Şəkİ və onun TƏbabəT tarİxİ
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
zülmlər edib, qırx gün Noxuda qalıb. Qırx gündən sonra Şəki əhli dönüb, Hüseyn xanı Şirvandan gətirib, Məhəmməd xanı Şəkidən qovub, Hüseyn xanı Şəkidə xan edibdirlər. Hacı Çələbinin dörd oğlu var: Həsən ağa, Ağakişi bəy, Cəfər ağa və Hacı Əbdülqadir xan. Hüseyn xanın xanlığından bir neçə il keçəndən sonra bir para kəslər Cəfər ağaya təhrik verirlər ki, sən Hacı Çələbinin oğlusan, Hüseyn xan nəvəsidir. Nəyçün sən xan olmursan, o xan ola? Cəfər ağa da bundan ötrü Hüseyn xandan ədavət eylər ki, gün-gündən ədavət aralarında ziyad olur. Hüseyn xan nə qədər hərəkət edir ki, bunu islah eləyə, çarə olmaz. Axırı iş çox bərki olur. Hüseyn xan çarə tapmaz. Cəfər ağanı ölürür. Və Hacı Əbdülqadir Cəfər ağanın qardaşıdır, bu işdən küdurət edib, bir neçə ildən sonra Şəki bəylərindən və Ərmiş (Ərəş) bəylərindən üstünə cəm edib, qaçıb Ərəşdə, Kür kənarında Dardoqqaz adlı bir ada var, orada bir bərki səngər qayırıb, Qarabağlı İbrahim xan da, o da bunlara kömək olub, orda durarlar. Hüseyn xan ilə onun arasında bir neçə davaları olub. Hüseyn xan iyirmi il Şəki vilayətində xanlıq edib. Axırı bir neçə vaxtdan sonra Hacı Əbdülqadir bəy fürsət tapıb Şəki və Ərəş bəyləri ilə gedib, Hüseyn xanı Nuxa qalasında tutub, tarixi-islamiyyə min yüz doxsan dörddə olanda Hüseyn xanı öldürüb, Şəki vilayətində xan olubdur. Hacı Əbdülqadir xan deyilibdir. Bir neçə vaxtdan sonra Hüseyn xanın Əhməd ağa adlı bir oğlu varmış, onu da öldürür. Məhəmmədhəsən Hüseyn xan oğlu Qarabağda imiş. Ordan Cara gələr. Cardan qoşun götürüb gəlib Hacı Əbdülqadir xan ilə dava elər, basılıb gedər. Hacı Əbdülqadir xan üç il yarım Şəkidə xanlıq edib. Məhəmmədhəsən xan sonra bir də Cardan qoşun cəm edib, gəlib Hacı Əbdülqadir xan ilə dava edər. Bu dəfə Hacı Əbülqadir xan basılar. Qaçar, Şirvan vilayətində Mustafa xanın atası Ağası xanın yanına gedər. Ağası xan, onu tutub Məhəmmədhəsən xana verir. Tarixi-islamiyyə min yüz doxsan səkkizdə olanda Məhəmmədhəsən xan onu öldürüb, Şəki vilayətində xan oldu və Məhəmmədhəsən xan Hacı Əbdülqadir xanın yeddi xırda oğlunu öldürübdür. Onun oğul övladı qalmadı. 1765-ci ilə qədər şəhər ətrafında qala divarları olmayıb. Ona görə də düşmən hücumu zamanı əhali “Gələrsən-görərsən” qalasına sığınardı. 1765-ci ildə şəhər ətrafına qala divarları tikilir. Lakin 1772- ci ildə Kiş çayının məcrasından çıxması nəticəsində şəhəri bütünlüklə sel basır. Şəhər, demək olar ki, tamamilə dağılır. Xeyli insan ölür. Belə ki, həmin hadisədən sonra Şəkidə cəmi 6 min insan sağ qalmışdı. Yeri gəlmişkən, köhnə Şəki indiki şəhərdən bir qədər cənubda yerləşirdi. Bu təbii fəlakətdən sonra indiki Şəkinin yerləşdiyi ərazidə (Yuxarıbaş adlanan ərazidə) yeni şəhər salınır, qala divarları ilə əhatəyə alınır. Bura yeni su kəməri çəkilir. Belə rəvayət edirlər ki, bu bölgədə qədim yaşayış məskəni olan Nuxa kəndi yerləşirdi. Şəhərin bir müddət Nuxa adlandırılmasının da səbəbi məhz bu idi. Şəhərin ətrafında xeyli uzaq məsafələrdə gözətçi qüllələri, qalalar tikilir. Qüllələrə gözətçilər yerləşdirilir. Düşmən gələn zaman gözətçilər qüllənin üzərində tonqal yandırmaqla mərkəzə xəbərdarlıq edərdilər. Şəki bu dövrdə bu bölgənin təkcə siyasi yox, həm də mədəni mərkəzi idi. Belə ki, sarayda Hacı Məhəmməd Zarə, Rəfai, Nəbi kimi saray şairləri yaşayıb-yaradırdılar. 1797-ci ildə arxitektor Hacı Zeynal Abdin tərəfindən tikilmiş Şəki Xan sarayı bu gün də Azərbaycanın memarlıq incisi sayılır. Şəki xanlığı ilə Osmanlı imperiyası arasında əlaqələr Hacı Çələbi xanın hakimiyyətindən sonra da davam etmişdi. 