Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi
The Journal of International Social Research
Volume 2 / 8 Summer 2009
D N VE PS KOLOJ K AÇIDAN BA I LAYICILI IN TERAPÖT K
DE ER
THE THERAPEUTIC VALUE OF FORGIVENESS FROM RELIGIOUS AND
PSYCHOLOGICAL PERSPECTIVE
Elif KARA
••••
Özet
Ki inin hataları için yaratıcıdan ba ı lanma dilemesi ve ba kalarına kar ı ba ı layıcı
olması tüm dünya dinleri açısından önemlidir. Ba ı layıcılık, ki i ile yaratıcı arasında, ki i ile
di erleri arasında ili kileri düzenleyici bir davranı olarak dinî ve toplumsal de erler ta ıdı ı
gibi modern psikolojide de önemli bir yer tutmaktadır.
Bu makale ba ı lama kavramına dinî ve psikolojik yakla ımları içermektedir.
Psikoloji biliminin inceledi i ba ı layıcılıkta: Ki iler arası ili kilerde ba ı lama, ba ı lama
süreci, ba ı layanın psikolojisi, ba ı lananın özellikleri ele alınarak, ba ı layıcılı ın iyile tirici
yönü üzerinde durulmu tur.
Son olarak, slâm dü üncesinde tevbenin terapötik de eri üzerinde odaklanılmı tır.
Anahtar Kelimeler: Ba ı lama, din psikolojisi, Terapi, Tevbe.
Abstract
The asking of forgiveness of a person from God for his/her mistakes and forgiving
towards others is very important act in all world religions. Forgiving as an organizing act
between man and the God and between man and others has an important place from point of
modern psychology as well as religious and social values.
This article presents the religious and psychological dimensions of the concept of
forgiveness. From psychological point of view, it examines the interpersonal relationship in
forgiveness, the process of forgiveness, the psychology of forgiver, and the characteristics of
the forgiving person.
Lastly, it focuses on the therapeutical dimension of repentance in the slâmic
thinking.
Key Words: Forgiveness, forgiver, psychology of religion, therapy, repentance.
Giri
Ba ı lama ve ba ı lanma kavramları dinî literatürde oldu u kadar psikoloji biliminde de önem
kazanmı tır. Suçluluk hisseden ki inin kar ısında suçlu oldu u mercii olarak Tanrı’dan ya da di er bir
ki iden af talep etmesi, dinî bir de er olmasının yanı sıra, psikolojik süreçler içermesi bakımından da
modern psikolojinin inceleme alanına girmi tir.
1
Ba ı lamanın tanımı üzerinde birli e varılmamakla birlikte ço u ara tırmacı Enright ve
Coyle’ün (1988) ortaya attı ı u açıklamaya katılmaktadır: ‘‘Gerçek bir ba ı lama hak etmedi i bir acıya
maruz kalmaktan dolayı acı çeken kimsenin suçluyu cezalandırma hakkı ya da intikam hakkından
•
Ar . Gör., Ondokuz Mayıs Üniversitesi lahiyat Fakültesi.
1
http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness (disambiguation)
Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi
The Journal of International Social Research
Volume 2 / 8 Summer 2009
222
Elif KARA
vazgeçerek, intikam öfke gibi duygular yerine suçluya merhamet etmesidir.’’
2
Bu tanımdan da
anla ılaca ı gibi, ba ı lamanın suçu i leyen ile kendisine kar ı suç i lenen arasında gerçekle en bir süreç
oldu u görülmektedir.
Ki inin kendisinin i ledi i suçlardan pi manlık duyması bunun sonucunda geçmi ini silip yeni
ve iyi bir insan olması için ba ı lanma önemli bir terapi de eri ta ımaktadır.
3
Ba ı lamanın öfke,
kırgınlık, korku, ma dur olma psikolojisi içerisinde olmak gibi birçok olumsuz duygu için bir dönü üm
sa layabilece i dü ünülmektedir.
4
Bu duyguların ba ı lama ile giderilmesi halinde acı deneyimler
geçirmi ki i olumsuz duygu ve dü üncelerden sıyrılabilecektir.
Tevbe, ba ı lanmak isteyen bir kimse için önemli bir terapi kayna ı olabilir. Ki iyi tevbeye
yönelten psikolojik dinamiklere göz attı ımızda pi manlı ın, kötü davranı tan vazgeçme fikrinin öne
çıktı ı görülmektedir. Bunun neticesinde yeni bir ya am tarzı edinme, iyi biri olma fırsatı kazanıldı ı
açıktır. Tevbe bu yönüyle ki inin kendinî affetmesini de içermektedir. Terapi süreçlerinde çok de erli
görünen geçmi ya am öfkelerinden, kırgınlıklarından uzakla mak tevbe içersinde kar ılı ını
bulabilmektedir.
Bu çalı mada dinlerin görü leri de dikkate alınarak ba ı lamanın terapi de eri üzerinde
durulacaktır.
1.Dinî Açıdan Ba ı layıcılık
Hemen hemen tüm dünya dinleri bir ‘‘ba ı lama’’ ve ‘‘ba ı lanma’’ kavramına sahiptir.
Topluma ve ki iler arası ili kilere düzenlemeler getiren dinler, bu kavramlara sa layaca ı içsel ve
toplumsal huzur açısından de er vermi lerdir.
Dünya üzerinde en eski din olarak kabul edilen Budizm’de ba ı lama, ki inin zihinsel iyi olma
hali için gerekli görülmektedir. Ba ı lamamakla olu acak olan öfke gibi yıkıcı dü üncelerin verece i
zarardan ki iyi korumak için ba ı lama bir tür ihtiyaçtır.
