Stefan şvayq bir qadinin həyatindan iYİRMİ DÖrd saat

yerindən qopub irəli atıldı və sərxoş adamlar kimi, xidmətçinin əvvəl həqarətli, 

sonra isə hər şeyi anlayaraq təbəssümlü baxışları altında qumarxananın pillələri ilə 

ağır-ağır aşağı düşməyə başladı. 

Bütün bu hərəkətlər elə iyrənc idi ki, onu izlədiyimə görə xəcalət çəkdim. Mən 

üzümü qeyri-iradi olaraq yana çevirdim, özünü teatrda başqasının iztirabına 

kənardan həyəcanla tamaşa edərkən utandığım kimi göstərməyə çalışdım, lakin 

həmin o anlaşılmaz qorxu məni yenidən hərəkətə gətirdi. Mən daha heç nə 

düşünmədən tələsik paltarımı xidmətçidən aldım və qeyri-iradi bu yad adamın 

dalınca qaranlığa getdim. 

Missis K. bir anlığa hekayətini kəsdi. O, bu müddətdə qarşımda əyləşib, bütün bu 

hadisələri, elə bil, əvvəlcədən dönə-dönə götür-qoy edib, qayğıkeşliklə 

sistemləşdiribmiş kimi, özünəməxsus təmkinlə, təfsilatı ilə fasiləsiz olaraq danışdı. 

İndi, o tərəddüdlə dayanıb birdən hekayətini kəsdi və mənə baxdı. Narahat halda 

dilləndi: 

– Mən sizə və özümə də söz vermişəm ki, hər şeyi açıq, mümkün qədər olduğu 

kimi danışım. Sizdən xahiş edirəm ki, mənim bu etirafıma tamamilə inanasınız, 

hərəkətlərimdə qaranlıq, gizli eyhamlar axtarmayasınız, əgər onlar olsaydı, mən bu 

gün utanmadan, çəkinmədən hər şeyi danışardım. Mən yenə də təkrar edirəm ki, 

əgər mən bu ümidsiz oyunçunun dalısınca küçəyə qaçırdımsa, bu heç də mənim 

ona vurulduğum demək deyildi, mən hətta onun kişi olduğunu belə düşünmürdüm, 

doğrudan da, mənə, o zaman qırx yaşı olan bir qadına, ərim öləndən sonra heç bir 

kişi baxışı təsir eləməmişdi. Belə hiss mənim üçün artıq yox kimi idi. Mən bunu 

sizə müfəssəl söyləməliyəm, əks təqdirdə, siz sonra baş verəcək hadisənin 

dəhşətini bütünlüklə təsəvvür edə bilməzsiniz. Doğrudur, mən o vaxt bu bədbəxt 

biçarənin dalısınca sürüklənən qüvvətli daxili hissimin mənasını düzgün 

müəyyənləşdirə bilmirdim, burada bir maraq da, dəhşətli bir qorxu da var idi və 

yaxud qara bulud kimi bu gəncin başının üstünü alan o anlaşılmaz fəlakətdən 

doğan qorxu idi. Belə hissi xırdalamaq, götür-qoy etmək olmur, hər şeydən əvvəl 

ona görə ki, bu hiss səni birdən-birə görünməmiş bir qüvvə ilə əsir edir – yəqin ki, 

mənim bu cəhdim, sadəcə olaraq, kömək etmək arzumdan doğan instinktdən başqa 

bir şey deyildi,  bax bu cür bir instinktlə adam küçədə avtomobil altına düşəcək 

uşağı geri çəkmək üçün özünü irəli atar. Yaxud boğulanı xilas etmək üçün üzmək 

bilməyən bir adamın körpüdən özünü suya atmasını izah etmək olarmı? Bu hisslər 

---

qarşısıalınmaz dərəcədə güclü olur. Bu güc onlara etmək istədiyi cəsur hərəkətin 

nə qədər ağılsız və təhlükəli olduğunu düşünməyə, götür-qoy etməyə imkan 

vermədən onları uçuruma itələyir; eynilə mən də düşünmədən, şüurlu götür-qoy 

etmədən o bədbəxt gəncin dalısınca oyun zalından vestibülə, oradan da 

qumarxananın həyətinə çıxdım. 

