GRAMMATIK ASOSINING TARKIBIGA KO‘RA SODDA GAP TURLARI Sodda gaplar grammatik asosining tarkibiga ko‘ra, ya’ni bosh bo‘laklarning ishtirokiga ko‘ra ikkiga bo‘linadi: 1. Bir bosh bo‘lakli gaplar grammatik asosi bir bosh bo‘lakdan iborat bo‘lgan gaplardir: Sinamagan otning sirtidan o'tma! 2. Ikki bosh bo‘lakli gaplar ega tarkibi va kesim tarkibi mavjud bo‘lgan gapdir: Zar qadrini zargar biladi. BIR BOSH BO‘LAKLI GAPLARNING TURLARI Bir bosh bo‘lakli gaplar, bosh bo‘lakning qaysi biridan tashkil topishiga ko‘ra, ikki guruhga bo‘linadi: 1.Egasiz gaplar tarkibi kesim va ikkinchi darajali bo‘laklardan iborat bo‘lgan gaplardir: Bugungi ishni ertaga qo'yma! 2. Kesimsiz gaplar: Cho‘l! ... Cho‘lning ham o‘z gashti bor, zavqi bor! (Sh. Xolmirzayev). EGASIZ GAPLARNING TURLARI 1. Egasi topiladigan gaplar egasini kesim orqali beriladigan so‘roq bilan topish mumkin bo‘lgan gaplardir: Qayoqqa borishni, nima qilishni bilmas edim.(X.T.) 2. Egasi topilmaydigan (shaxssiz) gaplar kesimi orqali harakatni bajaruvchi shaxs (ega)ni topish mumkin bo‘lmagan bir bosh bo‘lakli gaplardir: Shu tor yo‘ldan Afg‘onistonga o‘tsa bo‘ladi. (K.Yashin.) EGASI TOPILADIGAN GAPLAR 1. Shaxsi aniq gap kesimi, asosan, fe’l bilan, ba’zan fe’ldan boshqa so‘z bilan ifodalanib, harakatni bajaruvchi shaxsni aniq ko‘rsatib turadigan bir bosh bo‘lakli gapdir: Ikki marta ilonlar galasiga ham uchrab qoldim. (X.T.) 2. Shaxsi noaniq gap kesimi, odatda, fe’l bilan ifodalanib, harakatni bajaruvchi shaxsni aniq ko‘rsatib turmaydigan bir bosh bo‘lakli gapdir: Xuddi shu kunning ertasiga kimdir uni qidirib yurganini aytdilar. (J.Abdullaxonov). EGASI TOPILADIGAN GAPLAR(davomi) 3.Shaxsi umumlashgan gap kesimi fe’l bilan ifodalanib, umumga qaratilgan bir bosh bo‘lakli gapdir: Tilingni botir qilma, o‘zingni botir qil. (Maqol) Salobatli bo‘lma, sabotli bo‘l. (Maqol).
Dostları ilə paylaş: |