5
Hinduizm’de de Budizm’e yakın bir dü ünce vardır. Bu dinde ba ı lamak ki inin içsel huzuru
için önemli görülmektedir.
6
Karma yasasında kötülük yapan bir ki inin iyi bir insan haline gelene kadar
yeniden ve yeniden dünyaya gelmesi gerekmektedir. Ancak son zamanlarda yeniden dünyaya gelmek bir
çe it intikam de il, ba ı lama prati i olarak görülmektedir. Ba ı lama kırgınlık, acı ve öfkenin serbest
bırakılmasıdır. Karma felsefesine göre e er ba ı lamazsak benli imiz acı ile dolar. Yeniden do mak da
acı içinde bir benlik olarak kalmama, geçmi hataları düzeltme ansıdır.
7
Yahudi inancında ise hata yapan ki inin ba ı lanması Tanrı’nın affına eri mek için zorunlu
de ildir. Yahudi inancına göre ba ı lama (Teshuvah) birinin kendi suçunu kabul etmesi için kendi
günahını günah olarak tanıması, yaptı ı yanlı ı kendisinin fark etmi olması gerekmektedir. Bir ki inin
pi man oldu unu göstermesi için, günahı terk etmesi ve e er ba kasına zarar verdiyse telafi etmesi
ba ı lama dü üncesi içinde gerekli görünen bir di er husustur.
8
Yahudilikte hata yapan ki iyi ba ı lamamak ya da özür diledi inde ba ı lamayı dü ünmek,
ba ı lanma talep edilen ki inin bu konudaki tutumuna ba lıdır. Bir ki i Tanrı’ya kar ı yanlı yapmı sa
Tanrı’dan, ki iye kar ı hata yapmı sa ki iden özür dilemelidir. Tanrı’ya kar ı yapılan günahlar için Yom
Kippur
9
gününde yahudiler Tanrı’dan ba ı lanma dilerler.
10
2
K. P. Huı Eadaoın. K. Y. Ho Daphne. ‘‘Forgiveness in the context of developmental guidance: implementation and
evaluation’’. British Journal of Guidance & Counselling, Faculty of Education, vol:32, no. 4, November. University
of Hong Kong, 2004. s. 447.
3
Jones, L Gregory. Embodying Forgiveness: a Theological Analysis. by Mc Kaveny-Theology Today-. Scıence Pres.
Pennsylvanıa, 1997. s. 35-52.
4
Jones. a.g.e. s.49.
5
http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness (disambiguation)
6
http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness (disambiguation)
7
http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness (disambiguation)
8
Blumenthal, David. ‘‘Repentance and Forgiveness’’. Journal of Religion & Abuse. Online Publication Date: 25
October 2005. s.71.
http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t792306954
9
Bkz: www.vikipedi.org. Yom Kippur: Musevilikte Musevi Takvimi'nin ilk ayı olan Ti ri ayının 10. Günü yakla ık
26 saat boyunca tutulan büyük oruç. Musevili e göre bir insanın kaderi bir yıl önceki hâl ve hareketlerine göre yazılır.
Bir yıl boyunca iyi ve hayırlı i ler i leyen ki ilerin kaderi bir yıl sonra için iyi yazılır.
10
http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness (disambiguation)
Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi
The Journal of International Social Research
Volume 2 / 8 Summer 2009
Dini ve Psikolojik Açıdan Ba ı layıcılı ın Terapötik De eri
223
Hıristiyanlıkta ba ı lama/ba ı lanma (Forgiveness) Tanrı-ki i ve ki iler arası ili kilerde olmak
üzere iki ekilde de erlendirilmi tir. Bunlardan ilki ki inin yaptı ı hatalardan dolayı Tanrı’dan af
dilemesi, ikincisi ise ki inin ba kaları yüzünden maruz kaldı ı kötülükleri affetmesidir.
11
Hıristiyanlıkta ma dur ki i kendisinden özür dilendi i takdirde ba ı lamaya hazır olmalıdır. Bir
Hıristiyanın, din karde ine kar ı ba ı layıcı olması konusunda sınır yoktur.
12
Suçlu aynı suçu aynı ki iye
kar ı defalarca tekrarlamı olsa bile hatasından dolayı özür diledi inde affedilmelidir.
13
Buradan da
anla ılaca ı üzere Hıristiyanın suçluyu affetmesi ki isel bir davranı tan ziyade dinî bir görevdir.
14
Suçluyu ba ı lamak manevî sorumluluk olarak gereklidir, bu ekilde davranmak Tanrı’nın ba ı lamasına
eri mek için zorunludur.
Hıristiyanlıkta Tanrı’ya kar ı i lenen suçtan dolayı pi manlık duyulması
15
, günah çıkarılması
gerekmektedir.
16
Bir çok Hıristiyan ilâhiyatçısına göre, Tanrı, dine küfür etmenin dı ında tüm günahları
ba ı layaca ını taahhüt etmektedir. Tanrı’nın ba ı lama vaat etmedi i tek günah, ‘‘kutsal ruh’a’’
küfretmektir.
17
slâm’da ise ba ı lama/ba ı lanma için tevbe gerekmektedir. Kuran’da Allah tevbe edenlerin
tevbesini kabul edece ini
18
buyurmu tur. Ki inin günahları Allah’a kar ı ve insanlara kar ı
i lediklerinden dolayı iki ekilde tevbe gerektirir. Allah’a kar ı i lenen suçlarda Allah’tan, ki iye kar ı
yapılan hatalarda ise hem Allah’tan hem kendisine kar ı hata yapılan ki iden ba ı lanma dilenmesi
zorunludur. Allah hakkı ile ilgili günahlardan tevbe etmenin üç artı vardır:
1- Ki inin i ledi i günahtan
dolayı pi manlık duyması,
2- Tevbe edilen günahı kesinlikle terk etme gereklili i,
3- Tevbe edilen
günaha kesinlikle dönmeme kararı.
