Şəkİ və onun TƏbabəT tarİxİ
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
Deyilənlərə ən gözəl misal kimi Şəkidə çox məşhur olan “Qodu-Qodu” oyununu göstərə bilərik. Vaxtilə arasıkəsilməz yağışlar zamanı günəş tanrısı Qodudan yağışa ara verməsini diləmək məqsədilə keçirilən bu dini mərasim dövrümüzədək uşaq oyunu şəklində yetişmişdir. Ərəb istilasından sonra (VII-VIII əsrlər) Azərbaycanda islam tibbi, yaxud yunan-ərəb təbabəti deyilən yeni tibb konsepsiyası yayılmağa başladı. İslamın qəbulundan sonra zamanla əski inancların yerini dini inancların tutduğu, ovsunların da mahiyyətində müəyyən dəyişikliklər baş verdiyi müşahidə edilmişdir. Lakin bu proses birdən-birə deyil, tədricən baş vermişdir. Bu hal təkcə Şəkidə deyil, bütün müsəlman türk xalqlarının folklorunda müşahidə edilməkdədir. Qədim dövrdə oxunan ovsunlar zamanla öz yerini Qurani-Kərimdən götürülmüş ayələrin, daha çox “Əl-həmd” və “Əl-ixlas” surələrinin oxunmasına vermişdir. Bu gün artıq Azərbaycanda qorxan adam üçün, demək olar ki, əski ovsunlar oxunmur. Əllə bir neçə dəfə onun başına və yerə toxunularaq ərəbcə “Bismillah” (Allahın adı ilə) deyilir. Əl hərəkəti isə, fikrimizcə, əski ovsunun icrası zamanı olduğu şəklində qalmışdır və qədim “Qorxu sındırma” ovsu- nunda yer alan aşağıdakı sözlərin hərəkətlərlə ifadəsidir: “Ayaq altından Torpaq aldım, Başın üstə Kölgə saldım...” “Qorxu sındırma” ovsununu islamın təsirinə daha çox məruz qalmış şəhərlərdə artıq dualar, yəni Qurani-Kərimdən seçilmiş bəzi ayələr və ya islami mövzulu deyimlər əvəz edir. Məsələn; “Ya kafiyən min kulli şəyy. Və la yəkfi minkə şəyun fissəmavati vəl ərz. İkfini ma əhəmməni min əmrid dunya vəl axirəh. Və səlli əla Muhəmmədin və alih” . Xəstəlikləri aradan qaldırmaq üçün isə ərəbcə bu dua oxunur: “Ya mənismuhu dəva. Və zikruhu şifa. Ya mən yəcəluş şifaə fiyma yəşau minəl əşya. Səlli əla Muhəmmədin və ali Muhəmməd. Vəcəl şifai min hazəd dai fismikə haza ya Əllahu, ya Əllahu, ya Əllah. Ya Əllahu, ya Əllahu, ya Əllah. Ya Əllahu, ya Əllahu, ya Əllah. Ya Rəbbi, ya Rəbbi, ya Rəbbi, ya Rəbb. Ya Rəbbi, ya Rəbbi, ya Rəbbi, ya Rəbb. Ya Rəbbi, ya Rəbbi, ya Rəbbi, ya Rəbb. Ya ərhəmər-rahimin, ya ərhəmər-rahimin, ya ərhəmər-rahimin, ya ərhəmər-rahimin, ya ərhəmər-rahimin, ya ərhəmər-rahimin, ya ərhəmər-rahimin, ya ərhəmər-rahimin, ya ərhəmər-rahimin, ya ərhəmər-rahi- min, ya ərhəmər-rahimin”. Bundan başqa, “Cadunun açılması”, “Gözdəyməyə qarşı”, “Bədəndən cinin qovulması”, “Mənəvi (psixi) xəstəliklərin müalicəsi”, “Xora xəstəliyi və yaraların müalicəsi”, “Müsibət baş verdikdə onun nəticələrinin aradan qaldırılması” məqsədilə oxunan dualar da məlumdur. Şəki əhalisi arasında da üzərində ərəbcə yazılmış dua olan kağız parçasını suya salıb içmək kimi adət çox yayılmışdı ki, əslində bu adətin islamla heç bir əlaqəsi yoxdur. Eyni zamanda, duanı xəstənin paltarına tikmək adəti olub və bu adət bu gün də davam etməkdədir. Şəkidə duanın yazıldığı kağız üçbucaq formasında qatlanar, bafta adlanan təmiz ağ parçaya bürünər, sonra xəstənin paltarına tikilərmiş. Ənənəvi tibb kitablarında və türkəçarəlikdə adına tez-tez rastlanan mifoloji şəxslərdən biri də Loğmandır. İslamdan əvvəlki dövrlərin inancları ilə bağlı olan Loğman zamanla simvollaşaraq türkəçarəliyi yüksək səviyyədə həyata keçirən xalq həkimlərinə verilən ümumi ada çevrildi. O, haqqında Qurani-Kərimin “Loğman surəsi”ndə bəhs edilən elm, fəzilət sahibi bir həkimdir. Loğmanın nə zaman və harada yaşadığı, harada öldüyü, hansı millətdən olduğu, nə ilə məşğul olduğu məchulluq pərdəsinə bürünmüşdür. Müqəddəs Kitabın verdiyi məlumatlardan başa düşmək olur ki, Cənab Allahın nəzdində Loğman bir simvoldur, ağılın, müdrikliyin simvoludur. Ancaq, bəzi rəvayətlərə görə, Hz.Loğman