Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1/2 2013, Sayfa: 65-93
Yüklə 355,23 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 20-Esir Namayendiliri
83 Türkmenistanlı Uygur Merüp Memetof (1901-?) 1940-1951 yıllar arasında Özbekistan Birleşik Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı’nın bakan yardımcısı, 1937-1940 yıllarında Özbekistan Yüksek Eğitim Komitesi’nin başkanı ve 1951-1955’lerde Özbekistan Radyo-Televizyon Komitesi’nin başkanı olarak görev yaptı 46 . O Sovyetler Birliği Uygurları arasından yetişen ilk diplomatların biri olup, 20. yüzyılın ilk yarısında Sovyetler Birliği'nin bazı ülkelerdeki, ayrıca Çin'deki konsolosu olarak görev yapmıştır. Kazakistan’da yine Abdulla İzbakiyev adı da meşhur olup, o 1955 yılından itibaren uzun yıllar Kazakistan Birleşik Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı’nın bakan yardımcısı olarak görev yaptı. Helam Hudaberdiyev (1918-2004) 1960-1980 yılları arasında Özbekistan Radyo- Televizyon Komitesi’nin başkan yardımcısı görevini üstlendi. O Uygur 12 makamını düzenleme ve kayda alma işlerine doğrudan başkanlık etmişti. Helam Hudaberdiyev 1947’de Özbekistan Komünist Partisi’nin birinci sekreteri Osman Yusupov tarafından İli’ye gönderilmiş, İli’de “”İlahun” adını kullanarak Ahmetcan Kasim’ın ofisinde ve General İshakbek Munonov’un karargahında 1949 yılına kadar danışmanlık görevini yapmıştır. 1950’li yıllarda Sovyetler Birliği hükümeti tarafından Urumçi’ye danışman olarak gönderilmiş ve neşriyat alanında çalışmıştır 47 . Kazakistan bağımsız olduktan sonraki dönemde, Kerim Mesimof son zamanlara kadar Kazakistan Cumhuriyeti’nin başbakan olarak çalışmıştı. Geçen yıl o Kazakistan Cumhurbaşkanlığı Memuriyet Kurumu’nun yöneticiliğine getirildi. Ama onun etnik kökeninin Uygur olduğu meselesi Kazakistan tarihinde en fazla tartışılan mesele olup, hükümet onu resmi olarak Kazak diye tanıttı. Kazakistan Uygurlarından Ahmetcan Şardinof son yıllarda Kazakistan Milli İşleri Komitesi’nin başkan yardımcısı olarak görev yaptı. Ünlü sanatçı Murat Ahmedov Kazakistan parlamento meclisinde görev yapmakta. İlk Sovyet Uygur yöneticilerden çoğu 1937-1938 yıllar arasında Stalin’in tasfiye hareketinde öldürülmüş ya da hapishanelere atılmışlardı. Onları içinden Abdulla Rozbakiyev, İsmail Tahirov, Yakup Rozin, Abdughopur Qurbanov, Osman Aliyev, Yaqup İsiyev ve başkalarını örnek göstermek mümkündür. Bazı net olmayan bilgilerden anlaşıldığına göre, 1937-1938 yıllar arasında Özbekistan sınırları içerisinde 3800’den fazla Uygur aydını “Uygur Milli Birliği”nin üyesi olmakla suçlanıp öldürülmüş ve cezalandırılmıştır. 48 Sadece Almatı vilayeti içerisinde 150’den fazla Uygur yönetici ve aydın tasfiye hareketine maruz kalmıştır: Kazakistan’da 1997’de yayımlanan 1937-1938 yıllarında kurşuna dizilmiş kişilere dair “Matem Kitabı”na 1668 kişinin adı yazılmış olup, bunların içerisinde 97 Uygur’un adı kaydedilmiştir. Elbette, bu felaket sadece Uyguların başına gelmemiştir, Sovyetler Birliği’ndeki bütün milletler tasfiye hareketinin hedefi olmuştur. Stalin’in 1937’ye kadar süren tasfiye hareketi, Uygur Türklerine büyük zarar vermiştir. Uygur Türkleri 20 yıl içinde elde ettiği kazanımlarını kaybetmişlerdir. Sovyetler Birliği ve Almanya arasındaki savaştan sonra Uygur Türkleri yeniden canlanmaya başlamış ve 1950–1960 yılları arasında tüm Sovyet ülkelerinde meşhur olan Uygur müzisyenler, orkestra şefleri, aktörler, ünlü şarkıcılar, spor şampiyonları ve bilim adamları ortaya çıkmıştır. Ünlü orkestra şefi ve besteci Aziz Dugaşev (1917-?), Orta Asya halkları arasında tanınmış ve 1959 yılında Moskova’daki Büyük Tiyatro (Большой театр)’da orkestra şefliği yaparak çok 46