19
Samimi tevbe eden bir müminin geçmi günahları affolunmaktadır. Ancak kul hakkı bu affa
dâhil edilmemektedir.
20
E er suç bir ki iye kar ı i lenmi se, dördüncü bir art olarak suçlunun ma dur
durumda bıraktı ı ki iden af dilemesi zorunludur. slâm dini ki inin maddî manevî haklarına büyük önem
vermektedir. slâm dinine göre maddî olarak hasar gören ki inin malları geri verilmelidir.
21
Gasp eden
ki inin cennete girebilmesi ma dur ki iden helallik almasına ba lıdır.
22
Suçlunun ma durdan helallik
istemesi Allah katında da ba ı lanması için gereklidir.
23
Pi man olma artından anla ılaca ı üzere, tevbe etmeyi dü ünen insanın yaptı ı davranı ın
yanlı oldu unu fark etmesi tevbenin kabulü için önemli bir psikolojik unsurdur. slâm tevbe anlayı ına
göre, tevbe etmek isteyen ki inin davranı ının yanlı oldu unu kabul etmesi, bu davranı ın kendisi ile
Allah arasındaki ili kiyi zedeledi ini anlaması ve vicdani yönden huzursuz olması gerekmektedir. Sözü
edilen huzursuzluk, pi manlı ı do uran ve neticesinde ki iyi tevbe etmeye iten bir etkendir.
24
Pi manlık
tevbenin ilk artıdır. Hz. Peygamber ‘Tevbe pi manlıktır’
25
ifadesiyle pi manlı ın önemini vurgulamı tır.
Kısaca bir de erlendirme yapacak olursak, dinlerin hemen hepsinde yer alan ba ı lama
anlayı ları birbirine göre bazı farklılıklar içerse de önem verilen bir husus olmu tur. Yahudilikte af
sadece ma durın kendisinden istenebilir ve sadece ma dur affedebilir.
26
Yahudilikteki bu inanç
slâmdaki kul hakkı ile örtü mektedir. Yahudilik ve slâmda pi manlık, ba ı lanma için çok önemli yer
tutarken Hıristiyanlıkta ise merhamet ve sevgi ön plandadır.
27
11
http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness -(disambiguation).
12
Grider, Joseph Kenneth. Forgiveness. Baker’s Dictionary of Theology. Baker Book House. 4. Printing. USA. 1998.
s. 226.
13
Bkz: Luka 17:1-4.
14
http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness -(disambiguation).
15
Grider. a.g.e. s. 226.
16
Sarıkçıo lu, Ekrem. Ba langıçtan Günümüze Dinler Tarihi. Fakülte Kitabevi, Geli tirilmi 5. Baskı. Isparta. 2000. s.
335.
17
Grider, a.g.e., s. 226.
18
Bkz: Bakara; 160, Nisa; 17., Maide; 39., Tevbe; 104., sra; 25., Meryem; 60., Furkan; 70., Tahrim; 8.
19
Bkz: Taberi, Tefsir,1, s. 292., Gazalî, hyâ, c:4., S.9., bni Mace, Zühd:29.
20
Elmalılı, Hamdi Yazır. Hak Dini Kur'an Dili. C.V. s.3131.
21
Aliyyü'l-Kârî. erhu'l-Fıkhı'l-Ekber. Çev.Yunus Vehbi Yavuz. stanbul. 1979.s.415.
22
Rabbani. Mektubat-ı Rabbani. C.2. m.66, 87.
23
Serahsî, El-Mebsut. C. IX. s.176.
24
Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi, Samsun 1993. s. 79., Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Türkiye Diyanet Vakfı
Yayınları. Ankara 1993. s.112-115.
25
bn Mâce. Zühd. s.30.
26
Auerbach, Yehudith. Forgiveness and Reconciliation: The Religious Dimension. Bar Ilan University, Ramat Gan.
Online Publication Date: 01 October, Israel. 2005. s.479.
27
Auerbach, a.g.e. s. 479.
Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi
The Journal of International Social Research
Volume 2 / 8 Summer 2009
224
Elif KARA
2. Psikolojik Açıdan Ba ı layıcılık
Dinî ba ı lama yöntemleri ma dur olan ki ilerin psikolojik durumları üzerinde derinlemesine
incelemeler içermemektedir. Böylelikle sadece dinî emir oldu u için yerine getirilen affetme
davranı ında ma dur durumdaki ki inin içsel kırgınlıkları çözümlenmemi olabilir.
28
Di er taraftan
psikoloji bilimi ba ı lama modellerinde ba ı lama ve ba ı layanın psikolojisini incelenmektedir.
Psikologlar, ba ı lamanın motive edilmesi için insan sevgisi, toplum nazarında ba ı lamanın
saygınlı ı, suç i leyenle empati kurma (Örne in çok ihtiyacı oldu u için birinin hırsızlık yaptı ını
dü ünmek) gibi ahlakî de erlerden yararlanılabilece ini öne sürmü lerdir.
29
Bu ba ı lama modelleri
dindar insanların dinî de erlerini yadsımamakta ve dinî de erlerin sürece dahil olmalarında yarar
görmektedirler.
30
Psikolojik ba ı lama yöntemlerinde ba ı lama kavramının irdelenmesi ve kavrama yeni
açılımlar getirilmesi, ba ı layanın psikolojisi ve ba ı lamanın iyile tirici özelli i de erlendirilmi tir. Bu
ba lamda yapılan ara tırmalar din psikolojisi adına da önemli görülmektedir.
