Reja: Tez o’qish. Ongli o’qish. Ifodali o’qish. O’qish turlari. "Tez o’qish normal tezlikda o’qishdir". (K. Qosimova)

Ifodali o’qish. Asarni uning g’oyasiga, yozuvchining niyatiga mos ravishda, o’qish, asar jozibasini ifodalab, ravon aniq, to’g’ri o’qish ifodali o’qish deyiladi. Ifodali o’qish adabiyotni aniq va ko’rgazmali o’qitishning dastlabki va asosiy formasidir. O’qituvchi ifodali o’qish orqali asar mazmunini va emosionalligini o’quvchilarga ko’rgazmali ravishda etkazadi.
Intonasiya – urg’u, temp, ritm, to’xtam, ovozning baland-pastligining yig’indisi. Bular og’zaki nutq elementlaridir. Bu orqali qahramonlarining turli kayfiyatlari, ichki kechinmalari ifoda etiladi.
Ifodali o’qishni egallashning asosiy shartlari:

1. 
   Nafasni to’g’ri olish va to’g’ri sarflash.
   
2. 
   Tovushlarni aniq talaffuz qilish, burro gapirish.
   
3. 
   Adabiy talaffuz normalarini egallash.
   

Bular ifodali nutqqa ham taalluqli. Ifodali o’qish shartlaridan yana biri ovozning baland-pastligi, yoqimliligi, uni o’rnida asar mazmuniga mos holda o’zgartira olishlik.
Ifodali o’qishga tayyorlanish shartli ravishda uch bosqichga bo’linadi:
1. Qaxramonlarning xatti-harakatini tahlil qilish, g’oyasini belgilash, badiiy vositalarning vazifasini tushunish. Demak, asar tahlili ifodali o’qishni ta’minlaydi.
2. Pauzaning, urg’uning o’rnini, nutq tempini belgilab olish.
3. O’qishni mashq qilish.
Avvalo, o’qituvchi ifodali o’qish namunasini ko’rsatish zarur. Ifodalilik ko’rgazmalilik demakdir.
Tekshirish uchun savol va topshiriqlar:

1. 
   Sinfda o’qish darslarida o’quvchilarga qanday bilimlar beriladi?
   
2. 
   O’qish darslarining tarbiyaviy ahamiyatini ayting.
   
3. 
   O’qish darslarining asosiy vazifalari nimalardan iborat?
   
4. 
   YAxshi o’qish malakasining sifatlari deganda nimani tushunasiz? Ular o’zaro qanday aloqada?
   
5. 
   To’g’ri o’qish nima? Xato o’qishni keltirib chiqaradigan sabablarni ayting.
   
6. 
   To’g’ri o’qishni ta’minlovchi shartlarni sanang.
   
7. 
   Tez o’qish nima? Unga erishishning metodik usulini ayting.
   
8. 
   O’quvchilarning o’qish sur’atiga qo’yiladigan dastur talablarini ayting.
   
9. 
   Ongli o’qish haqida gapirib bering.
   
10. 
    Ifodali o’qish, uning ahamiyatini ayting.
    
11. 
    Ifodali o’qishga o’rgatish shartlarini ayting.
    
12. 
    Ifodali o’qish malakasini shakllantirish shartli ravishda necha bosqichga bo’linadi. Har bir bosqichning vazifalarini ayting.
    

Tayanch so’zlar: o’qish mavzulari, o’qish sur’ati, nutq madaniyati, bo’g’inlab o’qish, sidirg’a o’qish, avtomatlashgan o’qish, analitik bosqich, sintetik bosqich, avtomatlashgan bosqich, ifodali o’qish, to’g’ri o’qish, ongli o’qish, ifodali o’qishning texnik asoslari, ifodali o’qishning adabiy asoslari ovoz, janr, she’r o’lchovi, erkin she’r, barmoq, aruz vazni.
Boshlang`ich sinflarning o`qish darslari o`z mohiyati, maqsad va vazifalariga ko`ra ta`lim tizimida alohida o`rin tutadi. Negaki, uning zaminida savodxonlik va ahloqiy-ta`limiy tarbiya asoslari turadi. Shuning uchun ham boshqa predmetlar ta`limini o`qish ta`limisiz tasavvur qilib bo`lmaydi. o`quvchi matnni to`g`ri, tez, tushunib o`qish, mazmunini o`zlashtirish bilan ilk bor o`qish darslarida yuzlashadi.

O`qish darslari orqali o`quvchilarning Davlat ta`lim standartlari (DTS) talablari bo`yicha o`zlashtirishlari ko`zda tutilgan o`quv-biluv ko`nikma-malakalari hamda bilimlarni egallashlariga yo`l ochiladi. Aynan o`qish ta`limida insonning, avvalo, o`zligini, qolaversa olamni anglashga bo`lgan intilishlariga turtki beriladi.

Shu maqsadda «O`qish kitobi» darsliklariga ona tabiat, atrofimizni o`rab turgan olam, Vatanimiz tarixi va bugungi qiyofasi, kattalar va bolalar hayoti, mehnatsevarlik, istiqlol va milliy-ma`naviy qadriyatlar, xalqlar do`stligi va tinchlik kabi turli mavzular bo`yicha atroflicha tushunchalar berishga mo`ljallangan badiiy, ahloqiy-ta`limiy, ilmiy-ommabop asarlar kiritiladi.

O`qish darslari savod o`rgatish davrida o`quvchilarni bo`g`in, so`z va gaplar bilan tanishtirish va ularni o`qish, rasmlar asosida hikoya qilish tarzida
uyushtirilsa, o`qish texnikasi egallangandan so`ng o`qish muayyan mavzular bo`yicha tanlangan badiiy, ilmiy-ommabop matnlar yuzasidan olib boriladi.
Boshlang`ich ta`lim bo`yicha DTS va «Ona tili» o`quv dasturida o`qish ta`limi oldiga qo`yilgan talablarni amalga oshirish sinfda o`qishni to`g`ri tashkil qilish, o`qitish bosqichlari, tamoyillari va metodlari, birinchi navbatda, ilg`or pedagogik texnologiyalardan o`rinli foydalanishga ko`p jihatdan bog`liqdir. Ma`lumki, sinfda o`qish asosida badiiy va ilmiy-ommabop matnlar turadi. O`quvchilarni matn bilan tanishtirish o`qishga tayyorgarlik bosqichidan boshlanadi.

Tayyorgarlik bosqichi yozuvchilar haqida ma`lumot berish, o`quvchilarni asarda tasvirlanadigan voqea-hodisalarni idrok qilish, asar pafosini his etish, notanish va ko`p ma`noli so`zlar, murakkabroq tarzdagi obrazli ifodalarni izohlash kabi masalalarni o`z ichiga oladi. Agar asar yil fasllari haqida bo`lsa, tabiat qo`yniga sayohat uyushtirish ham sinfda o`qish muvaffaqiyatini ta`minlashga xizmat qiladi.

Matn bilan dastlabki tanishuvdan so`ng quyidagicha savollar bilan murojaat qilish darsda o`quvchilarning faolligini oshiradi:

1.