Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

Ölkəmizin müstəqil olm ası inkişaf etmək üçün faktik  və həm  də 

gözəl  şərait  yaratm ışdır.  Bu  şəraitdən  istifadə  edərək  soraq-m əlu- 

m at  kitab  nəşrinin  təşkilini  dövrün  tələbləri  və  dünya  stan d artları 

səviyyəsində qurm aq olar.

Bu  m ürəkkəb  və  vacib  problem in  düzgün  həlli  dilçi  alimlərin, 

xüsusilə lüğətçiliklə,  term inologiya  və ensiklopediyalarm   nəşri,  tər- 

tibi  ilə  məşğul  olan  mütəxəssislərin,  alimlərin,  üm um iyyətlə,  sahə 

ilə nəşriyyatlarm  koordinasiyasm ı zərurətə çevirir.

M illətin  m ənlik  şüurunun,  m ənəviyyatm ın,  milli  ideologiyası- 

nın  («azərbaycanlılığımız»,  «türkçülüyümüz»)  inkişafm a  m üstəsna 

tələbatm   artdığı  indiki  şəraitdə  soraq-m əlum at  ədəbiyyatının,  bü- 

tövlükdə kitabçılıq işinin bütün  aspektlərinin  həyata  keçirilməsinin 

təxirə salınm adan həll edilməsini şərtləndirir.

Problem in  həlli  üçün  tədbirlər  sistemi  tələb  olunur.  Y əqin  ki, 

dövrün  reallıqlarm a  əsaslanan  nəzəri  m üddəaların  hazırlanm ası 

qarşıya qoyulacaq tədbirlərin də həyata keçirilməsində ilkin  addım  

olmalıdır.

NƏTİCƏ

Böyük  b ir  dövr  ərzində  A zərbaycanda  kitabçılıq  işinin  ak tu al 

m övzularm dan  biri hesab  edilən  soraq-m əlum at nəşrlərinin  yaran- 

ması,  form alaşm ası  və  inkişafınm   öyrənilməsi,  tədqiq  edilib  ümu- 

m iləşdirilməsi nəticəsində m əlum  oldu ki,  bu sahə üzrə k itab   nəşri- 

ni dövr, şərait, zəruri ehtiyac qarşıya qoym uşdur.

S oraq-m əlum at  kitablarım n  elmi,  tədris,  inform asiya  əhəmiy- 

yəti qədım  dövrdən m üasir mərhələyə qədər onun inkişafına və isti- 

fadə edilm əsinə tək an  vermişdir.

Soraq-m əlum at  kitablarının bütün  tərkib hissələri  dünyada baş 

verən  bütün  dəyişiklikləri,  inkişafı,  təcrübəni,  əsrlərin  m üdrikliyini 

təmsil  edir,  elm,  texnika,  mədəniyyət,  m a a rif və  təhsildən  k ənarda 

qalm ır,  onların inkişafm da fəal iştirak edir.

Soraq-m əlum at  nəşrlərinin  bu  xüsusiyyəti  onun  m üxtəlif tiplə- 

rinin,  xüsusilə  lüğətlərin,  ensiklopediyalann  ildən-ilə,  əsrdən-əsrə 

inkişafm ı irəlilətm işdir.

Siyasi,  elmi,  m ədəni  əlaqələrin  genişlənməsi  X X   əsrdə  sahənin 

form alaşm asına və nəşrinin genişlənməsinə m üsbət təsir etdi.

Soraq-m əlum at  kitablarının  nəşri,  tərtibi,  nəzəri,  prak tik i  mə- 

sələləri  sahəsində  ən  mühüm  nailiyyət  sovet  hakim iyyəti  illərində 

əldə edilm işdir.

Sovet  hakim iyyətindən  ə w əlk i  dövrlərdə  soraq-m əlum at  ki- 

tablarınm ,  əsasən  m üxtəlif növlü  və  tipli  lüğətlərin  tərtibi  və  nəşri 

ilə  bu  işə  m ara q   göstərənlər:  həvəskarlar,  m aarifpərvərlər,  müəl- 

limlər, ziyalılar,  pedaqoqlar və b a şq ala n  m əşğul olurdu.

S oraq-m əlum at nəşrlərinin əsl inkişafı Sovet hakim iyyətinin ilk 

illərindən,  yəni  1920-ci  illərdən  başlanm ışdır.  Bu  dövrdə  m üxtəlif 

tipli  term inoloji  lüğətlərin  tərtibinə  d ah a  çox  diqqət  və  əhəmiyyət 

verildi.