31
Psikolojik yönüyle ba ı lamak, haksızlı a u rayan ki inin öfke, kırgınlık gibi olumsuz duygu ve
dü üncelerinden sıyrılması olarak de erlendirilmektedir. Bu duygu ve dü ünceleri zihinden
uzakla tırmak hem fiziksel hem de psikolojik sa lık açısından gerekli görülmektedir.
32
Psikolojik açıdan ba ı lamaya pek çok faktör e lik etmektedir. Bunların ba ında ki ilik
özellikleri gelmektedir. Ki ilik özelliklerinin ba ı lama ya da ba ı lamama durumunda etkili oldu u
görülmü tür.
Olumsuz ki ilik özellikleri olarak belirlenen kronik dü manlık, öfkeli ki ilik, kin tutmak gibi
özelliklere sahip olan ki ilerin ba ı lamakta zorlandı ı görülmü tür.
33
Korku duygusu ya ayan ki ilerde
bu duygu ile ba ı lamama davranı ı arasında dolaylı bir ili ki bulunmu tur. Korkunun nedeni acı veren
olayın tekrarlanması endi esi ise, ba ı lamanın gerçekle medi i tespit edilmi tir.
34
Kendinden nefret
etme ve depresyon gibi olumsuz psikolojiler içinde olmak da ba ı lamama davranı ında önemli görülen
di er hususlardır.
35
Olumsuz ki ilik özellikleri, ba ı lamayı olumsuz yönde etkilerken uzla macı, empatici,
derinlemesine inceleyebilen, dı adönüklük gibi olumlu ki ilik özellikleri olan ki ilerin ba ı lamaya daha
yatkın oldukları tespit edilmi tir.
36
Öte yandan canı yanan birinin suçu i leyen ki iyi ba ı lamasının
istenmesi gerçekçi görülmemektedir.
37
Fiziksel olarak incinen ki inin ba ı layıcı olabilmesi için, zarar
gördü ü eylemin tekrarlanmayaca ına dair söz alması ve içine dü ürüldü ü kötü durumdan dolayı
kendisinden özür dilenmesi gerekmektedir. Bunlar ba ı lamada gerekli ilk adımlar olarak
görülmektedir.
38
Yapılan çalı malarda ba ı lamanın vakit aldı ı, kısa bir sürede gerçekle medi i tespit
edilmi tir.Ba ı lamaya yardımcı olan faktörlerin içinde, ki inin kendi hatalarını anımsaması ve
kendisinin de ba kaları tarafından affedildi i durumları göz önünde bulundurması önemli
görülmektedir.
39
28
Rye, Mark S. ‘‘The religious path toward forgiveness’’. Mental Health, Religion & Culture, Online Publication
Date: 01 September. University of Dayton. Ohio, 2005. s. 213.
29
http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness -(disambiguation)
30
Rye. a.g.e. s. 209-211.
31
Enright, R. D. Fitzgibbons R. P. Helping Clients Forgive: an Empirical Guide for Resolving Anger and Restoring
Hope, A.P.A.,Washington DC, 2000.
32
Jones. a.g.e. s.50 -52.
33
Berry, Jack W. Worthington, Everett L. Jr. O’Connor Lynn E. Parrott III, Les. Wade Nathaniel G. ‘‘Forgivingness,
Vengeful Rumination, and Affective Traits’’. Journal of Personality, vol:73:1 February. Virginia Commonwealth
University, 2005. s.188.
34
Worthington. O’Connor. Parrott. Wade. a.g.e. s. 212.
35
Worthington. O’Connor. Parrott. Wade. a.g.e. s. 212.
36
Worthington. O’Connor. Parrott. Wade. a.g.e. s. 213.
37
Wade, Nathaniel G. Worthington, Everett L. Jr. ‘‘Overcoming nterpersonal Offenses: ıs Forgiveness the Only Way
to Deal With Unforgiveness’’. Journal of Counseling & Development, vol:81. summer 2003. s. 212.
38
Berry. Worthington. O’Connor. Parrott. Wade. a.g.e., s.186.
39
Worthington, Everett L Jr, Krusu, Taro A., Collins, Wanda, Berry, Jack W, Ripley, Jennifer S, Sahsa N. ‘‘Forgiving
Usually Takes Time: a Lesson Learned by Studying nterventions to Promote Forgiveness’’. Baker Journal of
Psychology and Theology, vol: 28, no:1. 2000. s.18.
Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi
The Journal of International Social Research
Volume 2 / 8 Summer 2009
Dini ve Psikolojik Açıdan Ba ı layıcılı ın Terapötik De eri
225
Gerçek anlamda ba ı lamanın gerçekle mesi için, ki isel özelliklerin yanı sıra ba ka psikolojik
ko ullar da vardır. Her eyden önce ba ı lama nefret, öfke, kırgınlık, kendine kızma, intikam alma gibi
olumsuz hisler bir kenara bırakılarak gerçekle tirilmelidir. Bir ki i ba ı ladı ını söyledi i halde hâlâ
daha olumsuz duygu ve dü ünceler ta ıyorsa ba ı lanma içselle tirilmemi demektir. Psikolojik iyile me
sa laması beklenen ba ı lama içsel olarak da gerçekle melidir.
40
Ki inin kendinî ma dur olarak görmesi ba ı lamayı engellemektedir. Ki inin zihninde ya adı ı
olay yıkıcı bir ekilde yer aldı ı sürece ve bundan dolayı hissetti i acı veren duygular iyile medi i
müddetçe psikolojik anlamda beklenen ba ı lama gerçekle meyecektir.
