müqəddəslik” və bu kimi mənəvi dəyərlər kimi də açılır.Bu hal aşıq
dastanlarının didaktik-tərbiyəvi təsirinin xeyli artırılmasına xidmət edir, çünki
arxaik dövrdən fərqli olaraq aşıq öyüd-nəsihətlərini dinləyici mərasim-ayin
kontekstindən kənar şəraitdə mənimsəyirdi, yəni onun hissləri əvvəlcədən
mənəvi-əxlaqi dəyərlərin əxz olunmasına köklənmişdi.Aşıq sənətkar elə bir
poetikaya sahib olmalıdır ki, onun yaradıcı imkanları dinləyici hər iki qatda ( idrak
və hiss)
özünə cəlb etsin, qarşısına qoyduğu məqsədə çatmaq yollarını müəyyən
mənada yüngülləşdirsin.Nəzərə alsaq ki, dastan sənəti zaman- məkan sənət
növüdür və burada aşığın istifadə etdiyi janr, söz, musiqi , rəksvari hərəkətlər
birbaşa müraciətlər , dinləyicilərin reaksiyası və s..aşıq yaradıcılığını zamana
daha çox bağlayır. Belə nəticəyə gələ bilərik ki, aşıq sənətində teatr
düşüncəmizin
ilkin kateqoriyaları mövcuddur.Belə ki, teatr poetikasının mövzu, dil- ifadə
vasitələri , təsir mexanizmləri yalnız və yalnız doğma sənət təfəkküründən doğa
bilər və yalnız milli sənət təfəkkürünün qavrayış və psixoloji mexanizmləri ilə
qavranıla bilər.Aşıq lirikasının başqa bir aparıcı kateqoriyası- “ təbiət “ müəyyən
mənada hadisələrin fonu olduğundan dil- ifadə vasitəsi kimi gücləndirici
funksyasını yerinə yetirirdi.Klassik miniatür sənətində olduğu kimi burada da
tiöiklik xüsusilikdən üstün tutulur, universal dəyər və mənalar qabardılır.Məsələn
: aşıq lirikasında konkret dağ , çay, orman , çəmən təsvir olunurkən onun
konkret səciyyələri , fərqli xüsusiyyətləri göstərilmir, əvəzində isə bu təbii
varlıqlara qarşı insan münasibəti, hissləri , fikirləri və müdrik qənaətləri
maksimal şəkildə gücləndirilir. Bu hal aşıq dastanlarının poetikasında özünü
biruzə verir : hər hansı dastanın mətnindən konkret coğrafi məkanı bərpa edib
müəyyənləşdirmək , demək olar ki, müşkül işdir.Əslində bu əməliyyata heç
ehtiyac yoxdu, çünki burada teatr düşüncəsinin psixoloji fenomeni baş
verməkdədir : aşıq söyləməsini dinləyən şəxs tədricən seyrçi, tamaşaçıya
dönərək öz bağını, öz çayını və nəticədə öz problemlərinin görüntüsünü, obrazını
görməyə başlayır.Aşığın sazda münasib hava çalması ( instrumental hissə)
tamaşaçı- dinləyici üçün “ obrazlı düşüncə “ zonasını müəyyənləşdirir, daha
əlverişli şərait yaradır.Söz , musiqi və hərəkət öz arxetipik magik funksyalarını