Taqdimot ishi

“Badiiy asar tahlilida pedagogik texnologiyalardan foydalanish. Hikoya matni tahlili. Ertak matni tahlili” mavzusita tayyorlagan
203- boshlang’ich ta’lim fakulteti talabasi
Botirova Latofatning
Ona tilini o’qitish metodikasi fanidan
TAQDIMOT ISHI
Bugungi kunda ta’lim jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni, interfaol metodlarni qo`llash ta’lim samaradorligini oshirishga xizmat qilishi isbot talab qilmaydigan haqiqatdir.Shu bois ham talim jarayonida muvofiq o`quv muhitini yaratish muhim ahamiyat kasb etadi. Shunday ekan,o`qituvchi va o`quvchilar hamkorligi,o`zaro muloqoti,bir-biriga ko`rsatadigan ta’siri eng zamonaviy va milliy talablar asosida tashkil topishi kerak.Buning uchun birinchi navbatda,o`qituvchi ta’lim-tarbiya jarayoni oldiga qo`yilgan talablar, ta’limni tashkil etish va boshqarish tamoyillari hamda yo`llari, o`quvchini aqliy va jismoniy jihatdan rivojlantirish usullari, u bilan hamkorlik qilish, muloqotga kirishish, sinfda ijodiy muhitni vujudga keltirish, o`quvchi faoliyatini aniq va to`g`ri baholay olish metodlari bilan qurollangan bo`lishi lozim.
Adabiyot fanini o`qitishda zamonaviy yondashuvlar muhim ahamiyat kasb etadi.Jumladan, badiiy asarni tahlil etishda ko`pgina o`quvchilar, hattoki o`qituvchilarimiz ham oqsaydilar. Badiiy tahlil adabiy asarning hayotiy va badiiy mantig`i hamda estetik jozibasini anglashga yo`naltirilgan ilmiy faoliyatdir. Metodist olimnlar,xususan, A.Zunnunovning adabiy ta’lim metodlarini tasniflashga oid qarashlarida obrazlar, lavhalarni taqqoslash, asar yoki uning biror bo`limi qurilishi,uslub xususiyati, unda ifodalangan lavha va tabiat manzaralari, qahramonlarni qiyosiy o`rganish rejasini tuzish izlanish metodi; ikki yoki bir necha asarni mavzu bo`yicha, g`oyaviy, adabiy-nazariy, tarixiy-adabiy reja, sahnalashtirilgan nusxasi bilan taqqoslanishi tadqiqot metodi doirasida bajariladigan faoliyat turlari ekanligi ta’kidlanadi. Adabiy tahlilga shu tariqa ta’rif berilganda hodisaga xos deyarli barcha asosiy xususiyatlar qamrab olinadi, deyish mumkin.
Xususan, badiiy asar qahramonlariga xos xususiyatlarni yoki asarning badiiy mohiyatini ochishga xizmat qiladigan metodlar sirasida “Anogramma”dan foydalanish ham ahamiyatlidir.
Ma’lum badiiy asarni o`rganishda va uni tahlil qilishda “Ikki qismli kundalik” texnologiyasini qo`llash ijobiy natija beradi. “Ikki qismli kundalik” texnologiyasi – bu pedagogik texnologiya bo`lib, yozma nutqni rivojlantiradi. Bu uslub o`qib chiqilgan mavzu bo`yicha tushunchalarni shaxsiy tajriba bilan bog`lashga imkon beradi. Maqsad esa o`rganilayotgan mavzuga qiziqish uyg`otish,mantiqiy fikrlash va yozma nutqni rivojlantirish. 
Hikoya matni - bu ma'lum bir joyda va vaqtda sodir bo'lgan voqea yoki xayoliy voqea bayon qilingan voqea.
Kundalik hayotda rivoyat bizning muloqot usulimizning muhim qismidir, chunki bu mavzu yoki belgilar guruhi natijaga ega bo'lgan bir qator harakatlarni amalga oshiradigan voqealar ketma-ketligini aytib berish usulidir.
