57
Dövlət arxivləri təşkilatların iş nomenklaturalarını lazım olduğu hallarda, lakin əvvəlki
razılşdırmadan beş ildən gec olmayaraq, növbəti dəfə razılşdırmaq üçün hazırlayırlar: 1. Daimi
mühafizə edilməli işlərin siyahılarının illik bölmələrini, xüsusilə qiymətli işlərin və sənədlərin
siyahılarını müzakirə edir, təsdiq edir, yaxud müvafiq arxiv orqanının ekspert-yoxlama
komissiyasında təsdiq edilmək üçün hazırlayır; şəxsi heyətə aid işlərin siyahılarının bölmələrini
razılaşdırır yaxud razılaşdırmaq üçün hazırlayır; 2. Daimi mühafizə edilməli işlərin siyahılarının
illik bölmələrini ekspert-yoxlama komissiyalarında baxılmaq üçün hazırlayarkən dövlət arxivləri
sənədlərin mühafizə edilmək üçün düzgün seçilməsini yoxlayır, siyahıların illik bölmələrinə daxil
edilmiş işlərin və sənədlərin tərkibinin dolğunluq dərəcəsini, siyahıların təsvirinin keyfiyyətini,
siyahıların illik bölmələrinin düzgün tərtib edilməsini, siyahılara lazım olan elmi-məlumat
aparatının və siyahısı ilk dəfə təqdim olunan fondlarda tarixi anlayışların mövcudluğunu müəyyən
edir. Siyahılar təsdiq edildikdən sonra onun birinci nüsxəsi nəzarət üçün dövlət arxivində mühafizə
edilir; 3. İşlərin siyahısının arxiv təşkilatının EYK-na təqdim edilməsinin və MAF sənədlərinin
dövlət mühafizəsinə verilməsinin cədvəlini razılaşdırırlar; 4. Təşkilatın MEK (EK)-nın
işində iştirak
edirlər. 5. MAF sənədlərinin hazırlanıb dövlət mühafizəsinə verilməsi, idarədaxili nəzarətin təşkili,
birləşmiş idarə və idarələrarası arxivlərin, o cümlədən şəxsi heyətə aid arxivlərin yaradılması və
işinin təşkili, idarə arxivi işçilərinin əməyinin normalaşması və digər sahələr üzrə idarə arxivlərinə,
ekspert komissiyalarına və kargüzarlıq işçilərinə təşkilati və əməli köməklik göstərirlər. 6. İdarə
arxivlərinin işi və kargüzarlıqda sənədlərin təşkili məsələləri üzrə metodik vəsaitlər hazırlayır və
tətbiq edirlər; 7. İdarə arxivlərinin, ekspert komissiyalarının işi, kargüzarlıqda sənədlərin təşkili
məsələləri üzrə normativ-metodik vəsaitlərin hazırlanmasında və onların tətbiq edilməsində
təşkilatlara metodiki və əməli köməklik göstərirlər; 8. Arxiv işi və kargüzarlıqda sənədlərin təşkili
məsələləri üzrə normativ-metodiki sənədlərin işlənib hazırlanmasında iştirak edir və tətbiq edilməsi
üzrə iş aparırlar; 9. KVDS, təşkilati-sərəncamverici sənədlərin unifikasiya sistemi və
Dövlət
standartlarının sənədlərlə işdə tətbiq edilməsi üzrə elmi-metodiki rəhbərliyin həyata keçirilməsində
yaxından iştirak edirlər; 10. İdarə arxivlərinin ekspert komissiyalarının işi və kargüzarlıqda
sənədlərin işinin metodikası məsələləri üzrə müşavirələr, seminarlar, məsləhətlər və təlimatlar
keçirirlər [1, 81].
Dövlət arxivləri MAİ-nin müəyyən etdiyi mərkəzləşdirilmiş dövlət uçotu və statistik forma
üzrə idarə arxivlərində mühafizə edilən sənədlərin uçotunu bu qaydada aparırlar: 1. İdarə arxivinin
pasportu, təsdiq edilmiş statistik forma üzrə; 2. Fond kartoçkası; 3. Hər ilin 01.01.-də fondların
tərkibi və həcmində dəyişikliklər barədə məlumatlar; 4. EYK-nın təsdiq etdiyi daimi mühafizə
edilməli işlərin siyahısı; 5. Xüsusilə qiymətli işlərin siyahıları; 6. Sığorta fondununun siyahıları.