47 Xélem Xudaberdiyéf, Zaman İzğirinlirida Şuñğup (Xatiriler), Taşkent 2003. Yazarın Xélem Xudaberdiyéf ile yaptığı röportaj. 48
84 sayıda klasik ve modern opera senfonilerini yönetmiştir. Son dönemlerinde Moskova Konservatuarında Profesör olarak çalışmıştır. 49 Kuddüs Gucamiyarov (1918-1994), Orta Asya’daki genç müzisyenler arasında öncü olup, birçok senfoni yazmış ve Sovyetler Birliği döneminde devlet ödülüne layık görülmüştür. K. Gucamiyarov, Michael Garbaçov’un verdiği emirle “Sovyet Halk Sanatçısı” unvanını almıştır. K. Gucamiyarov, Kazakistan’daki Halk Müziği Enstitüsü’nün kurulmasına destek vermiş ve uzun süre bu enstitüde yöneticilik yaparak çeşitli milletlerden olan müzisyenleri yetiştirmiştir. K. Gucamiyarov, 1955–1959 yılları arasında Kazakistan Besteciler Birliği’nin başkanlığını yapmış ve 1957–1966 yılları arasında Kazakistan Devlet Konservatuarı’nda dersler vermiştir. “Rızvangül” (1950), “Nuzugun” (1956), “Sadir Palvan” (1958) gibi bir çok opera ve senfoni yazmıştır. 50 Murat Nasirov’un annesi ve babası, 1950 yılının sonunda Almatı’ya taşınmış ve Murat Nasirov 1969 yılında burada doğmuştur. Murat Nasirov (1969-2007) bağımsız Devletler Teşkilatı’na üye olan devletlerde çok ünlü bir sanatçı olmuştur . 1991 yılında Sovyetler Birliği devletleri arasında Yalta’da düzenlenen yetenek yarışmasında birinci olduktan sonra kendisine şöhret kapıları açılmıştır. Moskova’daki Ginisin Müzik Enstitüsü’nden mezun olduktan sonra 1997-2004 yılları arasında Bağımsız Devletler Teşkilatı’na üye olan devletlerde çok ünlü bir şarkıcı olarak tanınmıştır. Hâlâ bu ülkelerde ünlüdür ve herkesçe bilinir. Nasirov, ilk müzik albümünü çıkardıktan sonra “Yalnız Kaldım” adlı Uygurca bir single çalışması yapmıştır. Gelmiş geçmiş tüm Uygur sanatçılarının en ünlüsü olan Murat Nasirov, 2007 yılında Moskova’daki evinde ölü bulunmuştur. Sebebi hala açıklanmamıştır 51 . Özbekistanlı ve tüm Orta Asya’da tanınan Yulduz Usmanova’nın babasının aslen Kaşgar’dan Özbekistan’a taşınan Uygur bir aileye mensup olduğu herkesçe bilinmektedir; fakat Yulduz Usmanova, resmî olarak kendini “Özbek Kızı” olarak tanıtmakta ve soyunun Uygurlardan olduğunu ise inkâr etmemektedir. Kazakistan Uygur şarkıcıları; Dilnoz Ahmadova, Murod Ahmadi ve diğerleridir. Bununla beraber, “Derviş” adlı bir müzik grubu da Orta Asya’da bilinen tanınmış Uygur müzik grubudur. Uygur sinema sanatçıları; Ayturgan Temirova, Maksut Mansurov, Vinera Niğmatulina, Andureshit Abdullayev ve başkalarıdır. Sinema sanatçılarından Maksut Mansurov, Özbekistan sinema sektörünün ünlü sanatçılarındandır. Birçok filmde rol almış ve yabancı sinema sektöründe de tanınarak birçok film için davet almıştır. Ayturgan Timurov, Orta Asya’da tanınmış en iyi sanatçılardandır. Cengiz Aytmatov eserlerinden kurgulanarak yapılan filmlerde başrol oyuncusu olmuş ve Kazakistan sinema sektöründe de çalışmıştır. Sovyetler Birliği döneminde Sovyet-Alman savaşında gösterdiği üstün başarıdan dolayı aldığı kahramanlık sıfatıyla tanınan Aliya Muldagalıbova ile ilgili olan bir filmde de rol almıştır. Kırktan fazla Uygur; Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan ve diğer ülkelerin vatandaşlarına verilen “Halk Sanatçısı” unvanlarına layık görülmüştür. Bu ödüllere layık görülenler; Kuddüs Gucamiyarov, Abdurahim Ahmadi, Murad Ahmadi, Gulmira Razibayeva, Holishon Kadirova, Ruşangül İlahunova, Aziz Dugaşev, Ganican Toşmetov v.d. Kazakistan Dans Cemiyeti başkanı bir Uygur genç; Asya ve Pasifik Okyanusu Ülkeleri arasında düzenlenen dans yarışmasında şampiyon olan Kamil Bardiyev’dir. 49
50
51 Nabijan Tursun, "Murat Nasirof ve Men". Bk. www.bagdax.cn, 2007. Yüklə 355,23 Kb. Dostları ilə paylaş:
|