41
. Geçmi ya amın duygusal
çatı maları, yeni deneyimlerin ı ı ında ve yeni biçimlerde yorumlanabilir. nsanın kendini sevmekten
vazgeçmemesi kendi ile ilgili her zaman ümit dolu olması ya ama bu ekilde bakması, vizyonunu
de i tirmesi sa lanmalıdır.
42
Terapötik bakı açısında ba ı lama günah i lemi olmaktan ayrı olarak ‘nefretten kurtulma ve
iyile me’ olarak de erlendirilmeye ba lanmı tır.
43
Ki inin acı veren deneyimlerini süreklili i ki inin
ya amını devam ettirmesinin ve ki isel geli iminin önünde bir engeldir. Bununla birlikte acıları güncel
tutarak sürekli bir üzüntü hali içersinde olmak ve sürekli acı veren durumu dü ünmek de sa lıklı bir
tutum de ildir.
Buna kar ılık ba ı lama, hak etmedi ini dü ündü ü bir ey ya amı ve yıkıma u ramı ki inin
ya amın bu adaletsizli i kar ısında kendisine yeniden de er vermesini sa layan sevgi devrimi olarak
de erlendirilmektedir. Bu ba lamda ba ı lamak acı dolu geçmi i serbest bırakmadır.
44
Ma dur ki inin, dü üncelerini sürekli geçmi teki üzücü olaylar üzerinde yo unla tırması
ku kusuz gelecek ya amını da olumsuz etkileyecektir. Ki inin hayatına devam edebilmesi için zihnini
olaydan uzakla tırması, intikam dü üncelerinden sıyrılması, suçlunun cezalandırılmasını yasal yollara
bırakması, mümkün de ilse ilahi adalete güvenmesi önerilmektedir.
45
Ba ı lama terapi stratejisi olarak de erlendirilmi , bu yolla ya anılan olumsuz deneyimin
tamamen zihinden çıkarılması hedeflenmi tir. Bu dü ünce ı ı ında içselle tirme durumuna göre
açıklanan ba ı lama, kararlı ve duygusal ba ı lama olarak iki ekilde de erlendirilmi tir.
46
Kararlı Ba ı lama: Kararlı ba ı lamada ma dur ki i suçluyu affetti ini belirtse de hâlen
suçluya kar ı olumsuz duyguları devam ediyor olabilir. Ancak sözel ve davranı sal boyutta affetme
gerçekle mi görünmekle beraber olumsuz hisler içsel olarak devam etti i sürece ki inin psikolojisi ve
sa lı ı açısından yarar sa lamamaktadır.
47
Duygusal Ba ı lama: Suçluya kar ı olumsuz hisler beslemeden yapılan ba ı lama duygusal
ba ı lama olarak nitelendirilmektedir. Duygusal ba ı lama bir anlamda affetmeyi içsel olarak
kabullenmektir.
NLP Yöntemi: Ba ı lama modellerine ilave olarak, NLP* adı verilen yöntemde, duygu,
dü ünce ve davranı larımız üzerinde arzu edilen de i iklikleri gerçekle tirmek için bilinçli veya
bilinçdı ı akıl yardımıyla yapılan, zihni yeniden düzenleme biçimleri
48
vurgulanmaktadır.
NLP, ba ı lama kavramını da içeren geni bir sistemdir. NLP’de kullanılan zihin düzenleme
yöntemlerinden biri, ‘‘zaman çizgisi/time line’’ adı verilen bir tekniktir. Bu yöntemle olumsuz
duyguların kabullenilmesi ve olumsuz olayların zihindeki izlerinin silinmesi, gelece e güzel dü ünceler
ve niyetlerle bakılmasının sa lanması hedeflenmektedir. Bu NLP tekni inde kırgınlıkları ve öfkeyi
geçmi te bırakmak, affedilemeyen ki ileri ba ı layarak zihinden uzakla tırmak ve olumlu bir psikoloji
için önemlidir.
49
NLP dü üncesi içinde ki inin ya amına olumlu bir psikoloji ile devam edebilmesi için
geçmi teki hatalarından dolayı kendinî affetmesi de yer almaktadır. Sürekli geçmi i üzerine yo unla an,
40
Auerbach. a.g.e. s.475-76.
41
Jones. a.g.e. s.48.
42
Sayar, Kemal. Merhamet Kalbe Dönü çin Son Ça rı. 2. Baskı, Tima Yay. stanbul. 2008. s60.
43
Jones. a.g.e. s.50.
44
Jones. a.g.e. s. 35.
45
Rye. a.g.e. s.387.
46
Worthington, Everett L. Scherer, Michael. Forgiveness is an Emotion-Focused Coping Strategy That Can Reduce
Health Risks and Promote Health Resilience: Theory, Review, and Hypotheses, Online Publication Date: 01 June,
2004. s.386.
47
Worthington. Scherer. a.g.e. s. 386.
48
http://www.nlpat.com/
49
http://www.nlpat.com/
Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi
The Journal of International Social Research
Volume 2 / 8 Summer 2009
226
Elif KARA
kendinî geçmi indeki hatalarından dolayı de ersiz gören ki inin NLP yakla ımına göre tedavi edilmesi
gerekmektedir.
50
Geçmi ya amdaki olumsuzlukları terapötik anlamda iyile tirmek için önerilen yollardan biri de,
istedikleri sonuca ula amayan ki ilerin ba ka amaçlara yönelmelerini sa lamaktır. Çünkü insanların
ula mak istediklerine ula amamaları halinde yeni bir ya am amacı edinmeleri gereklidir. Fakat insanların
sevdikleri eyleri de i tirmeleri ve u runa çaba sarf edecekleri yeni eyler bulmaları da oldukça zordur.