İdarə arxivlərinin hər il təqdim etdikləri pasportlar və başqa uçot sənədləri əsasında (fond
kartoçkaları, fondların tərkibi və həcmində dəyişikliklər barədə məlumatlar, EYK-da təsdiq edilmiş
işlərin siyahıları və s.) dövlət arxivləri təsdiq edilmiş statistik formada idarə arxivlərinin vəziyyəti
haqqında hesabat tərtib edirlər. İdarə arxivləri hər il dövlət arxivləri tərəfindən pasportlaşdırılır.
İdarə arxivlərinin pasportu hər il yanvarın 01-nə olan məlumatı əks etdirir. Pasportlaşdırma: 1.
Təşkilatlara iki nüsxə pasport blanklarının göndərilməsini; 2. Pasportların doldurulması üzrə idarə
arxivləri müdirlərinin arxivlərə cavabdeh şəxslərlə birlikdə seminarlar, müşavirələr, məsləhətlər və
s. keçirilməsini; 3. Pasportların doldurulmasında təşkilatlara əməli köməklik göstərilməsini; 4.
Bilavasitə, təşkilatlarda pasportların düzgün doldurulmasının nümunə üçün yoxlanılmasını; 5. İdarə
arxivlərinin pasportlarının təhlilini (pasportun doldurulmasında çoxlu səhv olduqda düzəltmək üçün
o, geri qaytarılır); 6. Pasportların doldurulmasının nəticələri üzrə idarə arxivlərinin müdirləri və
arxivə cavabdeh şəxslərlə müşavirənin keçirilməsini; 7. İdarə arxivlərinin pasportlarının
doldurulması üzrə yaddaşın və başqa metodiki göstərişlərin hazırlanmasını nəzərdə tutur. İdarə
arxivi dövlət mühafizəsində olmalı, hər bir fonda fond vərəqi əsasında fond kartoçkası tərtib edir və
onun əsasında fondun tərkibinin, həcmi və vəziyyətinin, fonddakı sənədlərin ilk və son tarixlərinin
uçotunu aparır. Fond kartoçkası dövlət arxivinə bir dəfə təqdim edilir. Sonra isə tərkib və həcmində
Kərimli S.S.
58
olan dəyişikliklər barədə hər il məlumat verilir. Dövlət arxivinə fond kartoçkalarını hər il təqdim
edən idarə arxivlərini MAİ müəyyən edir. EYK-nın təsdiq etdiyi daimi mühafizə ediləcək işlərin və
xüsusilə qiymətli işlərin siyahıları, habelə sığorta fondu sənədlərinin siyahısı həmin işlərin ayrılıqda
və ümumi uçotu üçündür və onlar EYK-da təsdiq edildikcə dövlət arxivinə təqdim olunurlar. Dövlət
arxivi daimi mühafizə edilməli işlərin EYK-da təsdiq edilmiş siyahılarının uçotunu aparır. İdarə
arxivlərində mühafizə edilən arxiv fondlarının və işlərin uçotu dövlət arxivində mərkəzləşdirilmiş
halda, bir struktur bölmə tərəfindən aparılır [4, 102].
