Tog usuli. Guidebook. Kirish

Ebbinhaus unutish yoyi.
1850-yilda nemis psixologi Herman Ebbinhaus ma’lumotni unutish tezligini aniqlashga qaror qildi. Buning uchun u quruq takrorlash orqali ikkita undosh va ularning orasida bitta unli harfdan iborat ma’nosiz bo‘g‘inlarni yodlab ko‘rdi (gov, tab, mos, tich, shil va h.k.).
Ikki yil davom etgan ushbu tajribaning natijasi shu bo‘ldiki, birinchi bexato takrorlashdan keyin unutish juda tez bo‘ladi – birinchi 20 daqiqa ichida biz hamma ma’lumotning taxminan 40 %ini yo‘qotamiz. Bir soatdan so‘ng taxminan 60 %i yo‘qoladi, agar ma’lumot bilan hech nima qilmasangiz, bir sutkadan keyin miyangizda undan 33-35 %dan ortiq qolmaydi.
Ebbinhaus tadqiqotlariga asoslangan holda shunday xulosa qilish mumkin: agar xotirangizda nimanidir uzoqroq saqlab qolmoqchi bo‘lsangiz – takrorlang. Takrorlashning eng oddiy va eng yaxshi usullaridan biri – amaliyotda qo‘llash. O‘qidingiz va qandaydir yangi va foydali narsani o‘rgandingiz – ma’lumotni yodlashni o‘zingizning tajribangiz orqali yodlang va yodda saqlab qolishning rejasini tuzing.
Agar yangi o‘rgangan bilimlaringizni amaliyotda qo‘llay olmasangiz, lekin shu bilan birgalikda siz o‘sha ma’lumotni yodlab qolmoqchi bo‘lsangiz oraliqli takrorlash ususulidan foydalaning (OTU).
Psixologlar Ebbinhaus unutish yoyiga asoslangan holda quyidagi takrorlash algoritmini taklif etishadi.

• 
  Birinchi takrorlash ma’lumotni yodlashingiz bilanoq amalga oshiriladi.
  
• 
  Ikkinchisi – birinchi takrorlashdan so‘ng 20 daqiqa o‘tib.
  
• 
  Uchinchisi – Ikkinchi takrorlashdan so‘ng 1 kun o‘tib.
  
• 
  To‘rtinchisi – uchinchi takrorlashdan so‘ng 2-3 hafta o‘tib.
  
• 
  Beshinchisi – to‘rtinchi takrorlashdan so‘ng 2-3 oy o‘tib.
  

Bundan ko’rinib turibdiki, ma’lumot o’rganilgandan keyin qanchalik ko’p vaqt o’tsa, shuncha kam qismi esda qoladi. Ebinhaus tadqiqotidan shunday xulosa olishimiz mumkin. Ma’lumotni birdaniga ko’p takrorlash emas, kam-kam, lekin tez-tez takrorlash eslab qolishga osonroq. Agar chakalakzordan bir marta o’tib, qayta o’tmasangiz yurgan izingiz yo’qolib ketadi. Lekin qayta-qayta o’taversangiz, yurgan izingiz kattalashib, yo’lakcha hosil bo’ladi va uzoq muddat yo’qolib ketmaydi. Miyamiz bilan ham huddi shunday jarayon sodir bo’ladi. Ma’lumotni qanchalik ko’p takrorlasangiz (albatta OTU bilan), shunchalik mustahkamlanadi.
Albatta bu ma’lumotlardan biroz kayfiyatingiz tushgan bo’lsa kerak. Shoshilmang, bizda sizni xursand qiladigan yangilik ham bor. Unutish yoyini qisman yengish mumkin. Qanday qilib deysizmi? Quyida unutish yoyini yengish va qanday qilib kamroq takrorlash orqali ma’lumotlarni eslab qolish mumkinligini ko’rib chiqamiz. Tony Buzanning fikriga ko’ra, kognitiv psixologiyada quyidagi 7 xil holatda ma’lumotlar uzoqroq esda saqlanar ekan:
1. Eng birinchi ma’lumotlar yaxshiroq esda qoladi.
2. Eng oxiridagi ma’lumotlar ham oson esda qoladi.
3. Siz oldingi bilgan ma’lumotlaringiz bilan assotsiatsiya bo’lganlar.
4. Fon Restorf effekti. Urg’u berilgan va ajralib turgan ma’lumotlar.
5. Qiziqish ta’siri. Sizni qiziqtirgan ma’lumotlar.
6. Besh hissiyotga yaqin bo’lgan ma’lumotlar. Bizda qandaydir hissiyot uyg’ota olgan ma’lumotlar uzoq vaqt xotiramizda qoladi.
7. Ma’noli va mantiqiy qismlari.
TOG usuli bilan yodlangan ma’lumotlar ham Ebinhaus unutish yoyiga bo’ysunmaydi. Chunki, TOG usulida assotsiatsiya, tasavvur, emotsiya ishlatiladi. Bular so’zlarni uzoq muddat esda qolishiga sabab bo’ladi. Ammo, bu bir martada esda qoladi degani emas. Umuman olganda, TOG usuli bilan yodlangan so’zlarni qancha vaqt esda qolishi, so’zni qanday yodlaganingizga bog’liq. Agar assotsiatsiyani kuchli, noodatiy va yaxshi tasavvur qilgan bo’lsangiz, bitta urinishning o’zida so’zni esdan chiqmaydigan qilib yodlashingiz mumkin. Agar yaxshi tasavvur bilan assotsiatsiya qilmagan bo’lsangiz, yoki juda oddiy bo’lib qolgan bo’lsa, bir necha kundan so’ng esingizdan chiqib qolishi ham mumkin.