Thank you for your contribution

15

bale bölümü öğrencileri halka şeklinde bir koreografi 

oluşturmuşlardır. Piyano abartılı çalınarak korkunç bir 

gürültü salonu kaplamıştır. Salon hızlıca boşaltılmıştır. 

Sanatçı “Haykırma” adını verdiği bu olayda profesyonel 

oluşumların yerine arkadaşlarının anlık hareketlerini 

doğaçlamalarını kullanmıştır. Türkiye’de happeningin 

ilk örneği olarak 1988 yılı 30 Aralık günü yapılan bu olayı 

gösterebiliriz. 

1996 yılı sonuna kadar Tönel’in çeşitli mekanlarda 

oluşturduğu sanatsal eylemler happening olarak tespit 

edilmiştir. 1989 ve 1996 yıllarında Tönel izleyicileri yara-

tıcı tepkiler verme yönünde harekete geçiren teknikler 

geliştirir. Tönel Happeninglerini tek kullanımlık ögelerle 

yapar ve çok nadir olarak videoya kaydeder. Sanatı, 

alınıp satılan bir mal olmaktan çıkartmak, deneyimle-

nen bir şeye dönüştürmek de onun Dadacı tavrını ortaya 

koymaya yeterlidir. 

Happening türünün dünyada gelişme göstermediği 

yıllarda Tönel, Türkiye’de olaylar zincirini sürdürüyordu. 

Tönel, Happeninglerini sanat galerilerinde, metroda, 

caddelerde sergilenmesinin seyirci ve oyun arasındaki 

engeli yıkarak belki de yeni bir tiyatro kavramı geliş-

tireceğine inanıyordu, sanatın geleneksel sergilenme 

mekanlarını kullanmayarak da bir Karşı Sanat duruşu 

sergiliyordu. Klasik sahne düzeninden uzakta açık 

biçimlerin deneyimleneceği gösteri sanatlarına eğilim-

liydi.

52 Saatlik happening

Tönel ilk happeningin üzerinde 10 ay geçtikten sonra 

3 Ekim 1989 tarihinde, “52 saatlik happening” olarak 

kayıtlara geçen İstanbul Eyüp’teki Feshane binasında 

açılan “Seretonin 1” sanat etkinlikleri kapsamında, 

arkadaşı Özgür Kemertaş ile birlikte “Hattersley Model 

Dokuma Makinesini İyileştirme Çabası” adlı kullanıl-

mayan bir dokuma makinasını hayata döndürme amaçlı 

bir happening gerçekleştirir. Happening her gün saat 

17.00 - 21.00 arasında devam ederek ve 15 ekim saat 

21.00’de toplam 52 saate ulaşır. 

1988’den sonra çeşitli çevresel düzenlemeler gerçek-

leştiren Tönel’in  örneğin, 1989 Eyüp Feshane’deki 

dokuma makinesini bozup yeniden onarmış, ama bu kez 

parçalarını biraraya getirmeyi beceremeyip, demirden 

bir korsan gemisine dönüştürmesi, makinayı yeniden 

üretilemez ve ikinci kez tekrarlanamaz bir forma dönüş-

türmüştür.

Tönel’in Happening’leri, kısa senaryolu etkinlikler 

şeklinde devam eder. Tönel için ilk zamanlarında bir 

Happening, bir oyun, bir macera ya da bir dizi etkinlikti. 

Tönel Happening’lerin ortaya çıkıveren anlık olaylar 

olduğunu söyler. Happening’lerde belli bir yapıyı izleyen 

başlangıç, gelişme ve son olmadığı gibi, sanatçı ve 

izleyici arasında bir ayrım ya da hiyerarşi de yoktur. 

Sanat yapıtını belirleyen seyircinin tepkisiydi ve bu da 

her Happening’i tekrarlanamayan eşsiz bir deneyime 

dönüştürüyordu. Happening’ler sanatçı ve izleyiciler 

arasındaki duvarı yıkıyordu, katılımcı ve etkileşimliydi. 

Böylece izleyiciler yapıtları sadece “okumuyorlar”, aynı 

zamanda onunla etkileşime geçerek sanatın bir parçası 

haline geliyorlardı. İzleyiciyi sanata dahil etmek onun 

Epik-Brechtiyen hedeflerinden biriydi. 

Tönel’in performansları sanat ve yaşamı kaynaştırmaya 

çalışır. Happeningler aracılığıyla yaşam, sanat, sanatçı 

ve seyirci ayrımı bulanık hale gelir. Happening sanatçı-

nın beden hareketleriyle, kaydedilen seslerle, yazılı ve 

sözlü metinlerle ve hatta hayvanlarla dostça denemeler 

yapmasını mümkün kılar.

Oku Oku Happeningi

Tönel, 27 Haziran 1992 tarihinde, İstanbul Atatürk Ki-

taplığı’nda “Oku Oku” isimli bir happening gerçekleştirir. 

Hil Yayınevi’nden çıkan Melek Defteri (Nur Akalın) adlı 

kitaptan 120 adet edinir ve belirlenen gün ve saatte kitap 

okumak için kütüphaneye gelen 120 kişiye girişte bu 

kitap hediye edilir. Tüm katılımcılarla birlikte aynı anda 

yüksek sesle kitap senkronize bir şekilde okunmaya 

başlanır. Koro başı Tönel’dir. 1 saat 7 dakika sonra kita-

bın tamamı katılan tüm okuyucuların kısılan sesleriyle 

birlikte okunmuş ve mekan terkedilmiştir.

Ha ! Ha Happeningi 

İstanbul Taksim Sanat Galerisi resim sergileriyle 

meşhur bir mekandır. Tönel bu mekanın sergileme 

duvarları dışında kalan orta alanındaki iç mekanında bir 

happening düşü kurar. Açık sahne olarak hiç kullanıl-

mayan bu mekana Tönel kil çamurundan bir büst, bateri 

zil sehpası, köpükten tualler, boya tüpleri, şövale, facit 

marka bir daktilo ile gelir ve daha önceden akademili-

lerin haberini aldığı ve o anda toplandığı bu oluşumuna 

başlar. Tönel happeninglerini gerçekleştirdiği mekanla-

rın azami izinlerini alarak yola çıkar hep, nitekim burada 

olduğu gibi sergi alanının izni Hilmi Yavuz’un desteğiyle 

resmileştirilmiştir.

Mekanda toplanan ve bugüne kadar duvarlardaki resim-

lere bakarak ziyaret ettikleri mekanda sadece “Ha, ha” 

heceleri ile konuşan bir oyuncu ile karşılaşır seyirciler. 

Sanat galerilerinin resmiyetinden uzak, birbirleriyle 

iletişim problemi yaşayan bireylerin içinde bulundukları 

çıkmazı ironikleştirmek, iletişim farkındalığı oluştur-

mak düşüncesiyle happening sürmektedir. Bir anda 

söylenen ha,ha heceleri seyirciler tarafından yüksek 

sesle tekrar edilmeye başlanır. Seyirciden yükselen her 

ses Tönel’in yeni bir eyleme geçmesine neden olur; “bir 

anda resim yapmaya, bateri ziline vurmaya, kil çamu-

rundan heykel yapmaya devam eder...” (22 Nisan 1992)

Dada Happeningi

İstanbul’un Fatih semtinde bulunan   Karikatür ve 

Mizah Müzesinin avlusunda çok şirin bir havuz vardır. Bu 

tarihi havuzun içinde, Turkish Kebap yenir, Kıbrıs kıta 

sahanlığı konuşulur, teneke trampet konseri verilebilir 

mi? Tönel için pekala evet bu mümkün.

---