Renessans dövründə maşınqayırma
Yüklə 953 b. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.6. Sənayeləşmə prosesinin genişlənməsi ərəfəsində maşınqayırma
Sənaye inqilabı 348 mayiş etdirdiyi kran öz etibarlığı və kiçik həcmdə enerji məsrəfi ilə iştirakçıları heyran etmişdir [2.55]. Tezliklə elektrik mühərrikləri ilə təchiz olunmuş kranlar limanlarda, əsasən isə metallurgiya zavodlarında ağır işləri yerinə yetimək üçün tətbiq olunur (şəkil 2.71). XIX əsrin sonunda bu kranların köməyi ilə onlarla ton ağırlığında olan yükün nəql edilməsi artıq adi hala çevrilmişdir. Şəkil 2.70. Elektrik mühərriki ilə hərəkət etdirilən dönən kran, 1870. Dəzgahqayırmada elektrik mühərriki ilə işləyən ötürmənin tətbiqi XIX əsrin 90-cı illərinə təsadüf edir. Ancaq bu ötürmənin tətbiqi əvvəldə müəyyən səbəblərdən zəif gedirdi. Bu səbəblərdən biri elektrik mühərriklərinin baha başa gəlməsi idi. Ona görə də, elektrik mühərriklərinin tətbiqi öncə böyük dəzgahlarda tətbiq olunmağa başalyır. Böyük dəzgahların ümümi transmissiya ilə təmin edilməsi zamanı dəzgahın işə düşməsi və sönməsi ötürməyə qoşulmuş başqa maşınların gücünün meillənməsinə səbəb olurdu. Burada tətbiq olunan kiçik buxar maşınlarının elektrik mühərriki ilə əvəz olunması artıq zəruri hala çevrilmişdir. Zavodlarda getdikcə genişlənən elektrikləşmə işində bu amilin təsiri böyük idi. Ayrıca elektrik mühərriklərinin tətbiqi sexlərdə uzun və şaxələnmiş Sənaye inqilabı 349 transmissiya sistemlərinin ixtisara düşməsi demək idi. Dəzgahlarda quraşdırılmış mühərriklər həm də böyük enerji məsrəfinin qarşısını almağa imkan vermişdir. Çünki, böyük transmissiyalar çox vaxt sürtünməyə sərf olunan yüksək iş həcminə görə təxminən 50% enerji itgisinə gətirib çıxarırdı [2.55]. Şəkil 2.71. Elektrik mühərriki ilə hərəkət etdirilən körpü kranı. Bundan əlavə ayrıca yerləşdirilmiş elektrik mühərriklərinin tətbiqi aşağıdakı üstünlüklərə malik idi: - transmissiyalar yığışdırıldıqdan sonra sexlər daha işıqlı olurdular, - transmissiyalar olmadığından sexlərdə kranların tətbiqi sadələşir, binanın tikintisi asanlaşırdı, - dəzgahlar bir-birindən asılı olmayaraq işlədilə bilirdi, - dəzgahlarda görülən işin dəyərini dəqiq təyin etmək mümkün idi. Elektrik ötürmələrinin tətbiqi ilk vaxtlarda yalnız yeni dəzgahların alın- ması və ya da sexin texniki cəhətdən tamamilə yenidən silahlandırılması zamanı iqtisadi səmərə verirdi. Ona görə də, istehsalçılar dəzgahları hə- Sənaye inqilabı 350 mişə olduğu kimi, qayış ötürməsi üçün pilləli disklərlə hazırlayırdılar və hansı ötürmədən istifadə olunmasını müştərinin öhdəsinə buraxırdılar. Nəticədə, çox vaxt transmissiya qurğusu saxlanılaraq elektrik mühərriki ilə hərəkət etdirilirdi (şəkil 2.72) [2.56]. Ümumiyyətlə, dəzgahqayırmada elektrik mühərriklərinin kütləvi tətbiqi, ilk dəfə olaraq Amerikada başlayır. Almaniyada yalnız XIX əsrin sonunda, tezkəsən alət poladlarının tətbiqi nəticəsində yüksək kəsmə sürətlərinə yaranan ehtiyac ilə şərtlənən təzyiq nəticəsində dəzgahlar separat olaraq belə mühərriklər ilə təmin olunmağa başlayırlar. Literatur Şəkil 2.72. Dəzgahların elektrik mühərriki ilə qrup şəklində hərəkət etdirilməsi, 1892-ci il. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 351 2.6. Sənayeləşmə prosesinin genişlənməsi ərəfəsində maşınqayırma 2.6.1. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində əldə edilən texniki nailiyyətlər XIX əsrin sonunda elektrikləşmə epoxasının qədəm qoyması ilə sənayeləşmə prosesi daha güclü şəkildə genişlənərək Avropanın başqa ölkələrini bürüməyə başlayır. Elektrik maşınlarının böyük həcmdə istehsal edilməsi, onu istehsalın və məişətin çox sahələrində tətbiqini mümkün etmişdir. Bunun nəticəsində, elektrik enerjisinə getdikcə artan tələbat elektrik stansiyalarının işlədilməsi üçün daha güclü enerji mənbələrinə ehtiyacı artırmışdır. Bu problem buxarla işləyən turbinlərin ixtirası ilə həll edil- mişdir. 1883-cu ildə isveçrəli Karl de Lavalın (ingl. Carl Gustav Patrik de Laval) düzəltdiyi buxar turbini 770 m/s sürətinə malik olaraq gücü adi buxar maşınına nisbətən on dəfə artıq idi (şəkil 2.73). Bu turbinin iş prinsipi belədir. Dörd borudan verilən buxar carxın pərlərinə yönəldi- lir. Yüksək təzyiq altında olan buxar pərlər üzrə axaraq onu fırladır. Çarxın dönməsi nəticəsində istilik enerjisi mexaniki enerjiyə çevrilir [2.57, 2.58]. Laval ilə eyni vaxtda ingilis mühəndisi Çarlz Parson çox pilləli buxar turbinini ixtira edir (şəkil 2.74). Parsonun düzəltdiyi turbindən Şəkil 2.73. Lavalın turbinin iş sxemi. Yüklə 953 b. Dostları ilə paylaş:
|