Dövlət arxivləri idarə arxivlərinin, ekspert komissiyalarının fəaliyyətinin və təşkilatın
kargüzarlığında sənədlərin təşkilinin MAİ və şöbələri tərəfindən kompleks yoxlanılmasında iştirak
edirlər, onların razılığı ilə müstəqil kompleks yoxlamalar həyata keçirirlər; müstəqil tematik və
nəzarət yoxlamaları aparırlar. Dövlət arxivləri tərəfindən idarə arxivlərinin kompleks yoxlanılması,
bir qayda olaraq hər beş ildə bir dəfədən az olmayaraq aparılır. Nəzarət yoxlaması, lazım olduqda,
dövlət arxivləri tərəfindən kompleks yaxud tematik yoxlamaların keçirilməsindən
bir il sonra həyata
keçirilir. Dövlət arxivi nəzarət yoxlaması əvəzinə əvvəlki yoxlama prosesində aşkar edilmiş
çatışmazlıqların aradan qaldırılması üzrə təkliflərin yerinə yetirilməsinin gedişi barədə
təşkilatlardan məlumat tələb edə bilər. Kompleks yoxlama MAİ-nin, arxiv şöbəsinin yaxud dövlət
arxivi direktorunun təsdiq etdiyi plan üzrə həyata keçirilir. Planda yoxlamaların məqsədi və əsas
məsələləri, onun keçirilməsinin ardıcıllığı və müddətləri, komissiyanın tərkibi göstərilir. Yoxlama
aparılacaq təşkilatların rəhbərliyinə yoxlamanın məqsədləri və onun keçirilmə müddətləri barədə
xəbər verilir. Kompleks yoxlamanın hazırlanması və aparılması gedişində yoxlanılan təşkilatların
nəzarət işləri, daimi mühafizə edilməli işlərin EYK-da təsdiq edilmiş siyahıları, təşkilatların
rəhbəredici və normativ-metodik sənədləri, planlar və hesabatlar, pasport və idarə arxivinin başqa
uçot sənədləri, MEK (EK)-nın materialları öyrənilir; təşkilatlarda yaranan sənədlərin tərkibi, onların
qaydaya salınmasının səviyyəsi bilavasitə yerində öyrənilir. Kompleks yoxlamanın nəticələri bir
qayda olaraq arxiv orqanlarının kollegiyalarında yaxud dövlət arxivlərinin direksiyalarında
müzakirə edilir. İdarə arxivlərinin və kargüzarlıq xidmətinin kompleks yoxlanılmasının nəticələri
üzrə bir qayda olaraq, təşkilat rəhbərinin təsdiq etdiyi tədbirlər planı işlənib hazırlanılır və dövlət
arxivinə yaxud müvafiq arxiv orqanına təqdim edilir. İdarə arxivinin işinin və kargüzarlıqda
sənədlərin təşkilinin tematik yoxlanılması, dövlət arxivi direktorunun təsdiq etdiyi proqram üzrə,
idarə arxivinin müəyyən fəaliyyət sahəsini və kargüzarlıqda sənədlərin təşkilini yoxlamaq
məqsədilə dövlət arxivi tərəfindən həyata keçirilir. Dövlət arxivləri idarə Arxivləri və kargüzarlıqda
sənədlərin təşkilinin kompleks və tematik yoxlanılması üzrə təkliflərin yerinə yetirilməsinin
gedişini yoxlamaq məqsədilə sistematik nəzarət yoxlamaları keçirir [2].
Yoxlamaların nəticələri arayışla rəsmiləşdirilir. Orada yoxlama planına müvafiq olaraq,
yoxlamanın kim tərəfindən aparıldığı, tarixi və məqsədi, arxiv işinin vəziyyəti və kargüzarlıqda
sənədlərin təşkilinin yoxlama nəticələri qeyd edilir; aşkar edilmiş çatışmazlıqlar göstərilir;
yoxlamanın təşkilatda arxiv işinin vəziyyəti və kargüzarlıqda sənədlərin təşkili barədə ümumi
nəticələr və mövcud çatışmazlıqların aradan qaldırılması üzrə təkliflər verilir; təkliflərin yerinə
yetirliməsinin müddətləri müəyyən edilir. Yoxlamanın nəticələri təşkilatın rəhbərliyinə bildirilir,
ekspert komissiyasının sədri və üzvlərinin iştirakı ilə idarə arxivləri və kargüzarlıq xidməti
işçilərinin müşavirəsində müzakirə edilir. İdarə arxivinin işində və kargüzarlıqda sənədlərin
təşkilində Azərbaycan dövlət arxiv xidmətinin tələblərinin ciddi pozulduğu aşkar edildiyi hallarda
yoxlamanın nəticələri müvafiq arxiv orqanı tərəfindən yuxarı təşkilatın nəzərinə çatdırılır. Yoxlama
prosesində aydın və konkret izahatlar verilir, təşkilat tərəfindən dövlət arxiv xidmətinin hansı
tələblərinin yerinə yetirilmədiyi yaxud pozulduğu və onları aradan qaldırmağın yolları göstərilir,
vaxt imkanı olarsa, aşkar edilmiş çatışmazlıqların aradan qaldırılmasında təşkilata əməli köməklik
göstərilir [4, 132].
Dövlət arxivləri kargüzarlığın təşkili və idarə arxivlərinin işinə nazirliklərin, idarələrin və başqa
təşkilatların keçirdikləri ictimai baxışlarda iştirak edirlər. Arxiv orqanlarının tapşırığı ilə onlar
İdarə arxivləri və onların fəaliyyəti