Tilshunoslikka kirish fanining predmeti


MAVZUGA  OID  ASOSIY  MASALALAR BAYONI



Yüklə 0,8 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə17/145
tarix31.12.2021
ölçüsü0,8 Mb.
#82198
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   145
tilshunoslikka kirish

               MAVZUGA  OID  ASOSIY  MASALALAR BAYONI 
      
     
Til  kishilarning eng muhim aloqa vositasidir. Til fikrni moddiylashtiradi-
gan,  reallashtiradigan,  kishilarning  fikr  almashishini  ta’minlab  beradigan 
quroldir. Tilsiz insoniyat b
ö
lmaydi. Til kishilarning bir-birlarini tushunishlari-
ga, yashash uchun vositalar topib birlashishlariga, ishlab chiqarishni tashkil 
qilishlariga yordam beradi. 
     Til  jamiyat  tomonidan  yaratilgan  b
ö
lib,  uning  taqdiri  jamiyat  taqdiri 
bilan  chambarchas  bog’liqdir.  Til  faqat  kishilarga  hos  b
ö
lib  ular  uchun 
xizmat qiladi.  
Insonni  hayvondan  farqlab  turuvchi  narsa  bu  tildir.  Shuning  uchun  ham 
hazrat Alisher Navoiy bunday deganlar:  
“Insonni s
ö
z ayladi judo hayvondin, 
 Bilkim, guhari sharifroq y
ö
q ondin”. 
Tilda kishilar, jamiyat taraqiyotiga xos b
ö
lgan barcha 
ö
zgarishlar aks etadi.  
Har  bir millatning dunyoda borligini k
ö
rsatadigan asosiy belgisi ham tildir. 
Agar  millat 
ö
z  milliy  tilini  y
ö
qotsa,  uning  ruxi  ham  y
ö
qoladi.  Shuning 
uchun ham Abdulla Oripov shunday yozgan: 
“Ona tilim sen borsan shaksiz,  
 Bulbul kuyin sherga solaman. 
 Sen y
ö
qolgan kuning shubhasiz,  
 Men ham t
ö
ti b
ö
lib qolaman”. 
Til  material  hodisadir.  U  konkret  tovush,  s
Ö
z, qoidalardan tashkil topgan. 
Shuning uchun ham til fonetik, leksik,grammatik qonuniyatlar asosida tash-
kil topgan material hodisadir. 


 
19 
Har bir til tuzilishiga k
ö
ra tovushlar tizimi, s
ö
z boyligi, grammatik va stil-
istik  hodisa hamda qoidalar majmuidan iboratdir. Murakkab hodisa b
ö
lgan 
til  tuzilishiga  k
ö
ra  fonetik,  leksik,  grammatik qatlamlarga b
ö
linadi. Har bir 
qatlam 
ö
zining tadqiqot birligiga ega.  
Fonetika  b
ö
limi  tovush-fonema,  leksika  b
ö
limi  s
ö
z,  morfologiya  b
ö
limi 
morfema, sintaksis b
ö
limi gap bilan shug’ullanadi. 
 
Til jamiyatda quyidagi funksiyalarni bajaradi: 
1. Kommunikativ funksiya; (muomala, aloqa qilish), 
2. Ekspressiv funksiya; (ta’sir qilish), 
3. Akkumulyativ funksiya. (axborotni t
ö
plash, yig’ish,    
 
 
jamlash). 
Til  jamiyat  uchun  xizmat  qilganligi,  tuzilishi  jihatdan  murakkab  hodisa 
b
ö
lganligi uchun ham turli fanlarning tadqiqot ob’yekti hisoblanadi. Har bir 
fan vakili tilni 
ö
z nuqtai nazaridan tadqiq qiladi. Shuning uchun ham turli 
fan vakillari tilga turlicha ta’rif berganlar. 
Ulardan ayrimlarini keltiramiz: 
- Til insonning s
ö
zlash, gapirish qobiliyatidir. (psixolog). 
- Til fikr ifodalash va 
ö
zaro aloqa quroli b
ö
lib xizmat qiladigan tovushlar, 
s
ö
zlar va grammatik vositalar tizimidir. (psixolingvist). 
- Til nutqning 
ö
ziga xos hususiyatlari va ifoda vositalari bilan ajralib tu-
radigan  bir turi, stil, uslub.
Mas
 Badiiy adabiyot tili. S
ö
zlashuv tili. Gazeta 
tili. Bola tili. Navoiy tili. (adabiyot shunos). 
-  Til  fikr  ifodalashda, 
ö
zaro  aloqa  jarayonida  yuzaga  keladigan  ibora, 
gap, s
ö
z, nutq. (tilshunos). 
-  Til  ijtimoiy  hodisa.  Inson  jamiyati  mavjudki,  til  ham  mavjuddir.  U  ja-
miyatning  tug’ilishi  va  rivoji  bilan  tugiladi  va  rivojlanadi.  Jamiyat 
ö
lishi 
bilan  til ham 
ö
ladi. Jamiyatdan tashqarida til y
ö
qdir. (filosof). 
- Til dil kaliti, bilimlar kaliti, haqiqat quroli. 
- Til inson ruhining nafasidir. (Y.Grimm). 
-  Til 
ö
tganlarni,  yashayotganlarni  va  yashaydiganlarni  bir  -  biri  bilan  
bog’laydigan eng hayotiy va eng mustahkam vositadir. (K.D.Ushinskiy). 
-  Til  xalq  tarixidir.  Til  -  rivojlanishga  va  madaniyatga  y
ö
ldir. 
(A.I.Kuprin). 


 
20 
-  Til  muomala  jarayonida    har  qanday  fikrni  ifodalay  oladigan  quroldir. 
(L.USPENSKIY). 
-  Axborot  nazariyasiga  muvofiq  til  muomala  tizimining  kodidir.  (Injener 
psiholog). 
-  Til  s
ö
z  va  grammatik  qoidalar,  qoida-tushunchani ifodalaydigan ramziy 
ishoradir. (V.F.Humboldt). 
- Til 
ö
ziga hos strukturaga ega b
ö
lgan sistemadir. (F.de Sossyur). 
- Til ma’no bilan bog’langan va akustik-artikulatsion birikmalar va ularn-
ing  psixik  obrazlaridan  tarixiy  y
ö
sinda  tashkil  topgan  ijtimoiy  aloqa 
vositasidir. 

Yüklə 0,8 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   145




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə