Tema: Kompensatsiya ha'm jen'illikler

Tema: Kompensatsiya ha'm jen'illikler
Jobası:
Kirisiw
1. Kompensatsiya ha'm jen'illikler mazmunı ha'm ma'nisi haqqında
2. Kárxanalar xızmetkerlerine kepillikli hám kompensatsiya tólewleri tólew.
3.Kompensatsiya to'lewleri xarakteristikası haqqında
Juwmaqlaw
Paydalanılg'an a'debiyatlar

KIRISIW
Kompensatsiyalar, ulıwma qawipsizlikti támiyinlewdi, zıyan túsirilgen shaxstıń qáwpin kemeytiwdi yamasa zıyan túsirilgen shaxstıń yamasa onıń shańaraǵınıń ústin turatuǵın jaǵdayın qayta tiklewdi maqset etedi. Kompensatsiyalar, nızam hújjetleri tiykarında ámelge asıriladı hám zıyan túsirilgen shaxstıń maqul túsetuǵıniyatini tolıq tiklep beriw ushın basqa processlerden ayrıqsha túrde ámelge asıriladı.
Jeńillikler bolsa, insannıń qawipsizligin támiyinlew ushın óz gezeginde óz ústine aladı. Jeńillikler, ulıwma túrdegi qawipsizlikti támiyinlew ushın boladı hám úlken dárejede ajratılıwı múmkin. Jeńillikler, kópshilik huqıqıy qadaǵalawlardı óz ishine aladı hám ulıwma qawipsizlikti támiyinlew jáne onıń joldı kóriw ushın xizmet kórsetiw ushın arnawlı bir qaǵıydalar hám tártiplerden ibarat esaplanadi.
Bir neshe sóz menen, kompensatsiya hám jeńillikler, zıyan túsirilgen shaxstıń maqul túsetuǵıniyatini tiklep beriw hám ulıwma qawipsizlikti támiyinlew maqsetinde ámelge asırilatuǵın processler bolıp tabıladı. Bul processler, insanlardıń huqıq hám qawipsizlikleri boyınsha nızam hújjeti tiykarında ámelge asıriladı hám insanlardıń jasawına múmkinshilik beriw ushın zárúrli áhmiyetke iye.
Kompensatsiya, ulıwma túsinik boyınsha, geypara zattı tolıq yamasa bólekan toltırıw, qoplap alıw yamasa qollap-quwatlaw maqsetinde qollanılatuǵın process yamasa usıllar kompleksin ańlatadı.

1. 
   Kompensatsiya ha'm jen'illikler mazmunı ha'm ma'nisi haqqında
   

Jeńillikler bolsa ózgeriwshen, jaratılıwna jol qóyatuǵın shınıǵıwlar hám máseleler yamasa ústin turatuǵın hallar, ónim yamasa xızmet jaratıwda innovciyalıq yamasa anıq paydalanilatuǵın jantasıw bolıp tabıladı.
Kompensatsiya tólewleri (kompensatsiya )— miynetke haqı tólew formasındaǵı dáramatqa kirgizetuǵın kompensatsiya tólewlerine (kompensatsiyalar ) tómendegiler kiredi:
1) tábiyiy-ıqlım sharayatları qolaysız bolǵan orınlardaǵı jumıslar menen baylanıslı qosımsha tólewler (jumıs stajı ushın ústemeler, biyik tawlıq, shól hám suwsız aymaqlarda islegenlik ushın belgilengen koefficiyentler boyınsha tólewler). Bunda yuridikalıq shaxslar xızmetkerleriniń shól hám suwsız orınlarda, biyik tawlıq hám tábiyiy-ıqlım sharayatı qolaysız aymaqlarda islegenlik ushın mıynet haqına koefficiyentler esaplawdıń eń joqarı summasın anıqlaw esaplaw sánesinde belgilengen miynetke haqı tólew eń kem muǵdarınıń 1, 41 teńdeyi muǵdarında belgilenedi;
2) Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi tárepinen tastıyıqlanǵan kásipler hám jumıslar dizimi boyınsha salmaqli, zıyanlı, oǵada zıyanlı miynet sharayatlarında islegenlik ushın ústemeler, sonday-aq sonday sharayatlar daǵı úzliksiz jumıs stajı ushın mıynet haqına ústemeler;
3) texnologiyalıq process kesteinde názerde tutılǵan tungi waqıtta,
Jumıs waqtından tısqarı, dem alıw kúnlerinde hám bayram (islenbeytuǵın ) kúnlerinde islegenlik ushın tarif stavkalarına hám de is haqılarǵa ústemeler hám qosımsha tólewler;
4) kóp smenalı rejimde islegenlik, sonıń menen birge bir neshe kásipte, lawazımda islegenlik, xizmet kórsetiw sheńberi keńeygenligi, atqarılatuǵın jumıslar kólemi artqanligi, óziniń tiykarǵı jumısı menen bir qatarda ishda waqtınsha bolmaǵan xızmetkerlerdiń wazıypaların atqarganlik ushın ústemeler;
5) turaqlı jumısı jolda keshetuǵın, háreketleniw hám (yamasa ) reys kórinisine iye bolǵan xızmetkerlerdiń, sonıń menen birge turaqlı jumısı islerdiń vaxta usılında orınlanıwın názerde tutatuǵın xızmetkerlerdiń mıynet haqına nızam hújjetlerinde belgilengen normalardan artıqsha tolıqnatuǵın ústemeler;
6 ) jumıs beretuǵın jaylasqan jer (jıynalıs punkti) den islew jayınasha barıw hám ondan qaytıw ushın vaxtada islew kesteinde názerde tutılǵan jumıslar vaxta usılında orınlanǵan halda jolǵa ketetuǵın kún, sonıń menen birge xızmetkerler meteorologik sharayatlar sebepli hám transport shólkemleriniń aybı menen jolda uslanıp qalǵan kún ushın tarif stavkası yamasa is haqı muǵdarında tolıqnatuǵın summalar ;
7) jer astı jumıslarında turaqlı bánt bolǵan xızmetkerlerge olardıń stvoldan islew jayına barıw hám ondan qaytıw ushın páta (kán) de háreketleniwiniń normativ waqtı ushın tolıqnatuǵın qosımsha haqlar;
8) nızam hújjetlerinde belgilengen normalardan artıqsha atız támiynatı ;
9 ) xızmet saparları waqtında nızam hújjetlerinde belgilengen normalardan artıqsha kúndelik ǵárejetler ushın haqı (táwliklik pullar );
10 ) jumıslar vaxta usılında islengende, jumıs waqtı ulıwmalastırılǵan halda esapqa olinayotganda hám nızam hújjetlerinde belgilengen basqa jaǵdaylarda xızmetkerlerge jumıs waqtıniń belgilengen dawam etiw waqtınan artıq islegenligi munasábeti menen beriletuǵın dem alıw kúnleri (otgullar) ushın tólewler;
11) xızmet saparları ushın xızmetkerdiń jeke avtomobilinen
Yamasa xızmet maqsetleri ushın onıń basqa buyım-múlkinen nızam hújjetlerinde belgilengen normalardan artıqsha paydalanǵanlik ushın tólewler;
12) miynette mayıp bolǵanlıq yamasa sog'liqqa basqasha tárzde ziyan etkenlik menen baylanıslı záleldiń ornın oraw ushın Salıq kodeks
369 -statyası ekinshi bóleginiń 10 -bandida kórsetilgen muǵdarlardan artıqsha alınǵan summalar ;
13) azıq-túlik hám jol shıptalarınıń ma`nisi yamasa azıq-túlik hám jol shıptalarınıń ma`nisin oraw.
Kompensatsiya – bul zıyandi oraw yamasa basqa tárep tárepinen bir tárepke jetkizilgen zıyandi orawǵa qaratılǵan process yamasa háreket. Kompensatsiya finanslıq yamasa materiallıq bolıwı múmkin, sonıń menen birge, kompensatsiyanıń basqa formaların, mısalı, reabilitatsiya jumısları, xızmetler yamasa ruwxıy zıyandi orawdı óz ishine alıwı múmkin. Kompensatsiya nızam hújjetlerinde, shártnamalar yamasa tárepler ortasındaǵı kelisimlerde názerde tutılıwı múmkin.
