Söz köNLÜMÜ QƏLƏm etdi (publiSİSTİk düŞÜNCƏLƏR)

75
Əli  Rza  müəllim,  qoy  mübaliğə  kimi  səslənməsin,  mən  sizi  də  “öz 
vicdanından mükafat alan” tədqiqatçı alim, şair adlandırıram. Əgər mənim 
imkanım çatsaydı “Kredo”ya maddi dəstək olardım. Heyif ki, bu imkanım 
xaricindədir, amma vaxtaşırı mənəvi dəstək olmağı özümə borc bilirəm. 
Açığı  etiraf  edim  ki,  heç  “Kredo”dan  başqa  açmağa  qapım  da  yoxdu, 
çünki  “Kredo”  kimi  dəyərli  ədəbi  mənbə  istər-istəməz  söz  adamını  bir 
maqnit  kimi  özünə  çəkir.  Bu  maqnitin  cazibəsindən  isə  həqiqi  dəyərə, 
ilhama  bağlılar  çıxa  bilmir.  Sizin  mənim  sənətimlə  bağlı  yazdığınız 
“Adı  Şadiman  olan…”  (2009-cu  il)  kitabınız  tam  mənasıyla  ömrünü 
yaradıcılığa həsr eləmiş bir yazarın həyat dastanıdır. Siz bu araşdırmanızla 
mənim aşıb daşan könlümə daha da qol qanad verdiniz. Mən bu kitabı bu 
vaxta qədər çap üzü görmüş kitablarımın pasportu adlandırardım. Siz bu 
pasportla mənim kimliyimi təsdiq etdiniz. Bu kitabda siz uşaqlıq illərindən 
xəyalımda  unudulmaz  izlər  qoymuş  doğulduğum  kəndim  Tağayla  bağlı 
“Tağayım” poemasına xüsusi önəm vermisiniz. Siz bir bənna dəqiqliyilə 
əsərdə  bəhs  edən  mövzu  rəngarəngliyini  tutmuş,  təbii  hisslərlə  bədii  və 
tənqidi təhlilin süzgəcindən keçirmisiniz. Əsərdə adıçəkilən tarixi qala olan 
Çıraqqala  ilə  bağlı  düşüncələriniz  təqdirəlayiqdir,  çünki  əsrlərdən  xəbər 
verən  bu  qədim  tarixi  abidə  hazırda  yox  olmaq  təhlükəsilə  üzbəüzdür. 
Tarixi  abidələrimizin  bir  çoxu  erməni  talan  və  vəhşiliklərinin,  bir  çoxu 
isə  öz  biganəliyimizin,  laqeydliyimizin  qurbanı  olub  və  olur. Yenilərini 
tikib qurmaq lazımdır, amma keçmişini göz bəbəyi kimi qorumaq şərti ilə! 
Yavaş-yavaş İçərişəhər də öz qədimliyini itirmək təhlükəsilə üz-üzə qalıb. 
İndi Bakıda tarixi keçmişimizdən soraq verən divarları qaralmış binaları 
ağartmaqla məşğuldurlar. Mən Azərbaycandan çıxıb heç bir xarici ölkədə 
olmamışam,  amma  xarici  ölkələrin  həyatıyla  bağlı  verilişləri  izləməyi 
xoşlayıram. Rusiya telekanallarında tez-tez belə verilişlər verirlər. Adətən 
şəhərlərdə qədim binaları göstərəndə bu binaların divarları ağ yox, qara 
olur. Bizdə əksinə, ağardırlar ki, keçmişimizdən əsər-əlamət qalmasın. Bir 
vaxtlar tramvaylar, trolleybuslar öz görkəmləri ilə paytaxta xüsusi yaraşıq 
verirdi.  Həm  də  ekologiya  baxımından  da  sağlamlığımıza  köməkdarlıq 
edirdi. İndi onların kökünü Bakıdan elə kəsdilər ki, izi-tozu da qalmadı. 
Sonra da düşdülər Bakıətrafı elektrik qatarlarının üstünə, onları da, demək 
olar ki, ləğv ediblər. Bacardı-bacarmadı, hərə bir şəxsi minik avtomobili 
alıb düşüb şəhərin canına! Əksəriyyəti də köhnə! İndi yazıq Bakımızda 
əməlli-başlı oksigen azlığı yaranıb. Bir tərəfdən planlı-plansız bir-birinə 

