dəniz və okeanların flora və faunasına ciddi zərər vurmuş
olurlar. Məlumdur ki, müxtəlif sənaye sahələrinin, kənd
təsərrüfatının elm və texnikanın müasir inkişafını maye
yanacaqdan istifadəsiz təsəvvür etmək mümkünsüzdür.
Deməli, bu baxımdan, Azərbaycan Respublikasının, yaxın
gələcəkdə dünyanın böyük neft və qaz ixracatı ölkəsinə
çevriləcəyi danılmazdır. Odur ki, atomsfer havasının, torpağın,
su hövzələrinin, yerin təkinin, bitgi və heyvan aləminin
çirklənməsi ilə mübarizə dövlətin, xalqın və hər bir vətəndaşın
müqəddəs borcu olmalıdır. Bu məqsədlə, təklif edilmiş qapalı
tsikl tullantısız texnologiyadan istifadə və çirklənmiş
materialların basdırılması diqqəti daha çox çəkir. Məsələyə bu
cür yanaşma və əldə edilən müvəffəqiyyətlər mühitə və yerin
təkinə olan zərərli təsiri azaltmağa xidmət etdiyi üçün çox
qiymətlidir.
Bu da sirr deyildir ki, müxtəlif sənaye obyektlərinin
tullantılarının və çirkli sularının axıdılması Xəzər dənizini
çirkaba çevirmişdir. Əfsuslar olsun ki, bu məsələdə neftçilərin
fəaliyyətini qənaətbəxş hesab etmək olmaz. Neft və qaz
yataqlarının işlənməsi, neft və qaz quyularının qazılması, neft
və qazın yığılması, nəql edilməsi və emalı, müxtəlif
məzahürlərin və qəzaların baş verməsi, Xəzər dənizinin flora
və faunasının fəaliyyətinə zəzərli təsir göstərir.
Bizim məqsədimiz yuxarıda qeyd edilən amillərdən biri
yəni neft və qaz çıxarılmasının yüksələn xətt üzrə artmasını
təmin etmək üçün, neft və qaz quyularının qazılmasının
həcminin məcburi surətdə artdığı bir şəraitdə yerin təkinə və
ətraf mühitə zərərli təsiri mümkün qədər azaltmaqdır. Buna
nail olmaq üçün öncə yataqda geoloji və geofiziki tədqiqatlar
aparılmalı, yatağın geoloji kəsilişi ətraflı öyrənilməlidir. Sonra
quyunun qazılması zamanı istifadə ediləcək səthi aktiv mad-
dələr, kimyəvi reagentlər, zəhərli maddələr, yağlar, turşular,
qələvilər, duzlar və s. təsirinin minimuma endirilməsinə
çalışmaq lazımdır.
Dənizdə quyuların qazılmasında əsas çirkləndirici qazıma
şlamıdır. Yuxarıda adları çəkilən maddələrin çox böyük
əksəriyyəti qazıma şlamı tərkibinin əsas komponentləridirlər.
Əlavə olaraq qeyd edilməlidir ki, qazıma şlamının Xəzər
dənizinə tökülməsi dənizin flora və faunasına, bioloji aləminə
məhvedici təsir göstərməklə yanaşı, bu regionda yaşayıb
yaradan insanların təsərrüfat və mədəni fəaliyyətlərinə də zərəli
təsir göstərir. Odur ki, qazıma şlamının zərərsizləşdirilməsi
mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Son zamanlar şlamın
zərərsizləşdirilməsi üçün bir sıra təkliflər və üsullar işlənib
hazırlanmışdır. Hazırda bu üsullar içərisində aşağıda qeyd
edilənlər ən səmərəli üsullar hesab edilirlər: oksidləşdirmə,
hidrofoblaşdırma, şlamın termoişlənməsi, şlamın sahilə çıxarıl-
ması və əvvəlcədən müəyyən edilmiş xüsusi yerlərdə basdırıl-
ması (şəkil 14.1 və 14.2).
Bu gün respublikamızda və xarici ölkələrdə aparılan elmi-
tədqiqat işlərinin nəticələrinə əsaslanaraq, qazıma tullantıları-
nın utilizasiyasını və qazıma şlamının digər tullantılarla birlik-
də bilavasitə laya vurulmasını ən yeni və səmərəli üsul kimi
гуйунун
аьзы
титр
яйян
яляк
шламын
топланм
асы
шламын
сащиля
апарылма
сы
насослары
н гябул
чяни вя
ещтийат
тутумлар
артыг газыма
мящлулунун
башга
буруглара
апарылмасы
шламын йуйул
масы вя
зярярсизляш-
дирил мяси
цчцн
чюкдцрцъц
шламын
йанды
рылмасы цчцн
соба
мящл
ул
+шла
м
шл
ам
Şəkil 14.1
Sahilə yaxın yataqlarda yerləşən estakadadan
Açıq dəniz yataqları üzərində yerləşən stasionar platformalar
və estakadalardan qəbul etmək olar.
Şəkil 14.2
Əsrin müqaviləsi Xəzər dənizində neft və qazın
istismarının intensivləşdirilməsini, illik neft hasilatının 50
milyon tona çatdırılmasını nəzərdə tutur. Bununla əlaqədar
olaraq, qazıma işlərinin həcminin xeyli artacağı da nəzərə
alınsa, dənizin çirklənmədən qorunmasının nə qədər böyük
əhəmiyyətə malik olmasını təsəvvür etmək çətin deyil.
Quyuların qazılması zamanı qazıma şlamının və çirkab
suların laylara vurulması üçün, şlamın tələb olunan kon-
disiyada suspenziya halına gətirilməsi və sonradan laya vurul-
ması xüsusi avadanlıq, başqa sözlə desək xüsusi texniki vasitə
və texnologiyanın işlənib hazırlanmasını tələb edir. Artıq bu
sahədə xeyli iş görülmüşdür və müsbət nəticələr əldə edilmiş-
dir.
шламын титряйян
ялякдян контейне ря
йыьылмасы 1,25 м
3
12 КП-ЗУ краны иля
долу контейнерлярин
автомашынлара йцк-
лянмяси
контейнерлярин
автома-шынларла
сащиля
эятирилмяси
автокран
васитясиля
дцшцрцлцб
бошалдылмасы
шламын
титряйян
ялякдян
контейне ря
йыьылмасы
0,6 м
3
.КП-2
кранынын
чалову иля
няглиййат
контейнериня
бошалдылмасы
3,25 м
3
шламла
долдурулмуш
няглиййат
контейнеринин
кран эямисиня
йцклянмяси
няглиййат
контей
нерляринин
сащил
базасына
йыьылмасы
бору йыьан
автоняг-
лиййатын кюмяйи
няглиййат
контейнерляринин
йцклянмяси
бору йыьан
автоняглиййатын
кюмяйи иля
няглиййат
контейнерляринин
сащил
мейданчасына
дцшцрцлмяси,
бошалдылмасы
Dostları ilə paylaş: |