51
Ancak yapacak ba ka bir ey olmadı ında gerçekle meyen amaç yüzünden kırgınlık kızgınlık, öfke,
kendinî de ersiz görme, ba arısız bulma gibi olumsuz duygu ve dü üncelere kapılmak yerine hedef
de i tirilmesi önerilmektedir. Ula ılamayan hedefin de i tirilmesi, ki inin kendine kar ı olumsuz hisler
ta ımaktan vazgeçmesi ve yeni bir amaca yönelmesi, ‘‘geçmi i unutma yolu ile içindeki kırgınlıkları
ba ı lama süreci’’ içerisinde sa lanabilir.
52
Olumsuz olayların izlerini silebilmek için acı verenle acı çekeni bulu turmak bir yakla ım
olabilir. Suçlu ile ma durun bir araya gelece i aynı ortamda, acı çekenin neler ya adı ını ifade etmesi bir
acı sa altımı olabilir. Suçluda empati ve ne yaptı ını idrak etmesini sa lamak intikam almaktan daha
etkili olabilir. Zulme merhamet ve bilgelikle direnmek gereklidir.
53
3. Fizyolojik ve Psikososyal Açıdan Ba ı lamanın Yararları
Bir ki inin kendisine kar ı suç i leyen ki iyi içsel/duygusal olarak affetmemesi ki inin kendi
zihinsel/bedensel sa lı ı için de zararlı görülmektedir. Ba ı lamamanın olu turdu u stres, vücutta zararlı
maddeler salgılanmasına sebep olmaktadır. Ba ı lamamanın fizyolojik açıdan verdi i zararlar arasında
tansiyon yükselmesi, hormonal dengesizliklerin olu ması, kalp hastalıkları, ba ı ıklık sisteminin
zayıflaması ve nörolojik bozukluklar sıralanabilir.
54
Di er taraftan affetmek stresi azalttı ından,
sa layaca ı psikolojik ve fizyolojik yararlardan dolayı terapötik görünmektedir.
55
Ba ı layabilmekle ki i
hem kendi içindeki iyiyi ortaya çıkarır, hem de kar ıdakinin daha iyi olabilece ine dair umudu
kaybetmemektedir. Affedebilen insanların beden ve ruh sa lı ı bu nedenle daha iyi durumdadır.
56
Ba ı layanın huzursuzluk ve kırgınlık gibi olumsuz hisleri terk etmesi psikososyal açıdan
önemlidir.
57
Affetme olgusu suçu i leyen ki iyle ba ı layan ki i arasındaki ili kinin tamir edilmesi
ümidinî ta ımalıdır.
58
Ba ı lama psikolojik ve fizyolojik etkilerinin yanında sosyal ili kiler açısından da oldukça
önemlidir. Ba ı layabilenlerin sosyal ili kilerinin daha sa lam oldu u ve daha sa lıklı ya adıkları tespit
edilmi tir. Kin güden, insanların her yaptı ından olumsuz anlamlar çıkartan ki ilerin ise ya am süreleri
boyunca çok sayıda dost yitirerek mutsuz oldukları bilinmektedir.
59
Ba ı lamak sosyal hayatı
yükseltmektedir. Buna ilaveten ba ı layan ki ilerin dostluk ve evlilik ili kilerini yürütmekte daha ba arılı
ki iler oldu u görülmektedir. Ba ı layıcı ki iler daha az kırıcı, daha az suçlayıcı, insanları utanca sevk
etmeyen ki iler olarak mevcut ili kilerini yürütme ve yeni ili kiler geli tirmede daha ba arılı
olmaktadırlar.
60
Ba ı lama gerçekle mesi kolay bir psikolojik süreç de ildir. Bunun için affetme egzersizleri
yapmak gerekir. Ya anan olumsuz olaya kar ı hislerini açıklamak, olayı anlamaya çalı mak, ba a
çıkabilmek için acı olayı payla mak, affetmenin avantajlarını de erlendirmek ve dua ile destek bulmaya
çalı mayı affetme egzersizi olarak görmek olasıdır.
61
50
http://www.nlpat.com/
51
Worthington. a.g.e.1998. s. 61-62.
52
Worthington. a.g.e.1998. s. 63.
53
Sayar a.g.e. s.72-78.
54
Rye. a.g.e. s.356.
55
Worthington. Krusu. Collins. Berry. Ripley. a.g.e. s.18.
56
Sayar a.g.e. s.62.
57
Worthington. Scherer. a.g.e. s.386.
58
Auerbach. a.g.e. s.475-76.
59
Jones. a.g.e. s.398.
60
Jones. a.g.e. s.399.
61
Eadaoın. Daphne. a.g.e. s.481.
Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi
The Journal of International Social Research
Volume 2 / 8 Summer 2009
Dini ve Psikolojik Açıdan Ba ı layıcılı ın Terapötik De eri
227
Örnek Bir Ba ı lama Süreci Modeli
Worthington insanların dinî inançlarını de i tirmeden, dinî ba ı lama ritüeline yeni bir
perspektif kazandırmayı hedeflemektedir. Bunun için ‘‘Reach’’ adını verdi i bir ba ı lama süreci modeli
üzerinde çalı mı tır.