Kompensatsiya – hár qanday minez-qulqlar yamasa hádiyseler nátiyjesinde shaxsqa jetkizilgen zıyan yamasa joǵatılǵan paydanıń ornın oraw procesi. Bul process ádetde sud qararları yamasa shártnamalar arqalı ámelge asıriladı.
Kompensatsiya túrli jaǵdaylarda, atap aytqanda baxtsız hádiyseler, medicinalıq buzılıwlar, qarıydarlardıń huqıqbuzarliklari, mulkka jetkizilgen zıyan hám basqa jaǵdaylarda beriliwi múmkin. Kompensatsiya procesi zıyan muǵdarın anıqlaw, joytıwlardı bahalaw hám ayıplı hádiyse ushın táreplerdiń tabanın tólewdi óz ishine alıwı múmkin.
Kompensatsiya — mayıplıǵı bolǵan shaxsqa (yamasa onıń nızamlı wákiline) pul formasında tolıqnatuǵın, mayıplıǵı bolǵan shaxs tárepinen óz qarjları esabına satıp alınǵan mayıplıǵı bolǵan shaxslardı reabilitatsiya qılıwdıń jalǵız tártip degi programmasında názerde tutılǵan reabilitatsiya texnikalıq quralı yamasa kórsetilgen xızmetler ma`nisin oraw. Mayıplıǵı bolǵan shaxslardı reabilitatsiya qılıwdıń jalǵız tártip degi programması — organizmdiń izdan shıqqan yamasa joǵalǵan funkciyaların, sonıń menen birge mayıptıń miynet iskerligi arnawlı bir túrlerin orınlawǵa bolǵan qábiletlerin qayta tiklewge, olardı kompensatsiya etiwge qaratılǵan medicinalıq, kásiplik hám basqa reabilitatsiya ilajlardı óz ishine alatuǵın mayıp ushın maqul túsetuǵın bolǵan reabilitatsiya ilajları kompleksi.
Kompensatsiya tólew ushın pul qarjları Arnawlı komissiyanıń sheshimi tiykarında aymaqlıq basqarmalardıń esap betinen ótkeriledi. Kompensatsiya belgilengen tártipte mayıplıǵı bolǵan shaxs jasaytuǵınlıq orındaǵı Xalıq banki bólimi arqalı ámelge asıriladı. Mayıplıǵı bolǵan shaxs yamasa onıń nızamlı wákili kompensatsiya tólewdi biykarlaw etiw tuwrısındaǵı qarar ústinen sudqa shaǵım qılıw huqıqına iye.
Miynet tuwrısındaǵı nızamshılıqta hám miynet haqqındaǵı basqa huqıqıy hújjetlerde názerde tutılǵan jaǵdaylarda xızmetkerler tárepinen miynet minnetlemeleriniń yamasa basqa minnetlemelerdiń orınlanıwı menen baylanıslı ǵárejetlerdiń ornın oraw maqsetinde belgilengen pul tólewleri kompensatsiya tólewleri bolıp tabıladıJumıs beretuǵın tómendegi jaǵdaylarda xızmetkerge onıń óz miynet minnetlemelerin orınlawı menen baylanıslı ǵárejetlerdi kompensatsiya etiwi shárt:
Xızmet saparları sıyaqlılarg'a kompensatsiya tólewleri:
Jumıs kóshpeli hám kóship júriw ózgeshelikine iye bolǵanda, sonıń menen birge atız sharayatlarında hám vaxta usılında islengende kompensatsiya tólewleri. Xızmetker basqa orındaǵı jumısqa kóship otip atırǵanda kompensatsiya tólewleri. Jumıs beretuǵındıń jollanbası boyınsha kásiplik tayarlıq, qayta tayarlaw, bilimlerdi jetilistiriw hám stajirovkadan ótiwde xızmetkerler ushın kompensatsiya tólewleri.