Hikoya matni, shuningdek, bizning kun sayin foydalanadigan manbadir. Biz vaziyatni aytib beradigan matnli xabarni yuborganimizda yoki ijtimoiy tarmoqlarda ma'lum bir vaziyat (sayohat, uchrashuv, sayr va hokazo) haqida o'z tajribalarimizni bayon qilgan xabarni yozganimizda, biz hikoya matnini yozmoqdamiz. Shuningdek qarang:
Hikoya.
Roman
Yangiliklar.
Xronika.
Hikoya matni o'ziga xos xususiyatlarga ega. Bu uning eng muhim xususiyatlaridan ba'zilari: Bu haqiqiy yoki xayoliy bo'lishi mumkin Hikoya matnlarida aytilgan narsalar haqiqat tekisligiga tegishli bo'lishi mumkin, ammo u fantaziya yoki fantastika bilan bir qator voqealar tavsifi bo'lishi mumkin. Haqiqiy rivoyat matnining namunasi yangiliklar, afsona yoki afsona esa xayoliy voqea. Bir yoki bir nechta belgi bo'lishi mumkin Hikoya matnida personajlarning ishtiroki uchun cheklovlar yo'q. Bular qahramonlar bo'lishi yoki ikkinchi darajali ishtirok etishi mumkin. Boshqa tomondan, rivoyat faqat bitta belgiga ega bo'lishi mumkin. Turli xil belgilarga ega bo'lgan rivoyat matnlariga misol sifatida hikoyalar keltirilgan. Boshqa tomondan, kimdir shaxsiy voqeani aytib berganda, bu faqat bitta qahramon ishtirokidagi hikoya.
Ertak – xalq og‘zaki poetik ijodining asosiy janrlaridan biri; to‘qima va uydirmaga asoslangan sehrli sarguzasht va maishik xarakterdagi epic badiiy asar. Asosan, nashr shaklida yaratilgan. M.Koshg‘ariyning “Devoni lug‘oti turk” asarida yetuk shaklida uchraydi va biror voqeani og‘zaki tarzida hikoya qilish ma’nosini bildiradi. Ertak Surxondaryo, Samarqand, Farg‘ona o‘zbeklari matal, Buxoro atrofidagi tuman va qishloqlarda ushuk, Xorazmda varsaqi, Toshkent shahri va uning atrofida cho‘pchak deb ataladi.
Ertak hayot haqiqatining xayoliy va hayotiy uydirmala asosida tasvirlanganligi, tilsim va sehr vositalariga asoslanishi, voqea va harakatlarning ajoyib-g‘aroyib holatlarda kechishi, qahramonlarning g‘ayritabiiy jasorati bilan folklorning boshqa janrlaridan farq qiladi. Ertaklarda uydirma muhim mezon bo‘lib, syujet voqealarining asosini tashkil etadi, syujet chizig‘idagi dinamik harakatning konflikt yechimini ta’minlaydi.
Xayoliy va hayotiy uydirmalarning ishtiroki, syujet chizig‘ida tutgan o‘rni va vazifasiga ko‘ra ertakni 2 guruhga – xayoliy uydirmalar asos bo‘lgan ertak, hayotiy uydirmalar asos bo‘lgan ertaklarga bo‘lish mumkin. Xayoliy uydirmalar asosidagi ertak syujeti mo‘jizali, sehrli; hayotiy uydirmalarga asoslangan ertak syujeti esa hayotiy tarzda bo‘lib, unda real voqea-hodisalar tasvirlanadi.
Ertakda, asosan, uch maqsad hikoya qilinadi. Birinchisida ideal qahramonning jasorati, yovuz kuchlarga qarshi chiqib, xalq manfaatini himoya qilishi, ikkinchisida, asosan, bosh qahramonning o‘zga yurt malikalariga yoki parzodlariga oshiq bo‘lib uylanishi, kasalga dori topishi, ajdar va devlar olib qochgan kishilarni ozod qilishi, uchinchisida esa adolatsizlikka, zulmga qarshi chiqishi kabi maqsadlar bayon qilinadi. Birinchi maqsad pahlavonning faol harakati va g‘ayritabiiy kuch-qudrati bilan amalga oshsa, ikkinchi maqsad passiv qahramonga yordam beruvchi tilsim vostalari yordamida, uchinchi maqsad esa bosh qahramonning aql-idroki, tadbirkorligi bilan amalga oshadi.
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!