‘REACH’ Ba ı lama Süreci Modeli
a. Acıyı geri ça ırma
Recall the hurt
b. Size acı veren ki i ile empati kurma
Empathize with the one who hurt you
c. Ba ı lamanın bir tür kendinden
ödün verme olarak dü ünülmesi
Altruistic gift of forgiveness
d. Ba ı lamayı yerine getirmek
Commitment to forgive
e. Ba ı lamayı bırakmamak
Hold on to the forgiveness
Ba ı layacak ki iye yardımcı olması için geli tirilmi bu modelde, ilk olarak:
Ki inin bastırdı ı takdirde daha çok acı verecek olan ya adı ı kötü olayı, zihninde tekrar
canlandırması istenir.
kinci olarak suçlunun hatırlanması ve o ki inin bunu neden yapmı olabilece inin dü ünülmesi
istenir. Suç i leyen ki inin korku ve acı hissetti i için ya da incinmi oldu undan kötü bir ey yapmı
olabilece ini dü ünmek o ki iyi ba ı lamaya yardımcı olabilir.
Üçüncü olarak ba ı lamaya yardımcı bir di er bakı açısı olarak, ya anan acı olayın bir hikmeti
oldu unun ve yeni bir bakı açısı kazandırdı ının dü ünülmesi istenir.
Dördüncü olarak, ki inin ba ı lamak için kendine söz vermesi istenir.
Be inci ve son olarak ba ı layan ki iden ba ı lamayı sürdürmesi istenir. Ba ı layanın intikam
dü üncesinden ve kendine acımaktan vazgeçmesi istenir. Bu vazgeçmenin ba ı layanın kendi sa lı ı için
daha iyi oldu unu anlaması istenir.
62
3. Ba ı lama Olgusunda Tevbenin Yeri
slâm dinînde, insan, bilerek ya da bilmeyerek yaptı ı tüm günahlar için Allah'tan her zaman
ba ı lanma dileyebilir. nanan bir ki i kendi adına ba ı lanma isteyebilece i gibi di erleri adına da
ba ı lanma isteyebilir. Bunu gerçekle tirmek için, isti far ve tevbe birbirini tamamlayan birbirinin yerine
kullanılan kavramlar olmu lardır. Farkları ise, isti farın daha çok tevbeye içsel hazırlık olarak kabul
edilmesidir. sti far, ba ı lanmak maksadıyla genel bir dua mahiyeti ta ırken, tevbede, i lenen belirli bir
günaha kar ı alınan fiilî bir önlem, somut bir tutum söz konusudur. Tevbe, insanın kendi i ledi i belirli
bir günah için Allah'ın rahmetine sı ınması ve bir daha o günahı i lememek için Allah'a söz verip O'ndan
bunun için yardım dilemesidir.
63
Tevbe etmek için gerekli artlar incelendi inde tevbe etmenin geli tirilen ba ı lama anlayı ları
içerisinde önemli bir yeri olabilece i görülmektedir. slâm anlayı ı içersinde yeni bir hayata ba lama
anlayı ı ‘‘nefs tezkiyesi’’ adı altında kar ımıza çıkmaktadır. Bu anlayı la ki inin kendinî hatalarından
arındırması ve sonraki ya amında iyi davranı larda bulunması için imkân tanınmaktadır. Günah kavramı
kendi içerisinde manevî hayatı da parçalayan bir eylemdir. Günah i lemi olmakla müminin psikolojisi
hasar görmektedir ve tamir edilmesi için inanan ki inin samimî bir ekilde tevbe etmesi gerekir.
64
62
Rye. a.g.e. 206.
63
Yapıcı Asım. slâm'da Tövbe ve Dinî Ya ayı taki Rolü. Beyan Yay.1997. s. 49-61.
64
http://www. slâmvetasavvuf.org
Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi
The Journal of International Social Research
Volume 2 / 8 Summer 2009
228
Elif KARA
Tevbede aranan özellikler içinde, pi manlık, samimiyet, yanlı davranı tan vazgeçme niyeti,
tevbe edilen yanlı eylemi tekrarlamamak anlamında kararlılık, karar verilen iyi eylemin zihinsel ve
davranı sal devamı önemli görünmektedir.
65
Tevbe iç uyumsuzlu a çözüm sunmaktadır. Tevbeye yönelen ki i varolan benle (suç i lemi )
ideal benin (olunmak istenen) arasındaki uçurumun farkına varmaktadır.
66
Hatalarını anlayıp kendinî
de i tirmek isteyen insan için tevbe bir fırsattır. Günahın verdi i huzursuzluk hissi, utanma duygusu, iyi
insan olma arzusu, kaybedilen de erlerin farkına varılması gibi psikolojik süreçler içeren tevbenin,
geçmi ya amla arzu edilen ya am arasındaki farkı anlamak oldu u görülmektedir. Bundan sonraki adım,
bilinçli bir ekilde kendini yenilemek, günahkâr ve de ersiz addedilen geçmi ya amdan uzakla maktır.
67
Tevbe olumsuz süreçleri iç huzuruna dönü türmektedir.
68
Bu yakla ımla slâm tevbe eden ki iye olumsuz geçmi ini arkada bırakma fırsatı sunmaktadır.
Ya adı ı hatalarla dolu hayatı devam ettirmek istemeyen ve bunun ızdırabını çeken ki i, tevbe ile
hayatının yeni bir anlam kazanaca ını dü ünerek tevbeye yönelebilir.
69
Tevbe eden ki i geçmi i telafi
ederek, hatalardan arınmı bir gelecek ümidi ile yarınlara ba layabilir.
Sonuç
Ba ı lama kavramı dinî ve psikolojik açıdan önemli görülen bir kavramdır. Dinler bir günah
i ledi inde ki inin yaratıcısından ba ı lanma dilemesini emir ve tavsiye etmektedir. Psikoloji bilimi ise
bir yandan bu süreci incelemekte, di er yandan ba ı lamaya yeni açılımlar getirmektedir.
Ba ı lama hem suçlu hem ma dur açısından önemli bir süreçtir. Ba ı lama suçlu için geçmi
hatalardan arınmak, ma dur ki i için ise kendisine acı veren ki i ve olayları affetme yoluyla zihinden
çıkarmak ve geçmi te bırakmak anlamında önemli görülmektedir.
