tökülmüĢdü, külək ora-bura səpələyirdi. Pəncərədən baxanda necə kədərlənmiĢdim; göy üzü
qurğuĢun rəngində idi, bayırda müdhiĢ bir kimsəsizlik havası vardı. Otağına gəldim,
qulaqlıqlarla yatağına uzanmıĢdın. Rica etdim ki, yarpaqları toplayasan. Səsimi eĢitdirmək üçün
bir neçə dəfə də sözləri təkrarlamaq məcburiyyətində qaldım. Çiyinlərini silkələyərək, «yaxĢı,
nədən»?-deyə soruĢdun, -təbiətdə heç kim onları toplamaz, onlar da çürüyüb gedər, ən yaxĢısı da
budur». O dövrdə təbiət sənin ən böyük dostun idi, hər Ģeyi onun pozulmaz qanunları ilə
açıqlayırdın. Sənə bağçanın əhilləĢdirilmiĢ bir təbiət parçası olduğunu, bir təbiətin də it kimi
sahibinə bənzədiyini və bir it kimi də davamlı olaraq nəvaziĢ istədiyini izah etməkdənsə, zala
çəkilib söz güləĢdirmədim. Bir az sonra soyuducudan yeməyə bir Ģey götürmək üçün önümdən
keçərkən ağladığımı gördün, amma əhəmiyyət vermədin. ġam yeməyi zamanı gələndə yenə
burnunu otağından çıxardıb, nə yeyəcəyik deyə soruĢduğun zaman hələ də eyni yerdə oturub
ağladığımı gördün. Bunun üçün mətbəxə girib ocağı yandırmağa baĢladın. «Nə istəyirsən? -deyə
otağdan-otağa keçərək səslənirdin, -Ģokalatlı Ģirnimi, qayğanaqmı?». Məyus olduğumu
anlamıĢdın və könlümü almağa çalıĢırdın. Səhərisi gün pəncərəni açar-açmaz səni çəmənlikdə
gördüm, yağıĢ yağırdı, kürəyində sarı rəngdə bir dəsmal salıb yarpaqları dırmıqla toplayırdın.
Saat doqquza qalmıĢ evə keçərkən heç bir Ģey olmamıĢ tərzdə davrandım, çünki səni yaxĢı
olmağa sürükləyən o xasiyyətinə nifrət etdiyini bilirəm.
Bu səhər çiçək ləklərinə baxarkən düĢündüm ki, uzun müddət nəzarətsiz qalan bağçaya qulluq
etmək üçün bir nəfərə ehtiyac var. Xəstəxanadan çıxandan bəri bunu düĢünürəm, amma hərəkətə
keçməyi bacarmıram. Ġllər keçdikcə bağçanı müdhiĢ Ģəkildə qısqanırdım, ulduza bənzər
çiçəklərimi sulamaqdan, budaqdakı solmuĢ yarpaqları qoparmaqdan dünyasında vaz keçmərəm.
Qəribədir ki, gənckən bağçaya baxmaq məni darıxdırardı, bir bağça sahibi olmaq mənə bir
imtiyazdan çox, məcburi iĢ kimi gəlirdi. Bir-iki gün əlimi üstündən çəksəm, böyük zəhmətlərlə
ərsəyə gətirdiyiklərim məhv olurdu. Bu da məni hər Ģeydən çox narahat edirdi. Daxilim nizamlı
deyildi, bu üzdən içimdə qaynayan qarıĢıqlığı xarici dünyada görmək məni narahat edirdi. Sənə
yarpaqları topla deyərkən bunu xatırlamalıydım. Bəzi Ģeylər var ki, onlar ancaq müəyyən bir
yaĢda anlamaq olur. Evlə münasibətlər, evin içində və çölündə olanlar da belədir. AtmıĢ, yetmiĢ
yaĢında anlayırsan ki, bir bağça və ev yalnız rahatlandığın, yaĢadığın yer deyildir. Necə ki, qabıq
balıqqulağının bir parçasıdır, onlar da sənin bir parçandır. Sən o qabığı alın tərinlə yaratdın,
içindəki qıvrımlarda sənin həyat hekayən var, bu qabıq-ev səni bürüyür, sənin üzərindədir,
ətrafındadır, bəlkə ölüm belə onları sənin varlığından, onun içində yaĢadığın sevincdən,
kədərdən ayıra bilməz. AxĢam oxumaq istəmədiyimdən televizora baxdım. Baxdım yox,
dinlədim, çünki yarım saat sonra yuxuladım. Sözlərin ancaq yarısını eĢidirdim, necə ki, qatarda
yuxuya gedəndə yolçuların danıĢıqları sənə kəsi-kəsik və anlaĢılmaz gəlir, bax eləcə. Bu
minilliyin sonunda ortaya çıxan təriqətlərlə bağlı bir tədqiqat yayımlanırdı. Həqiqi və saxtakar
Ģeyxlərdən danıĢırdılar, onların lüğətlərindən «qarıĢıq» sözü qulağıma çatdı. Bunu eĢidən kimi
litseydəki fəlsəfə müəlliminin üzünü xatırladım.
