Seyfullayev qulu(CƏNNƏT) seyfullayev ruhi İslamda idman №5 4 '
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 34 Cənnət müəllim
- Ruhi Seyfullayev İslamda idman 35
- Ruhi Seyfullayev İslamda idman 37
34 Cənnət müəllim İslamda idman çəkmiş, güləşçilərin məşq səhnələrini ustalıqla təsvir et mişdir. Adı bizə bəlli olan qədim Azərbaycan pəhlə vanlarından biri XII əsrdə yaşamış, Eldəgizlər sülaləsinin ən məşhur nümayəndəsi ictiami-siyasi həyatında önəmli rol oynamış Atabəy Məhəmməd Cahan pəhləvandır. O za manlar şərqdə ən güclü pəhləvan adını hökümüdarlar fəxr lə daşıyarmışlar. Güləşmənin Azəribaycanda meydana gəlməsi və geniş yayılması heç də sadəcə bir məşğuliyyət və ya el şənliklərinin daha təmtəraqlı keçməsi məqsədi daşı mırdı. Əsas məqsəd ordunun fiziki hazırlığını yüksək səviy yəyə qaldırmaq idi. Zorxanalann yaradılması və onlann geniş yayılmasının səbəbələrindən biri də müharibər və əy ləncələr zamanı pəhləvanların gücündən tez-tez istifadə edilməsi ilə bağlı idi. Şahlar öz yanlarında onlarca güclü pəhləvan saxlayardılar. Bəzən müharibə zamanı qarşı- qarşıya duran tərəflər meydana pəhləvanlarını çıxardı r- dılar. Pəhləvanı qalib gələn tərəf qalib hesab edilirdi. Pəhləvanların müharibələrdə həlledici rol oynaması şahları onların hazırlığı ilə məşğul olmağa vadar edirdi. Məhz buna görə də saraylarda «zorxana» deyilən yerlər yaradıldı. Orada pəhləvanlar güləş, ağırlıq qaldırma, zən cirləri qırmaq, qüvvət və çevikliyə dair hərəkətlər üzrə məşq keçirdilər. Bütün Şərqdə olduğu kimi, Azərbaycanda da zorxana geniş yayılmışdı. Əvvəlcə «zorxana» sözünün mənasına aydınlıq gətirək. Zorxana güc evi, zor göstərilən yer deməkdir Zorxana bir qədər müasir atletik gimnastia salonunu xatırladırdı. Bura da həm də xüsusi proqramm üzrə pəhləvanlar hazırlanırdı. Bus öz XIV əsrdən məlumdur. Güman edilir ki, ilk zorxanalardan biri Təbriz şəhərində meydana gəlib. İlk zorxanalar göy otun üstündə olarmış. Sonralar dairə şəklində olan bu meydançanın dörd tərəfinə ağaclar bas dırar, ağaclar kəndirlə dövrəyə alınarmış. Kəndirə toxunan güləşçi məğlub hesab olunarmış. Meydança xətlərlə işarə edilirdi və güləşçilərin ayağı cızıqdan çıxanda mübarizə dayandırılır və yenidən başlanırdı. Zorxana binası adətən yer səthindən bir qədər aşağıda yerləşər, tavanı tağlarla örtülü olardı. Meydanın ətrafında tamaşaçılar üçün qurulmuş səkidən 1 metr yuxarıda taxtın üstündən zorxananın təlimçisi (mürşid) yarışlara nəzarət edərmiş. O, tavandan asılmış zəng vasitəsiylə oyunun baş landığını xəbər verər və qayda pozularkən yarışları dayan dırarmış. Burada musiqiçilər üçün xüsusi yer ayrılarmış. Zorxanada yeddi oyun keçirilərmiş: sinov- quluncsındırma, yekpa-ayaqdöymə, mil, yekbagir-daşqaldırma, kəbbade- kəmanə, çərxi və ya təndövrə cəng, güləş. Kompleksin ikinci mərhəlsi yepka və ya ayaqdöymə adlanan oyun olmuşdur. Bir ayağı götürüb, o birin qoy maqla yerinə yetirilən bu təmrin 8-10 dəqiqə davam edər miş.
