18
məşhur bəstəkar və iki əzizlənən şair keçib, onun masasına söykənən
stolun iki tərəfində üz-üzə oturdular. Heç kəs danışmırdı, nəfəslərini də elə
sakit-sakit alırdılar ki, elə bil ki, guya bir səs çıxaran buradan cəhənnəmə
göndəriləcəkdir. Təkcə qocaman yazıçı ilə kabinet sahibinin xırıltıya
bənzəyən nəfəs almaları, astma xəstəliyindən azacıq əziyyət çəkdikləri
təsirini yaradırdı. Bu sakitlik yarım saatdan artıq çəkdi və iri kəfkirli uzun
saat gecə saat ikinin olduğunu bildirən zəngini çalanda, elə bil ki hamı
yuxudan ayıldı. Bu vaxt kabinetin qapısı açıldı, çiyni paqonlu iki şəxs
qollarından yapışıb sürüdükləri, bütün görünüşündən elə bil həyatla
vidalaşmaq görkəmi almış bir adamı içəri saldılar. Bu məşhur opera
müğənnisi idi. Sifəti avazımışdı, saçlarının dağınıqlığından, üzündəki xal-
xal ləkələrdən hiss olunurdu ki, onu diqqətsiz qoymayıblar, «qayğı»
göstəriblər, yüngülvari də olsa başına, bədəninə əl gəzdiriblər. Ancaq bu
qayğının izlərini gizlətməyə də ehtiyac duymayıblar, onun işarələrinin
gözə çarpacağına heç məhəl də qoymayıblar. Bəlkə elə belə də olmalıdır.
Necə tapşırıq verilibsə, onlar da elə hərəkət ediblər. Qoy başqaları da ibrət
götürsün, güman etməsinlər ki, inkvizisiya öz qaydalarını yaddan çıxarır,
qurbanlarını məhv etməmişdən əvvəl onları hökmən alçaltmaq qayğısına
qalmır və bu yolla əvvəlcədən onların müqavimətini, iradəsini öldürmür.
İçəri gətirilən xalq artisti qolları boşlanan kimi özünü döşəmədəki
xalçanın üzərinə atdı və ağır masanın arxasında oturmuş adama tərəf
iməkləməyə başladı. Onun hıçqırtıları və yalvarışlı səsi eşidilirdi. Bircə
muğamat üstündə oxuduğu "aman ver, əfv elə" sözlərini aydınlaşdırmaq
olurdu. Deyəsən, hərif milli opera ariyası ilə hökmdara təsir göstərmək
istəyirdi. Qəzəbindən ölüm kimi qorxduğu adama müğənni
yaxınlaşmaqdan da çəkinirdi. İradi, ya qeyri-iradi bir nöqtədə dayınıb,
yalqız canavarın ulamasına bənzər bir səslə həmin sözləri təkrar etsə də,
tələffüz pisləşirdi, hıçqırıq, təngənəfəslik sözün deyilişinə, ya avazla
səslənməsinə mane olurdu.
Birdən Bağırov başını yuxarı qaldırıb, amiranə səslə dedi: - Bəs hanı
Hitler, demişdi ki, bu vaxt, bu kabinetdə olacaq. Niyə vədinə xilaf çıxdı.
Bəs görüşməliydiniz axı?
Müğənni yenə yalvarmağa, aman diləməyə başladı ki, Allah adamın
canını alandan əvvəl ağlını alır. Öldürmə məni, aman ver! Bağırov hirslə
əlini yellədi, yəqin ki, bu susmaq əlaməti imiş. Otağa yenə müdhiş sükut
çökdü. İştirakçıların çoxu arxayınlaşmışdı ki, tufan bizdən yan keçdi,
ancaq işin arxasının bədbəxtliyindən qorunmaq lazım idi. Dar ağacı
19
qurulubsa, cəllad gəlib çıxıbsa, istənilən adam əlavə qurbana çevrilə bilər.
Yenə sakitliyi yeganə hökm sahibi pozdu. Üzünü qoca yazıçıya tutub
soruşdu.
- Seyid, (o, Həştərxanda tanış olandan onu daim belə adla çağırırdı),
indi buna nə cəza düşür?
Məmməd Səid Ordubadi başını qaldırıb, yazıq görkəmlə, səsi əsə-əsə
dedi:
- Rasstrelyət, tovariş Bagirov, rasstrelyət!
Birdən hamı dik atıldı, Baqırov qəh-qəhə çəkib gülürdü. Nəhayət
qəhqəhəsinə ara verib, üzünü hələ də döşəmədə qalan müğənniyə tutub
dedi:
- Rədd ol buradan, buranı da murdarlama!