---

76
yapışan yüksək mərtəbəli binalar, o biri tərəfdən də havaya tonlarla karbon 
buraxan çirkli maşınlar… Digər tərəfdən sürücülük vəsiqəsini cibinə qoyub 
sürücülük haqqında təsəvvürü olmayan başıpozuq sürücülər. Axır vaxtlar 
Bakı küləkləri də bu ərazini tərk etməyə başlayıb. Küləksiz buludlu havalar 
paytaxtı cənginə alıb. Küləksiz Bakı oksigensiz səyyarə olar, həyat burda 
dayanar. İyirmi iki il geofizikada mühəndis işlədiyimə yerin təki haqqında 
məlumata  malikəm.  İstismarını  başa  vurmuş  Bakı  mədənlərində  salınan 
qəsəbələri görəndə məni dəhşət bürüyür. Neft mütəxəssisləri yaxşı bilirlər 
ki, mədənlərdə qazılmış hər bir neft quyusu bugün istismar olunmasa da, 
hər an o quyularda qaz yığılması ilə əlaqədar partlayış və ya neft fontanı 
ola bilər. Dənizdən fərqli olaraq quruda qazılmış neft quyuları dayaz idi. 
Adətən aşağı qatlarda qatı neft layları yerləşdiyi üçün dərinlikləri istismar 
etmək mümkün olmurdu. Mən öz gözlərimlə şahidi olmuşam ki, dənizdə 
iyirmi-otuz il qabaq istismarı bitmiş bir quyu yenidən özbaşına işə düşüb 
on-on beş metr hündürlüyə fontan vurub. Və yaxud yüksək tutumlu elektrik 
xətlərinin altında tikilən evlər, adam baxanda vahimələnir. Yüksək tutumlu 
elektrik xətlərindən gələn dalğalar o evlərin sakinlərini hansı xəstəliklərə 
düçar etməz? Belə ərazilərdə qəsəbələr yox, meşə zolaqları salmaq lazım 
idi. Görəsən, o torpaqları insanlara satan can alverçiləri o yerlərdə tikilən 
tikililərin  gələcəkdə  hansı  fəsadlar  törədə  biləcəyinin  fərqindədirlərmi?! 
İndi  görün  bizim  yaşam  haqqımız  hansı  keçilməz  qalalara  sipərdir?  Bu 
baxımdan  insanlarımızın  məlumatsızlığı,  savadsızlığı  da  adamın  ürəyini 
ağrıdır. Deyəsən bizim insanlarımızın ən qatı düşməni kitabdır, mətbuatdır. 
Belə olmasaydı bu barədə az da olsa məlumatları olardı, təhlükəli yerlərdə 
yaşayış  evləri  salmazdılar.  Özü  də  salınan  evlər  hərəsi  bir  istiqamətə 
baxır. Mən bir dəfə bir xarici vətəndaşın dilindən eşitmişəm ki, sizə təkcə 
ermənilər  yox,  siz  öz-özünüzə  də  düşmənsiz,  belə  olmasaydı  salınan 
qəsəbələrdə evləriniz hamısı bir istiqamətə baxardı, bir-birinin əksinə yox! 
Mənə elə gəlir ki, Avropa insanı heç vaxt belə addım atmazdı, çünki onlar 
bizdən çox-çox məlumatlıdırlar. Yeri gəlmişkən bu dərdləri sizə söyləməklə 
mətləbdən uzaq düşmək istəmirəm. Qayıdaq tarixi abidələrə…
Tarixi abidələr millətin qədimliyini təsdiq edən əsas amillərdən biridir. 
“Tağayım” poemasında bir misrada adını çəkdiyim Çıraqqalanın məsud, 
məlul  görkəmindən  yana-yana  yazmağınız  bir  söz  adamının  keçmişinə 
olan  sonsuz  sevgi  və  məhəbbət  hissinin  mücəssəməsidir.  Vətən  sevgi-
si  övlad,  ata,  ana,  yar,  insan  gözünü  qamaşdıran  var-dövlət  sevgisindən 