Mİ1 ağacdan qayrılmış bir alətdir. İdmançının oyun zamanı istifadə etdiyi iki milin ümumi çəkisi 12-13 kiloq ram arasında olub. «Kəbbadə» sözünün mənası təlim kamanlarıyıla məşq etmək, yaxud dəmir halqalı kaman deməkdir. Onun ümu mi çəkisi 14 -15 kilqram olub. Pəhləvan məşq zamanı bir əli ilə zəncirdən tutaraq aləti başı üzərinə qaldırar, sonra onu boynuna keçirdərək hərləməyə başlayardı. Onlar kəb- badəni boyunlarından bellərinə və sonra əks istiqamətdə qaldırıb endirərdilər. Növbəti oyun (yekbagir) daha ağır alətlərlə icra edilərmiş. Buraya bədən hərəkətləri də daxil imiş. Çəri və ya təndövrə oyunun bir neçə növü olmuşdur. Bu oyun oy naq musiqi sədaları altında icra edilərmiş. Bütün bunlar dan sonra bir qədər fasilə verirlər və nəhayət, güləş baş lanarmış. Azərbaycan zorxana tamaşalarında ən geniş yayılan qurşaq tutma (güləş) idi. Bu tamaşalar yaz-yay vaxtları Ruhi Seyfullayev İslamda idman 35 36 Cənnət müəllim İslamda idman açıq havada, qışda isə üstüörtülü zorxana meydançaların da keçirilərmiş. Qurşaq tutma bir növ məzəli güləşdir. Bu güləşdə sərt hərəkətlərə yol vermək olmaz. Tamaşalarda müxtəlif nəğmələr oxunarmış. Əvvəla, pəhləanlar bir-birini məzəli zarafatlarla meydana dəvət edərmişlər: Əgər igidsənsə, gəl çıx meydana, Gösətrim ellərə cəngimi, oğlan. Utanırsan, deyim usta Qaraya Çalsın zurnada «Cəngi»mi, oğlan. - Cavabında isə o biri pəhləvan deyərmiş: Yava -
yava danışan igid pəhləvan, Qızışdırma, çırar gəngini oğlan. Dağıdar yer-göyü, eşər torpağı, Kəsər nəfəsini, zəngini oğlan. Bayram günlərində keçirilən mərasimlər, xüsusən Nov ruz bayramı çox təmtəraqlı olarmış. Belə günlərdə pəhlə vanlar meydanda gəzişər və igid cavanları güləşə çağırar- mışlar. Zorxanalarda belə mahnılar oxunarmış:
Azərbaycan xalqının tarixində istedadlı pəhləvanların ən gözəl ənənələri ilk dəfə təbrizdə, sonralar isə Bakı, Gən cə, Şəki, Şuşa, Şama.vi, *..>ı oa-u. ı V . * . y
, va11 və uuşqci şəhəı- Ruhi Seyfullayev İslamda idman 37 lərdə yaranmışdır. Qədim Azərbaycan güləşçiləri parlaq qələbələri ilə təkcə Qafqazda deyil, həm də Yaxın şərq ölkələrində böyük şöhrət qazanmışdır. Bu ölkələrin pəhlə vanları onlarla hesablanır. Belə güman edilir ki, Azərbaycanda güləş şah İsmayıl Xətainin hakimiyyəti dövründə daha çox inkişaf etmişdir. Şah İsmail Xətainin özü də misilsiz pəhləvan kimi tanın mışdır. Rəvayətlə görə, güləşdə ona qalib gələn olmamış dır.
XVIII əsrin axırları-XIX əsrin əvvələrində Azərbay canda ən güclü və məşhur xalq güləşçilərindən biri Hüsey nqulu Hacı Mürsəloğlu olmuşdur. Maştağa kəndində ana dan olan bu pəhləvan İran padşahı Nəsrəddin şahın ən yaxşıgüləşçisi-Yezdə qalib gəlmişdir. 40 il ərzində Azər baycanda vəİranda çox pəhlvanların kürəyini yerə vurmuş Hüseynqulu 82 yaşında vəfat etmişdir. XIX əsrin ikinci yarsmda digər maştağalı pəhləvan- Bahadır Altıayaq xalq arasında böyük şöhrət qazanmışıdr. XIX əsrin axırları-XX əsrin əvvələrində isə Kəblə Mirzə adlı pəhləvan çox məşhur olmuşdur. Azərbaycanda 1920-ci ildən başlamış 50-ci illərədək peşəkar pəhləvanlar kimi fəaliyyət göstərən, həm xalq, həm də idmançılar arasında hədsiz nüfuza, hörmətə malik pəhləvanlardan Rəşid Yusif ov, Sali Süleyman, Eldar Göyçaylı, Qara Rüstəm (kürdə- mir) və Kürdoğlunun (Gəncə) adlarının çəkmək olar. Onla rın arasında qeyri rəsmi dünya çempionları Sali Süleyman və Rəşid Yusifov xüsusiylə fərqlənmişlər. Sali Süleymanın adı uzun müddət dünyanın ən böyük şəhərlərinin (Vaşinq ton, Paris, Çikaqo, London, Roma) dəbdədəli afişalarndan düşməmişdir. Nə öz vətənində, nə də xaricdə Sali Süley manın kürəyini yerə vuran omamışdır. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|