1755-ci ildə Hacı Çələbi xanın vəfatından sonra hakimiyyətə gəlmiş Şəki xanları əsas diqqətlərini xanlığın siyasi qüdrətinin daha da möhkəmləndirilməsinə, ərazisinin genişləndirilməsinə, qonşu xanlıqlarla münasibətlərin nizama salınmasına yönəltmişlər. Bununla belə, qonşu ölkələrlə, xüsusilə Osmanlı imperiyası ilə əlaqələr də davam etdirilmişdir. XVII əsrin 80-ci illərindən başlayaraq Şəki xanlığının Osmanlı imperiyası ilə münasibətlərində yenidən canlanma baş verdi. Bu, Cənubi Qafqaz üçün Çar Rusiyasının işğal təhlükəsinin daha da artması ilə bağlı idi. Məsələ burasında idi ki, 1783-cü ildə gürcü çarı II İrakli Rusiya ilə Georgiyevsk traktatını imzaladı və Gürcüstan Rusiyanın himayəsini qəbul etdi. Gürcü çarının həmin müqaviləni imzalamaqda əsas məqsədi Çar Rusiyasının köməyi ilə Azərbaycan ərazisinə olan iddia- larını həyata keçirmək idi. Bu məqsədlə o, dəfələrlə İrəvan, Gəncə xanlıqları, Car-Balakən camaatlıqları üzərinə yürüşlər etmişdi. Bu, Azərbaycan xanlarını, xüsusilə də Şəki xanlarını ciddi na- rahat edirdi. Bu məqsədlə onlar Osmanlı sarayı ilə münasibətlərini davam etdirir, Cənubi Qafqazda baş verən hadisələr haqqında qarşı tərəfi məlumatlandırır, öz müstəqilliklərini qorumaq üçün Osmanlı dövlətindən kömək istəyirdilər. Bəhs olunan dövrdə Şəki xanlığı ilə Osmanlı imperiyası arasında əlaqələrin davam etdiyini 1784-cü ildə Çıldır valisinə yazılan məktub bir daha sübut edir. Həmin məktubda deyilirdi: “Mərhum və bağışlanılmış Sarı Mustafa paşanın qalası (Gəncə qalası) doqquz aydır ki, Rusiya kafirlərinə tabe olan İrakli xan tərəfindən Rusiya əsgərləri ilə birlikdə top və topxana ilə mühasirə edilmiş, ətrafdakı kəndlər qarət edilmişdir. Mərhəmətli Məhəmməd Həsən xanın, osmanlı qüvvələri və ləzgi tayfasının birləşməsi nəticəsində onların hücumu dəf olunmuşdur. Rusiyanın İran (indiki Azərbaycan – Q.Ə) tərəfinə keçməsi üçün iki qapı var və ikisi də bağlıdır. Bunlardan biri Dərbənd tərəfdəndir ki, o güclüdür və o biri qapı bu tərəfdəndir ki, indi bu tərəfi zəif görüb istərlər ki, fürsət tapıb islamiyyəni aradan götürələr. Şəki xanı, Şirvan və Qarabağ sərkərdələri, Məhəmməd Səid xan, İbrahim xan, Ağası xan sözlərini bir ediblər ki, əgər müsəlman tərəfinə kafirlərdən hücum olarsa və hadisə üz verərsə, onlara qarşı birləşib mübarizə aparsınlar. Sizdən istədikləri də budur ki, belə vəziyyətdə sizlər də bu tərəfdən islama kömək edəsiniz”. Şəki – Osmanlı əlaqələri Məhəmməd Həsən xanın dövründə də davam etdirilmiş, iki dövlət arasında diplomatik münasibətlər mövcud olmuşdur. Məhəmməd Həsən xan qarşı tərəfə ünvanladığı məktublarının birində Çıldır valisinin elçisi vasitəsilə ona göndərilmiş məktubu aldığını xəbər verir, Çıldır valisinin gürcü çarı Teymuraz haqqında məlumat verilməsi barədə xahişini yerinə yetirdiyini, Teymurazın Moskvaya gedib orada öldüyünü, həmçinin Rusiya imperatorunun da vəfat etdiyini bildirirdi. Məhəmməd Həsən xan 1784-cü ildə Osmanlı sarayına göndərdiyi növbəti məktubunda isə yazırdı: “İrakli xanın Rusiyanın təşviqi ilə Azərbaycan mülklərinə, o cümlədən İrəvan qalasına təcavüzünə qarşı Azərbaycan və Dağıstan xanlarının birlikdə hərəkət etmələri barədə əmrinizə riayət etməklə Dövləti-Aliyyənin xidmətində olduq. Gəncə qalası bir neçə ildən bəri Rusiyanın yardımı ilə İrakli xanın işğalında ikən əhali, ətraf hakimlərin və Osmanlı ordusunun gücü ilə o, geri alınmışdır. Sonradan İrakli xanın oğlu Almas Mirzə, yeznəsi (kürəkəni) Davud bəy və Şəmsəddinli Əli Sultan xeyli əsgərlə buraya hücum etmişlər. Qala əhalisinin xahişi ilə biz də Allahu-Təalanın yardımı, əhali və digər ümməti-Məhəmmədin köməyi nəticəsində düşmənin təcavüzünü dəf etmişik”. Bu qiymətli məlumatdan aydın olduğu kimi, II İrakli Georgiyevsk traktatından dərhal sonra Rusiyanın köməyi ilə Azərbaycan torpaqlarını işğal etməyə və Gürcüstan ərazilərini genişləndirməyə çalışırdı. Şəki xanı məktubunun sonunda İrandakı, başqa sözlə, Şimali Azərbaycandakı vəziyyətdən bəhs edərək yazırdı: Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|