Müğənni dala çəkilib, qapıdan çıxdı. Sonra mədəniyyət xadimlərinə
də "gedə bilərsiniz" deyən Bağırov öz fikirləri ilə məşğulmuş kimi yenə
başını aşağı dikdi. Küçəyə çıxana qədər qorxudan heç kəs heç nə
danışmırdı. Özünü əsl proletar şairi kimi qələmə verən və ona görə üzdə
olan daz baş qələm sahibi Ordubadiyə üzünü tutaraq deyir ki, əşi, sən də
çox qəddar adam imişsən, o, səndən cəzanı soruşur, sən də güllələmək
tələb edirsən. Sabah, Allah göstərməsin bir şey olsa, bizi də beləcə
cəhənnəmə vasil edərsən. Özü də o səndən öz dilimizdə soruşur, sən isə
başqa dildə cavab verirsən. Ordubadi bir qədər Həştərxanda, uzun müddət
Bakıda yaşasa da, həmin dili pis bilirdi, amma köhnə dostluğun, yaxınlığın
əlaməti kimi qolun-qıçın sındıra-sındıra həmişə Bağırovla bu dildə
danışırdı. Ordubadi dedi:
- Cavansınız, onun dilini bilmirsiniz. Əgər mən də xanəndəyə
qoşulub, aman xahiş etsəydim, vətən xaini kimi onu güllələdəcəkdi. Ona
görə mən bədbəxti xilas etmək üçün elə dedim, nəticəsini də gördünüz.
Digər adlı-sanlı şair həm söhbəti dəyişmək, həm də rəhbərin
narazılığının səbəblərini qələm dostlarırdan öyrənmək üçün dedi:
- Bu Konstantin Simonov da, bir balıq sümüyü olub keçib
boğazımıza. Bu ilin yanvarında «Pravda» qəzetində çap olunan "Gözlə
məni" şeiri Stalinin xoşuna gəlib deyə, bütün ədəbiyyat guya puç olub, bu
kiçik poeziya məhsulunu zəbura çevirib, hamıya əzbərlətdirirlər. Əsgərlər
də bu şeiri hökmən köçürüb, məktubda sevgililərinə, nişanlılarına
göndərməlidir. Yazıq azərbaycanlı, özbək rusca olan iki-üç sözdən ibarət
əmri başa düşmür. Bu şeri lap öz dilində də necə öyrənsin? Biz də elə
20
əsgərlərin vəziyyətindəyik. Bəlkə Mayakovski sayağı biz də qələmi
süngüyə çevirməliyik?
Şair qulaq asanların bu söhbəti başqa cür yozub, qorxulu ünvanlara
çatdıracaqlarından ehtiyat edib, sözünü yarımçıq kəsdi və hamı
xudahafizləşib evinə yollandı.
Məşhur rejissor kiçik söhbətində ötən vahiməli dövrün acı
xatirələrini canlandıra bilmişdi. Repressiyalara arxalanan quruluşda pislik
etmək üçün geniş meydan var idi. Bizim sinfi mübarizə pəhləvanı olan
dosentimizə gəldikdə, hərbi xidmətdə olanda imkanı olsaydı, o da çox
həngamələrdən çıxar, bol-bol pisliklər törədərdi. Xoşbəxtlikdən müharibə
vaxtı nə qədər can atsa da, kiçik zabit rütbəsindən yuxarı qalxa
bilməmişdi. Yaxşı deyiblər ki, Allah dağına baxıb qar verir.
Kürün qırağındakı kənddə iclasda bütün məsələlər götür-qoy
ediləndən sonra qruplara kimlərin rəhbərlik edəcəyi müzakirə olunanda
müəllimlərin çatışmamasını əsas götürərək ikinci kursdan olan bir qrupa
məni rəhbər təyin etdilər və dekan səhərisi günü şəhərə qayıtdı.
İlk pambıq yığımı günümüz pis keçmədi. Mənim qrupum fərqləndi,
Çünki hamısı kənd uşaqları, özü də pambıq zonasından olanlar idi. Ona
görə də hər adama düşən yığıma görə bütün qrupları qabaqlamışdıq.
Başqalarında az da olsa şəhərli və dağ rayonlarından olanlar var idi,
pambıq yığmaq onlara dişi pələngi sağmaq tək çətin və təhlükəli bir iş
kimi görünürdü. İkinci günün səhərisi isə, fövqaladə hadisə baş verdi.
Qızlar qrupuna rəhbərlik edən müəllim çaşqın halda gəlib xəbər verdi ki,
onlar işə çıxmaqdan imtina edirlər və etiraz əlaməti olaraq heç
yataqlarından qalxmırlar da. Həmin qrup məktəb üçün yeni tikilmiş
uzaqdakı ayrıca kiçik bir binada qalırdı ki, oğlanlardan ayrı olsun. Hamı
çaş-baş qalmışdı, yaşlı müəllim öz gücsüzlüyünə görə az qala ağlayırdı,
deyəsən qızlar buna başqa dildə bir-iki ağır söz də demişdilər. Qrupda
çoxluğu rus bölməsində oxuyanlar təşkil edirdi, çünki fakültədə qızlar
əsasən az idi və Azərbaycan bölməsində olanları ancaq barmaqla saymaq
olardı, onlar da müxtəlif bəhanələrlə pambıq yığmaq üçün rayona
getməkdən yayınmışdılar. Rus bölməsindəki qızların evdə qalmaq
imkanları heç də o birilərdən az deyildi. Məsələn, Əminənin anası qızını
buraxmaq istəməmişdi, lakin o, tələbə yoldaşlarından ayrılmaq
istəmədiyini bəhanə gətirərək, ömründə birinci dəfə kənd həyatını, tarlanı,
pambığı, kənd camaatını görmək naminə bura gəlib çıxmışdı. Bu bölmə
beynəlmiləl xarakterli olub, bir çox millətlərin qızlarından ibarət idi. Onlar
Dostları ilə paylaş: |