Bu  dövrdə  A zərbaycan  Term inologiyası  və  O rfoqrafiyası  K o- 

mitəsi,  A zərbaycam   Öyrənmə  C əm iyyətinin  Lüğət  K om issiyası, 

A zərbaycanda  təşkil  edilmiş  yeni  sovet  nəşriyyatları  soraq-m əlu- 

m at k itablarım n tərtibini və nəşrini  həyata keçirmişlər

1939-1940-cı  illərdə  respublikam ızda  soraq-m əlum at  nəşrləri, 

xüsusilə  term inoloji lüğətlərin  nəşri d ah a intensiv x a ra k ter aldı.  Bu 

sahədə yenicə təşkil edilmiş SSR İ Elm lər A kadem iyası A zərbaycan 

filialının  Ensiklopediya  və  Lüğətlər  İn stitu tu   (1939)  böyük  rol  oy- 

nadı.

---

Bu  illordo  soraq-raəlum at  nəşrlərinın  tərtibi  və  nəşrində,  xüsu- 

silə  lüğətçilik  sahəsində  R .Q afurun,  S.Qəniyevin,  R .A x u n d o v u n ,

H .H üseynovun,  Ə .H .O rucovun  və  başqalarm ın  xidm ətləri  böyük 

olm uşdur.

X X   əsrin  70-80-ci  illərində  Ə .O rucovun,  Ə .M irəhm ədovun, 

İ.Vəliyevin,  Ə.Bədəlbəylinin,  İ.M əm m ədovun, A .Q arayevin,  M .Şi- 

rəliyevin,  Ə .Ə hm ədovun,  A.Ə fəndizadənin,  İ.R əhim ovun,  R .Y üz- 

başovun,  H .H əsənovun,  M .A dilovun,  Z.V erdiyevam n  və  başqala- 

rm ın  m üxtəlif tipli  və  mövzulu  soraq-m əlum at  kitablarınm   tərtibi, 

nəşrə  hazırlanm ası  və  buraxılm ası  sahəsindəki  əvəzsiz  xidm ətləri 

təqdirəlayiqdir.

Ölkəmizdə  soraq-m əlum at  kitablarm m   nəşr  edilməsində  bir  sı- 

ra   nəşriyyatlar:  «Azərbaycan  Ensiklopediyası»  N əşriyyat-Poliqra- 

fıya  Birliyi,  Azərnəşr,  M aarif,  Yazıçı  və  s.  diqqətəlayiq  fəaliyyət 

göstərmişlər.

1970-80-ci  illərdə  ölkəmizdə  soraq-m əlum at  nəşrlərinin  inkişa- 

fında əhəmiyyətli nailiyyət əldə edilmişdir.

X X   əsrin  80-ci  illərində  buraxılan  sahəvi  soraq-m əlum at  ki- 

tablarım n (hər birinin) tirajı da artm ışdır.  Əgər  1960-cı illərdə sahə 

soraq-m əlum at  kitablarının  tirajı  3-4  m in  nüsxə  olurdusa,  artıq  

1980-ci illərdə onlar 8-10 m in nüsxə ilə buraxılırdı.

1970-1985-ci illərdə  814 a d d a 6461,6 m in nüsxə soraq-m əlum at 

k itabı nəşr edilmişdir.

Soraq-məlumat  nəşrlərinin  mövzusu  və  m əzm unu  genişlənmiş, 

növləri və tipləri artmış, bədii tərtibatı və poliqrafik icrası yaxşılaşmış, 

əhatə dairəsi, başqa sözlə, oxucu auditoriyası geniş vüsət almışdır.

A zərbaycan  lüğətçiliyinin  nəzəri  məsələlərinin  araşdınlm ası, 

lüğətlərin  elmi əsaslarla  tərtibi,  lüğətçiliyin  nəzəri  və  prak tik i  sahə- 

lərinin əlaqələndirilməsi də əsasən  1960-cı illərin əvvəllərindən baş- 

lanm ışdır.

1970-ci  illərdə  lüğətlərin  yaradılm ası,  tiplərinin  müəyyənləşmə- 

si,  sözlüyün  seçilməsi,  nəşri,  sözlərin  lüğətdə  izahı və  təsvir  olunm a 

üsulları  və  s.  məsələlər  A zərbaycan  lüğətçiliyində  elmi  şəkildə  iş- 

lənm işdir.

