joiz ko’rildi, Ya’ni vakuumda zaryad zichligi =0 va tok zichligi j=0 ga tengligi 
bois Maksvell-Lorentz tenglamalari quyidagicha o‘zgaradi: 
1. rot E =- 
rot E =- 
(1.1) 
2. div H = 0 div H = 0 (1.2) 
3. rot H =
rot H = 
(1.3) 
4. div E = 4
div E = 0 (1.4) 
Bu tenglamalarning noldan farqli yechimlari qiziqarlidir. 
Agarda vakuumdagi elektromagnit maydon o‘zgarmas deb faraz qilinsa, bunda 
,
bo‘lishi kerak 
Bunda (1.1; ...; 1.4) tenglamalar quyidagicha bo‘ladi: 
rot E=0 , div E=0 , rot H=0 , div H=0 bo‘ladi. 
Agar biror vektor maydonning rotori va divergensiyasi nolga teng bo‘lsa, u nolga teng 
bo‘ladi. Demak E=0 va H=0. 
Vakuumdagi elektromagnit maydonni vaqtga bog‘liq emas deb qaralgan edi. Ammo 
vaqtga bog‘liq bo‘lmagan maydon mavjud emas ekan. Demak, vakuumda elektromagnit 
maydon mavjud bo‘lishi uchun u albatta vaqtga bog‘liq bo‘lishi kerak ekan. 
Elektr va magnit maydon kuchlanganliklari uchun o‘zaro bog‘liq bo‘lmagan 
tenglamalarni hosil qilindi. Buning uchun (1.1) tenglamaning har ikkala tarafiga rotor 
operatori bilan ta’sir qilindi. Avval birinchi vaqt bo‘yicha differensiallab, so‘ngra (1.3) 
ifodadan foydalanildi: 
rot