Gənc idi və o zamana görə səliqəsiz görkəmi vardı. ġopenhauerdən danıĢarkən biraz Ģərq
fəlsəfəsindən söz açmıĢ, bizi «qarıĢıq» məvhumu ilə tanıĢ etmiĢdi. O zaman yaxĢı diqqət
yetirməmiĢdim, bu söz və məvhum bir qulağımdan girib o birisindən çıxmıĢdı. Ġllər ərzində
«qarıĢıq»ı sanki intiqammıĢ kimi dərk etmiĢdim. Gözə göz, diĢə diĢ, ya da nə əkərsən, onu
biçərsən kimi. Elə ki, uĢaq bağçasının müəllimi sənin qəribə davranıĢlarına görə mənimlə söhbət
etmək istədi, bax o zaman qarıĢıq və onunla bağlı məvhumlar yenidən zehnimə daraĢdı. Bütün
bağçanı tələĢa salmıĢdın. Birdən-birə sərbəst ifadə 9
saaatında keçmiĢ həyatını anlatmağa baĢlamıĢdın. Müəllimlər əvvəl qeyri-adi bir uĢaqla
üzləĢdiklərini düĢünmüĢdülər. Səni bu hekayəndən yayındırmığı çalıĢmıĢdılar. Amma sən
qanmayıb kimsənin bilmədiyi bir dildə sözləri bir-birinin ardınca düzmüĢdün. Hadisə üçüncü
dəfə təkrarlandıqda məktəbin müdriyyəti tərəfindən çağrılmıĢdım. Səni gələcəyin naminə bir
psixoloqa aparmağımı məsləhət bildilər. YaĢadığı travma səbəbindən belə davrana biləcəyini
söylədilər. Əlbəttə, səni psixoloqa aparmadım; məncə xəyal dünyan narahatçılıqdan deyil,
hadisələrin dəyiĢik nizamı ilə bağlı olaraq belə zəngindi. Bu hadisədən sonra səni heç
dindirmədim, səndə də belə bir arzu olmadı. Bəlkə də təəccüblərindən çaĢmıĢ o müəllimlərin
qarĢısında anlatdıqlarını elə həmin gün unutmuĢdun.
Son illərdə bu cür mövzulardan söz etmək mənə moda kimi gəlir: belə Ģeyləri keçmiĢdə də
danıĢırdılar, halbuki indi hərkəsin dilinə düĢüb. Bir müddət əvvəl qəzetdə oxuduğuma görə
yenidən dünyaya qayıdıĢ mövzusunda fəaliyyət göstərən dərnəklər varmıĢ. Ġnsanlar bir araya
yığıĢıb lap əvvəlki həyatlarından danıĢırlarmıĢ. Məsələn, bir evdar qadın belə deyir ki, 1800 –cü
illərdə Nyu Orleansda yaĢayan bir küçə qadını idim, buna görə indi ərimə sadiq qala bilmirəm. O
yandan irqçi bir benzinçi nifrətini XV1 əsrdə vəzifəsini yerinə yetirərkən adamyeyənlər
tərəfindən yeyilməsiylə bağlayır. Necə də kədərli, gic danıĢıqdır! Öz mədəniyyətinin köklərini
itirənlər indinin qərarsızlığını və boz rəngini öncəki həyatlarıyla açıqlamağa çalıĢırlar.
Həyatlarındakı dəyiĢikliyinin bir mənası varsa, əminəm ki, bu baĢqa mənadır.