Mən əminəm ki, siz də, hər hansı həssas qəlbli bir adam da o saat bu qorxulu 

marağın əsiri olardınız, çünki sərxoş kimi yavaş-yavaş, səndirləyə-səndirləyə, qoca 

kişilər kimi pillələrdən ayaqlarını sürüyə-sürüyə düşüb küçənin səkisinə çıxan, ən 

çoxu iyirmi dörd yaşı olan bu gəncin görkəmindən dəhşətli bir şey təsəvvür etmək 

mümkün deyildi. O, aşağı enib bədənini skamyaya kisə kimi saldı. Mən yenə 

sarsıldım, bu dəfə aydın gördüm ki, bu adam üçün həyat bitmişdir. Həyatdan əli 

tamam üzülmüş, yaxud tamam ölmüş adamlar torpağa eynən bu cür yıxılırlar. Bu 

zaman buradan ötən olsaydı, başı geriyə, belinə sarı qanrılmış, əlləri ölgünləşmiş 

şəkildə yerə tərəf sallanmış bu zavallını fənərin zəif və titrək işığında gicgahına 

güllə sıxılmış bir adam hesab edərdi. Bax, bilmirəm fikrimi necə ifadə edim, 

bilmirəm necə oldu ki, bu qorxunc xəyal birdən-birə peyda olub, məni labüd 

surətdə bürüdü, o, mənim gözümə bu an intihar etmiş şəkildə göründü, mən artıq 

möhkəm əmin idim ki, onun cibində tapança vardır, sabah ya bu, ya da başqa 

skamyada qanına qəltan olmuş bu gəncin cəsədini tapacaqlar, çünki onun 

skamyanın üstünə yıxılan bədəni birdən uçurumdan başaşağı yuvarlanaraq, dərənin 

dibinə çatıncaya qədər dayanmadan bir qaya parçasından heç nə ilə fərqlənmirdi: 

mən heç bir zaman təsəvvür etməzdim ki, bədənin bir hərəkəti ilə ümidsizliyi və 

əzginliyi belə dolğun ifadə etmək olar. 

İndi siz mənim vəziyyətimi təsəvvür edin. Bu bədbəxt gəncin hərəkətsiz halda 

üstünə sərildiyi skamyanın iyirmi, otuz addımlığında dayanıb, bilmirdim nə edim; 

bir tərəfdən kömək etməyə vadar edən şiddətli meyil, digər tərəfdən küçədə yad 

kişi ilə danışmağı qəbahət hesab edən bizə aşılanmış o əxlaq qanunları! Qaz 

fənərləri üzünü qara buludlar almış havada işarır, hərdənbir buradan ötüb-keçənləri 

işıqlandırırdı; gecə yarısına az qalırdı və mən, demək olar ki, küçədə bu qara kölgə 

ilə tək qalmışdım. Beş, on dəfə mən ona yaxınlaşmaq üçün cəsarətə gəldim, amma 

hər dəfə də məni həya və yaxud, bəlkə də, sirli bir qorxu tutub saxladı; axı suda 

batmaqda olan bir şəxs ona kömək etmək istəyən adamı da özüylə batırmağa 

hazırdır, buna görə də mən tərəddüdlər içində hey öz-özümə etiraf edirdim ki, çox 

ağılsız, çox gülünc bir vəziyyətə düşmüşəm! Ancaq mən nə bir söz danışa bilir, nə 

---

də çıxıb gedə bilir, nə bir tədbir görə bilir, nə də onu tərk edirdim. Ümidvaram ki, 

sizə desəm inanarsınız ki, mən, bəlkə də, düz bir saat, – o bitməz-tükənməz saat ki, 

elə bil, gözəgörünməz dənizdir, orada minlərlə, on minlərlə kiçik dalğalar üzürdü, 

– bu bir saat ərzində mən bir insanın məhvi qarşısında sarsılmaz və həm də hipnoz 

vəziyyətdə səkidə o tərəf-bu tərəfə gəzdim, müəyyən bir qərara gələ bilmədim. 