Bu  nailiyyətlərə baxm ayaraq,  zam an  A zərbaycan  lüğətçiliyinin 

nəzəri,  p rak tik i  və  nəşri  məsələlərində  dönüş  yaratm ağı,  dövrlə 

səsləşən sanballı lüğətlər yaratm ağı qarşıya qoyur.

Eyni  zam anda,  istər  lüğətçilik  və  istərsə  də  ensiklopediyaçılıq 

sahəsində hələ görüləsi işlər çoxdur.

Bu  da  bir  həqiqətdir  ki,  Azərbaycan  soraq-m əlum at  nəşrləri- 

nin,  xüsusilə lüğətçiliyin  nəzəri,  elmı,  praktiki  məsələlərində,  lüğət- 

lərin  yaradılm ası  və  nəşri  sahəsində  nəzər,  diqqətim izi  cəlb  edən 

işlər  görülm üşdür.  İndi  m üxtəlif  tipli  soraq-m əlum at  kitablarım ız 

vardır.  İndi kitab nəşrimiz,  o  cümlədən  soraq-m əlum at  kitablarının 

nəşri  və  yayılması  yeııi  ax tanş  yolundadır.  M üxtəlif tiplərdə  kitab 

buraxılışı  göstərir  ki,  bu  sahələrə  yeni  istedadlı  qüw ələr,  müəlliflər 

gəlir.  Son  illərdə  buraxılmış  kitablar  bizə  kitab  nəşrimizin,  ümu- 

m iyyətlə kitabçılıq işimizin taleyinə nikbin baxm ağa h aqq verir.

S oraq-m əlum at  kitablarm ın  nəşrinin  təşkilində  dem okratiya 

proseslərini genişləndirməklə,  redaksiya-nəşriyyat prosesində möv- 

cud  olan bütün  problem ləri  prinsipial  elmi əsaslarla,  b ir çox əlaqə- 

d a r  sahələrin  m ütəxəssislərinin  iştirakı  ilə  m üzakirə  etm əklə,  elmi 

prinsipləri  müəyyənləşdirm ək  və  nəşriyyat  sistem ində  istifadə  et- 

m ək  olar.

Eyni  zam anda,  kitab  nəşrini,  o  cümlədən  soraq-m əlum at  ki- 

tablarım n  nəşrini,  xüsusilə  yayılm asını  yüksək  səviyyədə  təşkil  et- 

m əyin  yollarm dan  biri  də  respublikam ızda  fəaliyyət  göstərən  na- 

şirlər və  kitab yayım ı assosiasiyalarm m   səmərəli  fəaliyyətlərinə  səy 

göstərm əkdir.

Bu  qeyd  etdiyim iz  assosiasiyalar  ölkədə  kitab  nəşri,  təbliği  və 

yayılması  ilə əlaqədar daha  çox  nəzərəçarpan problem lərin  həllinə 

köm ək  edə  bilər.  İctimai,  qeyri-hökum ət  təşkilatı  kim i  fəaliyyətə 

başlayan  bu  assosiasiyalar  və  kitabm   təbliği  və  yayılm ası  ilə  məş- 

ğul  olan  digər assosiasiyalar  k ita b   nəşrinin,  poliqrafiya  və  kitabın 

yayılm asınm   m addi-texniki  bazasm ın  m öhkəm lənm əsinə,  Azər- 

baycan kitabınm   dünya ölkələrində yayılmasına,  beynəlxalq  kitab- 

çılıq işi əlaqələrinin təşkilinə əsaslı və m üsbət təsir göstərə bilər.

İndiki  şəraitdə  naşirlərim iz  kom m ersiya  nəşrlərinə  hədsiz  alu- 

dəlik  göstərirlər.  Bu,  ölkədə  m üxtəlif  tiplərdə  kitab  buraxılışm ın 

inkişafm a  mənfı  təsir  göstərir.  H albuki  m üasir  şəraitdə  soraq-m ə- 

lum at  tipində kitabın nəşrinə və yayılm asına üstünlük verilməlidir.

Soraq-m əlum at  nəşrlərinin  yayılması  və inkişafı  tarixinin  öyrə- 

nilməsi  göstərir  ki,  ölkəmizdə  b u   sahədə  xeyli  əhəmiyyətli  təcrübə 

toplanm ış,  təqdir olunası və in k işaf etdiriləsi ənənələr yaranm ışdır.

Soraq-m əlum at kitab nəşrinin keçmişini, müasir vəziyyətini öy- 

rənm əklə  inkişaf  perspektivlərini  müəyyənləşdirmək  bazar  iqtisa- 

diyyatı şəraitində xüsusi əhəmiyyətə m alikdir.

---