Ərəbistanın Umman tərəfində yaşayıb. Loğman Hz.Davud peyğəmbərlə (ə) görüşüb ondan elm öyrənib. Hz.Davuda (ə) peyğəmbərlik verilməmişdən qabaq müftü olan Loğman həkim Hz.Davuda (ə) peyğəmbərlik verildikdən sonra fitva verməyi buraxdı və Hz.Davuda (ə) ümmət oldu. Bundan sonra Loğmana hikmət verildiyi söylənilir. Peyğəmbər olduğu haqqında birbaşa məlumat verilməyən Loğmana, dini inanclara görə, Cənab Allah tərəfindən həkimlik, müdriklik verilmiş, bütün xəstəlikləri müalicə edə bilən bir şəxs olmuşdur. Onun oğluna verdiyi nəsihətlər də islam aləmində çox məşhurdur. Loğman haqqında müxtəlif kitablarda fərqli-fərqli məlumatlar verilir. Ancaq Loğman hər halda xalq əfsanələrinin qəhrəmanı olub, tarixi bir şəxs deyildir. O, bir simvoldur və türk türkəçarəliyinə yalnız islamiyyətin zühurundan sonra daxil olmuşdur. Ancaq Loğmanın şəxsiyyəti, doğulduğu yer, təhsili, milliyyəti haqqında nə tarix kitablarında, nə də dini kitablarda kifayət qədər məlumat yoxdur. Onun haqqında yalnız əfsanələr, rəvayətlər qalmışdır. Bu əfsanələrdən birinə görə, atasının adı Bauradır. Baura, yenə əfsanələrə görə, Hz.Eyyubun bacısı və ya xalası oğludur. Başqa bir rəvayətə görə, Loğman İsrail övladları arasında qazılıq etmiş həbəşli bir zəncidir. Başqa bir varianta görə, Loğman dülgər olub. Vakidi Loğmanın İsrail oğullarının qazısı olduğunu bildirməklə Eyle və Medyən tərəflərdə yaşadığını və Eyledə də öldüyünü yazır. Loğmanın haralı olduğu da tam olaraq bilinmir. Bəzilərinə görə, o həbəşlidir, bəzilərinə görə, o Nubiyalıdır, bəziləri də onun Sudandan olduğunu deyirlər. Ancaq əfsanə və rəvayətlərin çoxu bir nöqtədə birləşir. Loğman qaradərili qul olub sonradan azad edilmişdir. Azad insan olduqdan sonra Loğmanın qazılıq etdiyi, dülgərlik etdiyi, çobanlıq etdiyi bildirildiyi kimi, tacir, xarrat, xalça toxuyan, çeşidli alətləri təmir edən usta olduğu haqqında da rəvayətlər vardır. Əfsanəyə görə, Loğman həkim Dədə Qorqud, Bilqamış, İsgəndər kimi ölümsüzlük axtarmış, axtara-axtara lazım olan bitkini tapmış, bitki də ona “Mən ölümsüzlüyə çarəyəm” demiş, beləliklə, ölümsüzlük bitkisini tapmış tək həkim olmuşdur. Əfsanəyə görə, Loğman ölümsüzlük iksirini hazırladıqdan sonra görünməz bir əl iksiri yerə tökmüş, həkimin yazdıqlarını da Ceyhun çayına atmışdır. Ancaq bu əfsanənin dəyişik variantları da vardır. Məsələn, bir varianta görə, ölümsüzlük iksirini tapan Loğman həkim onu bir şüşə qaba qoyur, ancaq körpüdən keçərkən diqqətsizlikdən şüşəni əlindən çaya salır. Başqa bir əfsanədə deyilir ki, Loğman ölümsüzlük iksirinin formulunu əlinə yazır, ancaq yağış yağanda formul silinib gedir. Başqa bir varianta görə, ölümsüzlük iksiri Cənab Allahın əmri ilə Cəbrayıl tərəfindən yox edilmişdir. Ona görə Loğman həkim xalq həkimlərinin atası sayılmaqla hər dərdə dərman tapdığı da söylənən əfsanəvi şəxsdir və bütün alternativ tibbi simvollaşdırmaqdadır. Əfsanələrdə otların, çiçəklərin dilini bilən, ölümsüzlük dərmanının necə düzəldiyini öyrənən, ancaq bu dərmanın reseptini Asi çayından keçərkən əlindən suya saldığı söylənən Loğman həkimdən söz edilir. Başqa bir əfsanədə deyilir ki, Davud Loğmana qoyun kəsməsini və ona ən yaxşı yerindən iki parça gətirməsini deyir. Loğman qoyunun ürəyi ilə dilini Davuda verir. Davud bu dəfə də ondan qoyunun ən pis iki yerini ona gətirməsini söyləyir. Loğman bu dəfə də qoyunun ürəyini və dilini gətirir. Davud nəyə görə hər dəfə eyni şeyi gətirdiyini soruşduqda Loğman belə cavab verir: “Yaxşılıq üçün ürəkdən və dildən daha önəmli bir şey olmadığı kimi pislik üçün də ürəkdən və dildən daha pis bir şey yoxdur”. Bəlkə də ən böyük Loğman türklərin hər sahədə inandıqları, çətin anlarında, xüsusən də xəstəlikdə Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|