Ba kasını ba ı lamak ve içindeki öfkeyi serbest bırakmak ki inin kendi tevbesi içerisinde yer
almamaktadır. Ancak ma dur olan ki inin psikolojisini tevbe anlayı ının korumakta oldu unu
söyleyebiliriz. Tevbe anlayı ında ma dur ki i hakkını helal etmedi i müddetçe suçlunun Allah tarafından
ba ı lanmayaca ını bilmektedir. Bu anlayı la ma dur ki inin kendisinin de ersiz oldu unu ve belki de
bunu hak etti ini dü ünmesinin önüne geçilebilir. Tüm dinler ki inin tevbe eden suçluyu ba ı laması
te vik edilmektedir. Bu ekilde hem içsel huzur hem toplumsal huzur öngörülmektedir.
KAYNAKLAR
Aliyyü'l-Kârî, erhu'l-Fıkhı'l-Ekber, Çev.Yunus Vehbi Yavuz, st., 1979.
Auerbach, Yehudith. Forgiveness and Reconciliation: The Religious Dimension. Bar Ilan University, Ramat Gan.
Online Publication Date: 01 October, Israel. 2005.
Berry, Jack W. Worthington, Everett L. Jr. O’Connor Lynn E. Parrott III, Les. Wade Nathaniel G. ‘‘Forgivingness,
Vengeful Rumination, and Affective Traits’’. Journal of Personality, vol:73:1 February. Virginia Commonwealth
University, 2005.
Blumenthal, David. ‘‘Repentance and Forgiveness’’. Journal of Religion & Abuse. Online Publication Date: 25
October 2005.
Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, c:V.
Enright, R. D. Fitzgibbons R. P. Helping Clients Forgive: an Empirical Guide for Resolving Anger and Restoring
Hope, A.P.A.,Washington DC, 2000.
Gazali. hya-i Ulum-id Din. Çev: Ahmet Serdaro lu, Bedir Yay. 10 Cilt. stanbul. 1978.
Grider, Joseph Kenneth. Forgiveness. Baker’s Dictionary of Theology. Baker Book House. 4. Printing. USA. 1998.
65
Yapıcı a.g.e. s. 178-179.
66
Peker. a.g.e. s.78-79.
67
Yapıcı. a.g.e. s.256-282.
68
Özdo an, Öznur, simsiz Hayatlar Manevi ve Psikolojik Yakla ımla Arınma ve Öze Dönü . Özden Öze Yay., 2.
Baskı 2007.s.153-155.
69
Hökelekli a.g.e. s.115-117.
Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi
The Journal of International Social Research
Volume 2 / 8 Summer 2009
Dini ve Psikolojik Açıdan Ba ı layıcılı ın Terapötik De eri
229
Hökelekli Hayati. Din Psikolojisi. TDV. yay. 1993.
Jones, L Gregory. Embodying Forgiveness: a Theological Analysis. by Mc Kaveny-Theology Today-. Scıence Pres.
Pennsylvanıa, 1997.
K. P. Huı Eadaoın. K. Y. Ho Daphne. ‘‘Forgiveness in the context of developmental guidance: implementation and
evaluation’’. British Journal of Guidance & Counselling, Faculty of Education, vol:32, no. 4, November. University
of Hong Kong, 2004.
Mace, Sünen. Çev. Haydar Hatipo lu. Kahraman Yayınları, 9. cilt, stanbul 1983.
Rabbani. Mektubat-ı Rabbani C:2, m.66, 87.
Özdo an, Öznur. simsiz Hayatlar Manevi ve Psikolojik Yakla ımla Arınma ve Öze Dönü . Özden Öze Yayınları, 2.
Baskı, 2007.
Peker Hüseyin. Din Psikolojisi. Samsun. 1993.
Rye, Mark S. ‘‘The religious path toward forgiveness’’. Mental Health, Religion & Culture, Online Publication
Date: 01 September. University of Dayton. Ohio, 2005.
Sarıkçıo lu, Ekrem. Ba langıçtan Günümüze Dinler Tarihi. Fakülte Kitabevi, Geli tirilmi 5. Baskı. Isparta. 2000.
Sayar, Kemal. Merhamet Kalbe Dönü çin Son Ça rı. 2. Baskı, Tima Yay, stanbul. 2008.
Taberi. Tefsir. Çev: Kerim Aytekin, Hasan Karakaya.. Hisar yay. 9 cilt stanbul 2007.
Wade, Nathaniel G. Worthington, Everett L. Jr. ‘‘Overcoming nterpersonal Offenses: ıs Forgiveness the Only Way
to Deal With Unforgiveness’’. Journal of Counseling & Development, vol:81. summer 2003.
Worthington, Everett L Jr, Krusu, Taro A., Collins, Wanda, Berry, Jack W, Ripley, Jennifer S, Sahsa N. ‘‘Forgiving
Usually Takes Time: a Lesson Learned by Studying nterventions to Promote Forgiveness’’. Baker Journal of
Psychology and Theology, vol: 28, no:1. 2000.
Worthington, Everett L. Scherer, Michael. Forgiveness is an Emotion-Focused Coping Strategy That Can Reduce
Health Risks and Promote Health Resilience: Theory, Review, and Hypotheses, Online Publication Date: 01 June,
2004.
Yapıcı, Asım. slâm'da Tövbe ve Dinî Ya ayı taki Rolü. Beyan Yay.1997.
http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t792306954
http://www. slâmvetasavvuf.org
http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness (disambiguation)
http://www.nlpat.com/
Dostları ilə paylaş: |