---

77
üstün olanda o millət, o millətin tarixi, mədəni, ədəbi dəyərləri, bütünlüklə 
mənəviyyatı yaşam haqqı qazanır, əlbəttə ki, doğulduğu yurdu ilə bir yerdə! 
Sizin “Adı Şadiman olan…” əsərinizdə Vətənə olan sevginizi bariz şəkildə 
duydum və dərk elədim Allah bu sevgini söz adamının əlindən almasın, o 
cümlədən sizin… Siz mənim başı bəlalı, sinəsi yaralı Qarabağla bağlı şeir 
və poemalarım barədə önəmli təhlillər verirsiz.
Bir çoxları mənə sual verir ki, sən nə Qarabağda, nə də Qərbi Azərbay-
canda  doğuldun,  o  yerləri  tanımadın,  bəs  necə  olub  ki,  o  torpaqlara  bu 
qədər poemalar, şeirlər həsr etdin? Bəs bu yanğı səndə necə yarandı ki, 
sən belə çalxalanıb “Xocalı Soyqırımı” poemasını, “Kahada ölüm hökmü” 
dramını yazdın? Axı sən nə müharibənin dəhşətlərini gördün, nə o yerlərin 
sakini oldun, bəs necə yarandı bu yazdıqların?! Təəssüflə qeyd etməliyəm 
ki, bu sualları mənə sənətdə olan şair və yazıçılar ünvanlayıb. Mənə elə 
gəlir ki, şairə, yazıçıya, müharibədə olmaq, o torpaqlarda doğulmaq yox, 
Allahın verdiyi coşqun ilham və vətəndaşlıq yanğısı lazımdır. Bu iki duyğu 
birləşəndə  xariqələr  yaratmaq  olar.  Necə  ki,  bu  səpkidə  yazanlarımızın 
atəşi  onların  yazdıqlarından  duyulmaqdadır.  Əli  Rza  müəllim,  siz  “Adı 
Şadiman  olan…”  kitabınızda  “Canım  Qarabağ”  şerimə  elə  təhlil  verdiz 
ki,  elə  fikir  və  əql  süzgəcindən  keçirtdiniz  ki,  adam  heyrətlənməyə 
bilmir.  Şerimizin  mürəkkəb  janrı  sayılan  qəzəllərimə  verdiyiniz  təhlil, 
tənqidi düşüncələriniz təqdirəlayiqdir. Ustad sənətkarımız Ənvər Nəzərli 
ilə  bağlı  yazdığım  məqaləm  barədə  fikir  meyarınız  sənətə  və  sənətkara 
verdiyiniz  insani  qiymətinizlə  uzlaşır.  “Adı  Şadiman  olan...”  kitabınız 
“Kredo”nun  səhifələrində  bir  ilə  yaxın  çap  olundu,  bu  bir  çoxlarını, 
xüsusilə özlərini dahi sayıb mənim yazdıqlarımı cəfəngiyyat adlandıranları 
çox qıcıqlandırdı, hətta mənim üzümə tərs şillə kimi söz ilə vurdular bu 
qınaqları…  Allahın  verdiyi  ilhamı  vərəqlər  üstünə  tökməyə  nə  var  ki, 
ağ zıgöyçəklərin dillərindən qopub ürək yaralayan xətaları olmaya… Bu 
xətalar  zaman-zaman  söz  adamının  yolunda  qayalardan  qopan  nəhəng 
daşlar kimi dığırlanıb, onu keçilməzləri aşıb keçməyə məcbur edib, bəlkə 
elə nə yaxşı ki, ağzıgöyçəklər var, yoxsa nə yanğı olardı, nə də yanğı ilə 
aşıb-daşan ilham…
Hörmətli,  Əli  Rza  müəllim,  sizə  minnətdarlıq  hissilə  bildirmək  istə-
yirəm  ki,  siz  yenidən  heç  bir  təmənna  ummadan  mənim  yaradıcılığıma 
müraciət etmisiniz. Qərbi azəri türklərinin həyatından bəhs edən “Burdan 
bir atlı keçdi “poemamı təhlil etmək qərarına gəldiniz. Mən poemanı necə 

---