Lakin, həqiqətən, mənim bir şey deməyə, yaxud nəsə bir şey etməyə cəsarətim 

qalmamışdı, gecə yarısına kimi beləcə dayanıb gözləyə bilərdim və yaxud, nəhayət 

ki, qəlbimin ağıllı çağırışına itaət edib evə gedərdim. Bəli, deyəsən, mən artıq bu 

başıbəlalı qumarbazı köməksiz halda belə uzalı qoyub getmək qərarına da 

gəlmişdim, lakin elə bu zaman təbii bir qüvvə mənim qətiyyətsizliyimə son qoydu. 

Daha doğrusu, yağış yağmağa başladı. Axşamdan bəri külək, dənizdən qatı sulu 

bahar buludlarını sürükləyib şəhərin üzərinə yığmışdı, hava cansıxıcı bir hala 

düşmüşdü. Adama elə gəlirdi ki, səma yerə tərəf sıxılmaqda davam edir, birdən 

tək-tək iri yağış damcıları yerə dəyib şappıldadı, az sonra külək sulu yağış selini 

ardı-arası kəsilmədən ətrafa səpələdi. İslanmamaq üçün mən istər-istəməz özümü 

yaxınlıqdakı köşkün talvarı altına saldım, o saat çətrimi açsam da yenə şiddətli 

yağış ətrafdan sıçrayaraq paltarımı isladırdı. Damcılar özünü qeyzlə yerə çırpıb 

dağılır, soyuq dənəciklər əllərimə və üzümə çilənirdi. 

Lakin bu, o qədər dəhşətli idi ki, artıq iyirmi ildən çox bir müddət keçməsinə 

baxmayaraq, indi də yadıma düşəndə qəhərlənirəm, zavallı biçarə bu sel-su altında 

yenə də hərəkətsiz halda skamyada qalıb tərpənmirdi. Bütün navalçalardan su 

şırıldayır, şəhərdən miniklərin sürətlə ötüb-keçən gurultusu eşidilir, sağdan, soldan 

yaxalıqlarını qaldırmış qara kölgələr görünüb yoxa çıxır, bütün canlılar gizlənməyə 

çalışır, yüyürür, qorunur, münasib bir sığınacaq axtarırdı: insanlar da, heyvanlar da 

bu təbiət hadisəsi qarşısında vahiməyə düşmüşdü. Ancaq təkcə skamya üstündəki 

bu qara insan yumağı nə hərəkətə gəlir, nə də bir qurcalanırdı. Mən sizə 

qabaqcadan dedim ki, bu adam öz hərəkətləri və tərpənişi ilə hisslərini ecazkar bir 

şəkildə düzgün ifadə edə bilirdi; amma yer üzündə heç bir varlıq, heç nə bütün bu 

ümidsizliyi, bu dirikən ölülüyü belə dəhşətli şəkildə ifa edə bilməzdi; bu hərəkətsiz 

sükunət, bu hissiz, tərpənişsiz oturuş, çılğın yağışdan daldalanmaq üçün ayağa 

qalxıb iki-üç addım atmağa belə iqtidarsızlıq, öz varlığına belə dönük, belə laqeyd 

münasibət, özünə qarşı belə sonsuz etinasızlıq! Heç bir heykəltəraş, heç bir şair: nə 

Mikelancelo, nə Dante güclü yağış altında qalıb, ondan xilas olmaq üçün cüzi cəhd 

etməyə belə taqəti qalmamış, yorulub tamam haldan düşmüş bu canlı kimi mənə 

---