Óndiristegi baxtsız hádiyse yamasa kásip keselligi nátiyjesinde xızmetkerde waqtınsha miynetke uqıpsızlıq júz bergen táǵdirde ǵárejetlerdi kompensatsiya qılıw.Kepillikli tólewler xızmetker bul Kodekske, basqa nızamshılıq hújjetlerine muwapıq miynet minnetlemelerin orınlawdan azat etilgen yamasa óz ixtiyoriga qarsı tárzde islew múmkinshiliginen juda bolǵan waqıt ushın ortasha mıynet haqı yamasa tarif stavkası (is haqı ) muǵdarı daǵı pul tólewleri bolıp tabıladı.
Kepillikli qosımsha tólewler bul Kodeksda hám miynet tuwrısındaǵı nızamshılıqta belgilengen basqa jaǵdaylarda xızmetkerge ol arnawlı bir sebeplerge kóre óz miynet wazıypaların tolıq kólemde atqara almaǵanda, bul xızmetkerdiń ortasha mıynet haqın saqlap qalıw maqsetinde tolıqnatuǵın pul summası esaplanadı.
2022 jılda Ózbekstanda isten bosatilganda paydalanılmag’an demalıs ushın kompensatsiyanı esaplaw 20 yanvarya 2022 waqtında xızmetkerge paydalanılmag’an miynet demalısları ushın kompensatsiya to’lenedi, eger ol islegen dáwir ushın paydalanılmag’an dem alıw kúnleri bolsa. Maqalada Ózbekstanda isten bosatilganda paydalanılmag’an demalıs ushın kompensatsiyanı qanday esaplaw múmkinligi haqqında oqiń. Quram : Paydalanılmag’an miynet demalısları ushın kimga kompensatsiya to’lenedi Paydalanılmag’an miynet demalısınıń kún sanın qanday anıqlaw múmkin Paydalanılmag’an miynet demalısları ushın kompensatsiyanı qanday esaplaw múmkin Paydalanılmag’an miynet demalısları ushın kimga kompensatsiya to’lenedi Miynet kodeksiniń 151-statyasına kóre, paydalanılmag’an jıllıq tiykarǵı hám qosımsha demalıs ushın miynet shártnaması biykar etilgen táǵdirde xızmetkerlerge pul kompensatsiyası to’lenedi.
Paydalanılmag’an miynet demalısları ushın kompensatsiya xızmetkerge belgilengen demalıstan paydalanbaǵan barlıq jıllar ushın sheklewlersiz to’lenedi. Mısal ushın, eger xızmetker 3 jıl dawamında shólkemde islep atirǵan bolsa hám hesh qashan demalısqa shıqpaǵan bolsa, ol isten bosatilganda 3 jıl ushın kompensatsiya esaplanadı.
Paydalanılmag’an miynet demalısınıń kún sanın qanday anıqlaw múmkin Paydalanılmag’an dem alıw kúnleri sanın anıqlaw ushın bir neshe qádem bolıwı múmkin. Birinshiden, shólkem degi xızmetkerdiń tolıq tájiriybesin anıqlań. Sonı este tutıw kerek, eger xızmetker 15 yamasa odan kóp kalendar kún islegen bolsa, ol jaǵdayda bul dáwir bir ayǵa shekem pútinlenedi hám eger 15 kúnden kem bolsa, bul ay taslanadı.
Keyinirek, shólkemde isleytuǵın barlıq dáwir dawamında xızmetkerge tayanadigan dem alıw kúnleriniń ulıwma sanın anıqlań. Sonnan keyin, bul dáwir ushın berilgen dem alıw kúnleriniń ulıwma sanın anıqlaw kerek. Jumıs dawamında xızmetkerge ishonadigan dem alıw kúnleri sanınan demalıslar berilgen kún sanın alıp taslang. Sonday etip, paydalanılmag’an dem alıw kúnleri sanın tabasız. Mısaldı kórip shıǵayıq.
