Toshkent davlat stomatologiya instituti bolalar stomatologiyasi fakulteti

TOSHKENT DAVLAT STOMATOLOGIYA INSTITUTI
BOLALAR STOMATOLOGIYASI FAKULTETI
210-B GURUH TALABASI
NAZAROV YUSUFNING
BIOKIMYO-OG‘IZ BO‘SHLIG‘I KIMYOSI
FANIDAN TAYYORLAGAN
T A Q D I M O T I
MAVZU: GLIKOLIZ. GLUKOZANING AHAMIYATI
REJA:

• Glikoliz bosqichlari
• Piruvat va NADH jarayonlari

Glikoliz – bu glyukoza energiyasini piruvatlar deb ataladigan ikkita uch uglerodli molekulalarga boʻlish orqali hosil qiladigan bir qator reaksiyalardir. Glikoliz qadimgi metabolik yoʻl boʻlib, u ilgari paydo boʻlgan va hozirgi kunda ham tirik organizmlarning koʻpchiligida mavjuddir.
Hujayra nafas olishini amalga oshiradigan organizmlarda glikoliz ushbu jarayonning birinchi bosqichidir.
Ammo glikoliz kislorodga ehtiyoj sezmaydi va koʻpgina anaerob organizmlar – kislorod ishlatmaydigan organizmlar ham bu jarayondan foydalanishadi.
GLIKOLIZNING AHAMIYATLI JIHATLARI
Glikoliz oʻn bosqichdan iborat jarayon boʻlib, siz oʻz qiziqishlaringiz va dars jarayonlari mobaynida bu haqida batafsil maʼlumot olish imkoniga ega boʻlasiz. Shuningdek, glikoliz jarayonining eng muhim variantini, har bir atomlarni parchalamasdan uning muhim bosqich va tamoyillarini, oʻrganish orqali bilib olishingiz ham mumkin. Keling, ushbu jarayonni eng sodda turidan boshlaylik.
Glikoliz hujayraning sitozolida sodir boʻladi va uni ikkita asosiy bosqichga boʻlish mumkin: energiya talab etadigan faza: quyidagi rasmdagi nuqta chizigʻidan yuqori va nuqta chizigʻi ostidagi energiya chiqaradigan faza.
Energiya talab qiladigan faza. Ushbu bosqichda glyukozaning boshlangʻich molekulasi qayta tartibga solinadi va unga ikkita fosfat guruhi birikadi. Fosfat guruhlari oʻzgartirilgan shakarni (hozirda fruktoza-1,6-bisfosfat) beqaror holatga olib keladi, bu uning yarmiga boʻlinib, ikkita fosfatni oʻz ichiga olgan uch karbonatli shakarni hosil qiladi. Ushbu bosqichlarda ishlatiladigan fosfatlar dan kelganligi sababli ikkita molekulalari ishdan chiqariladi.
Glikolizning energiya talab qiladigan bosqichida nima sodir boʻlishini biz allaqachon koʻrganmiz. Ikkita fosfat guruhiga ega boʻlgan beqaror shakarni hosil qilish uchun ikkita ATF sarflanadi, keyinchalik ular bir-birining izomeri boʻlgan ikkita uch uglerodli molekulalarni hosil qilish uchun boʻlinadi. Endi har bir qadamni batafsil koʻrib chiqamiz. Har bir qadam oʻziga xos ferment yordamida katalizlanadi, uning nomi quyidagi diagrammadagi reaksiya oʻqining ostida koʻrsatilgan:
1-bosqich. Fosfat guruhi ATF dan glyukozaga oʻtkazilib, glyukoza-6-fosfat hosil qiladi. Glyukoza-6-fosfat glyukozaga qaraganda faolroq va fosfatning qoʻshilishi hujayradagi glyukozani ham qamrab oladi. Chunki fosfatli glyukoza membranani osongina kesib oʻtolmaydi.
2-bosqich. Glyukoza-6-fosfat oʻzining izomeri fruktoza-6-fosfatga aylanadi.
3-bosqich. Fosfat guruhi ATF dan fruktoza-6-fosfatga, fruktoza-1,6-bifosfat ishlab chiqarishga oʻtkaziladi. Ushbu bosqich glikoliz yoʻlini tezlashtirishi yoki sekinlashtirishi uchun boshqarilishi mumkin boʻlgan fosfofruktokinaza fermenti yordamida katalizlanadi.
4-bosqich. Fruktoza-1,6-bisfosfat ikkita uch uglerodli shakarni hosil qilish uchun ajraladi: digidroktsiatseton fosfati va gliseraldegid-3-fosfat. Ular bir-birining izomerlaridir, ammo bittagina - gliseraldegid-3-fosfat toʻgʻridan toʻgʻri glikolizning keyingi bosqichlarida davom etishi mumkin.
Energiya chiqarish toʻgʻrisida batafsil maʼlumot
Glikolizning ikkinchi yarmida jarayonning birinchi yarmida hosil boʻlgan uch uglerodli shakar bir qator qoʻshimcha oʻzgarishlardan oʻtib, oxir-oqibat piruvatga aylanadi.
Jarayonda toʻrt {ATF} molekulasi va {NADF}ning ikkita molekulasi ishlab chiqariladi.
Bu yerda biz ushbu moddalarga olib keladigan reaksiyalarni batafsil koʻrib chiqamiz.
Quyidagi reaksiyalar har bir glyukoza molekulasi uchun ikki marta sodir boʻladi, chunki glyukoza ikkita uch uglerodli molekulalarga boʻlinadi va ikkalasi ham oxir-oqibat yoʻl orqali oʻtadi.
E’TIBORINGIZ UCHUN
RAHMAT!