Bağça dövründə səni daha yaxĢı anlamaq, daha bir neçə Ģey öyrənə bilmək üçün kitablar əldə
etmiĢdim. Budur, o kitabların birində öncəki həyatlarını təfsilatı ilə xatırlayan uĢaqların, o
həyatın sonunda Ģiddətli və erkən bir Ģəkildə öldüklərindən danıĢılırdı. Sənin uĢaqkən bəzi
açıqlanmayan fikirlərin- borulardan çıxan qaz, hərĢeyin bir anda partlaya biləcəyi qorxusu- məni
bu cür bir düĢüncəyə istiqamətləndirmiĢdi. Yorulduqda, gərgin olduqda, ya da yuxun qaçdıqda
qorxurdun. Gecəyarısı təlaĢla otağımın qapısında peyda olanda qalxar, Ģirin sözlərlə səni yenidən
otağına aparardım. Yatağa uzanır, əlimi tutar, sonu yaxĢılıqlarla bitən nağıllar söyləməyimi
istəyərdin. Səni kədərləndirəcək bir Ģey söyləyəcəyimdən qorxduğun üçün əvvəlcədən iynədən
ipliyə qədər mənə mövzunu verirdin, mən də sənin göstərdiyin yolla nağılı danıĢırdım. Bir nağılı
bir, iki, üç dəfə təkrarlayardım. Otağıma dönmək üçün qalxdığım zaman sənin artıq yuxulamıĢ
olduğunu düĢünürdüm, amma eĢiyə çıxdığım zaman nazik səsini eĢidərdim: «beləmi olur? -deyə
soruĢardın,- doğrudanda belə bitir?». Buna görə geri dönər, alnından öpərək, «baĢqa cür bitməz
noğulum, səni əmin edirəm»- deyərdim.
Bəzi gecələr də qoynumda yatmağına etiraz edər, uĢaqlara qocalarla yatmaq fayda verməz
deyərək, səni yatağına göndərəcək cəsarəti də tapmazdım. Tumbanın yanında varlığını hiss
etdiyim an sənə, «hər Ģey nəzarət altındadır, heç bir Ģey partlamır, tez ol, otağına dön» deyərdim.
Sonra da anidən və dərin bir yuxuya getmə kələyi qurardım. Sənin xəfif nəfəsini bir müddət də
dinləyərdim. Bir neçə saniyə sonra yatağın kənarında qıvrılar, böyük bir qorxudan sonra öz isti
yuvasındakı bir siçan kimi yuxuya gedərdin.
Gün doğmamıĢdan səni qucağıma alır, yerinə aparırdım. Qorxu krizlərin günorta tutarsa, səni
uĢaq diliylə baĢa salmağa çalıĢardım; «evimiz nə qədər möhkəmdir, görmürsən, bax, divarlar nə
qalındır, necə partlayıb yıxıla bilər ki?» Amma mənim rahatlıq yaratma səylərim bütövlükdə
yararsız tdı, bərəlmiĢ gözlərinlə qarĢımdakı boĢluğa baxaraq təkrarlayırdın ki, hər Ģey partlaya
bilər.
Bu qorxunu yaradan səbəblərlə bağlı olaraq məndə suallar yaranırdı; partlama nə idi? Ananla,
onun qəfil ölümüylə bağlı bir xatirə ola bilərdimi? Yoxsa baĢqa müəllimlərinə sadə bir ĢeymiĢ
kimi anlatdığın əvvəlki həyatına aid bir hadisə idimi? Bəlkə yaddaĢının əl çatmayan bir
nöqtəsində bu ikisinin qarıĢığından yaranmıĢ bir qorxuydumu? Kim bilir? Söylənilənlərə
baxmayaraq inanıram ki, insan beynində iĢıqdan çox kölgə var. O günlərdə aldığım kitablarda
keçmiĢ həyatlarını xatırlayan uĢaqlara daha çox Hindistan və ġərqdə, bu qavramın ənənəvi
olaraq qəbul olunduğu yerlərdə rast gəlindiyi yazılırdı.
10
Doğrusu, buna inanmıram. Bir kərə düĢün, mən bir gün anamın yanına gəlib heç xəbərdarlıq
etmədən onunla baĢqa bir dillə danıĢmağa baĢlasam, ya da sənin hərəkətlərinə dözmürəm, o biri
həyatımdakı anamla daha yaxĢıydım desəydim nə olardı. Hərhalda məni ağıl xəstəxanasına
salmaq üçün bir gün belə ləngiməzdilər.
Ġnsanın qədərdən, ataların qan yolu ilə sənə keçirdikləri xüsusiyyətlərdən can qurtarmaq üçün,
görəsən, bir yol varmı? Kim bilir? Bəlkə nəsillərin xromosomlarından asılı olaraq bəziləri bir
mərhələ yuxarı qalxa da bilər, ya da oraya çatmaq üçün bütün gücündən istifadə edər. Bir halqanı
qırmaq, otağa fərqli bir otmosferin daxil olmasını saxlamaq; inanıram ki, həyatın