Xızmetker 2016 jıl 1 yanvardan 2020 jıl 20 martqa shekem shólkemde islegen, jıllıq miynet demalısı 15 kún, jumıs múddeti dawamında xızmetker 2017 jıl 6 noyabrden 19 noyabrge shekem demalısta bolǵan. Paydalanılmag’an dem alıw kúnleri sanın esaplań : Shólkemde jumıs stajın anıqlaymız-bul 3 jıl hám 3 ay boladı, sebebi xızmetker mart ayında 15 kúnden artıq islegen; Dem alıw kúnleriniń ulıwma sanın anıqlaymız- 3 × 15 + 15 / 12 * 3 = 48, 75 49 ǵa shekem pútinemiz ; Dem alıw kúnleri sanın anıqlaymız -12 kún; Paydalanılmag’an demalıs kúnleri sanın anıqlań -49 -12 = 37 kún. Ózbekstanda birden-bir tarif setkası Paydalanılmag’an dem alıw kúnleri sanın esaplaw mısalı Jumısshı 2020 jıl 1 yanvarda qabıllandı. Ol menen miynet shártnaması 10 iyul kúni biykar etildi. Oǵan miynet demalısı 24 jumıs kúni dawam etiw waqti menen belgilendi. Paydalanılmag’an demalıs kúnleri sanın esaplań. Tiykarınan, xızmetker 6 ay islegen, iyul, sonday-aq emes, xızmetker bul ayda 15 kúnden artıq islemegen. 24/12 x 6 = 12 Jumısshı tiykarınan islegen dáwir ushın 12 dem alıw kúnine tuwrı keledi, sol sebepli isten bosatilganda kompensatsiya 12 kún ishinde tolıqnishi kerek.
Paydalanılmag’an miynet demalısları ushın kompensatsiyanı qanday esaplaw múmkin Paydalanılmag’an miynet demalısları ushın kompensatsiya tómendegi formula boyınsha esaplanıwı múmkin: Ortasha aylıq mıynet haqı / 25, 4 x Paydalanılmag’an dem alıw kún sanı = Paydalanılmag’an demalıs ushın kompensatsiya Ortasha aylıq mıynet haqı tarif jobası boyınsha mıynet haqı yamasa isten bosatilgan kún ushın mıynet haqı tiykarında esaplab shıǵıladı hám 1 / 12 aylıq barlıq qosımsha tólewler muǵdarı asıriladı.
Eger xızmetker bir jıldan kemrek waqıt islegen bolsa, qosımsha tólewler islegen aylar sanına qaray koefficiyent menen kópaytirilishi kerek. Mısal ushın, 6 ay islegen 1 / 6, 7 ay menen kópaytirildi – 1 / 7 hám basqalar. 25, 4-bul ayda ortasha jumıs kúni. Barlıq shólkemler byudjet shólkemleri bunnan tısqarı, xızmetkerlerdiń ortasha kúnlik dáramatların esaplawda bul nomerdi qóllawları múmkin. Byudjet shólkemleri ushın ayda ortasha jumıs kúni hár jılı anıqlanadı.
Paydalanılmag’an demalıs ushın kompensatsiya esaplaw mısal Xızmetker bıyılǵı jılda tolıq 8 ay islegen hám administraciya ol menen miynet shártnamasın bıykarlawǵa qarar etken. 24 jumıs kúni dawam etetuǵın miynet demalısında ol chiqmadi. Sol sebepli, buxgalter oǵan kompensatsiya tólewi kerek. Isten bosatilgan kún ushın xızmetkerdiń is haqısı 1 500 000 swmni quraydı. Ótken 8 ay dawamında qosımsha tólewler 4 500 000 swmni quraydı : 1 500 000 + 4 500 000 / 8 = 2 062 500 sum – ortasha aylıq mıynet haqı. Keyin paydalanılmag’an dem alıw kúnleri sanın esaplawıńız kerek: 24/12 x 8 = 16 kún. Kompensasiya muǵdarı – 1 299 212, 6 sumni quraydı etedi (2 062 500 / 25, 4 x 16 ) .
Eki jasqa shekem bala kútimi ushın demalıs hám pensiya qanday rásmiylestiriledi Paydalanılmag’an miynet demalısları hám jeke dáramat Salıǵı ushın kompensatsiya Paydalanılmag’an miynet demalısları ushın kompensatsiya mıynet haqı formasında dáramat esaplanadı hám sol sebepli fizikalıq adamlardıń dáramatlarına salıq solinadi. Bunnan tısqarı, paydalanılmag’an miynet demalısları ushın kompensatsiya social salıqqa tartıladı.