Reja: Pedagogik dasturiy vositalar haqida tushuncha. Taʻlim jarayonida pedagogik dasturiy vositalarning oʻrni va ahamiyati
Yüklə 375,24 Kb. Pdf görüntüsü
|
1 2
2-maruza, 4-kurs- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kundalik.com platformasi. 3. Kundalik.com paltformasining o’qituvchilar uchun imkoniyatlari. 1.
| 18 2-MAVZU: Onlayn pedagogik dasturiy vositalardan foydalanish. Reja: 1. Pedagogik dasturiy vositalar haqida tushuncha. Taʻlim jarayonida pedagogik dasturiy vositalarning oʻrni va ahamiyati. 2. Kundalik.com platformasi. 3. Kundalik.com paltformasining o’qituvchilar uchun imkoniyatlari. 1. Pedagogik dasturiy vositalar haqida tushuncha. Taʻlim jarayonida pedagogik dasturiy vositalarning oʻrni va ahamiyati. Pedagogik dasturiy vositalar (PDV) – kompyuter texnologiyalari yordamida oʻquv jarayonini qisman yoki toʻliq avtomatlashtirish uchun moʻljallangan didaktik vosita hisoblanadi. Ular taʻlim jarayonini samaradorligini oshirishning istiqbolli shakllaridan biri hisoblanib, zamonaviy texnologiyalarning oʻqitish vositasi sifatida ishlatiladi. Pedagogik dasturiy vositalar tarkibiga: oʻquv fani boʻyicha aniq didaktik maqsadlarga erishishga yoʻnaltirilgan dasturiy mahsulot (dasturlar majmuasi), texnik va metodiktaʻminot, qoʻshimcha va yordamchi vositalar kiradi. Pedagogik dasturiy vositalarni quyidagilarga ajratish mumkin: - oʻrgatuvchi dasturlar – talabalarning bilim darajasi va qiziqishlaridan kelib chiqib yangi bilimlarni oʻzlashtirishga yoʻnaltiradi; - test dasturlari – egallangan bilim, malaka va koʻnikmalarni tekshirish yoki baholash maqsadlarida qoʻllaniladi; - mashq qildirgichlar - avval oʻzlashtirilgan oʻquv materialini takrorlash va mustahkamlashga xizmat qiladi; - oʻqituvchi ishtirokidagi virtual oʻquv muhitini shakllantiruvchi dasturlar. Dasturiy taʻminotning «amaliy dasturlar paketi (ADP)», «uskunaviy pedagogik vosita (UPV)», «oʻquv pedagogik dasturi (OʻPD)», «avtomatlashtirilgan oʻqitish tizimi (AOʻT)», «oʻqitishning yangi axborot texnologiyasi (OʻYaAT)» kabi atamalar bilan qayd etish, bir obʻektga turlicha nom berish tadqiqotchilarning oʻzaro fikr almashinuviga salbiy taʻsir koʻrsatadi. Biz bundan keyin taʻlim jarayonida qoʻllanadigan dastur vositalarini «pedagogik dasturiy vositalar (PDV)» atamasi bilan qayd etamiz. Zero, mashgʻulot jarayoni yaxlit bir tizim boʻlib, u ham maʻlumotlarni bayon qilish, ham namoyish qilish, ham mashq qildirish, ham nazorat qilish jarayonlarini oʻz ichiga oladi. Shu bois mashgʻulot jarayonida foydalanish mumkin boʻlgan dastur vositalarining barcha turlarini yaxlit bir tizim sifatida qarab umumiy nom bilan PDV deb aytish maqsadga muvofiq hisobalanadi. Pedagogik dasturiy taʻminotni rivojlantirishni baholash, birinchi navbatda, pedagogik dasturiy taʻminotning asosiy tushunchalarini, tasnifi va turlarini oʻrganish kerak. “Pedagogik dasturiy taʻminot” konsepsiyasi boshqacha talqin etiladi, ammo koʻpchilik olimlarning fikrlari oʻxshashdir. Misol uchun, Kuxtin D.V “Pedagogik 19 dasturiy taʻminot taʻlim tizimini oʻrganish jarayonida foydalanish uchun moʻljallangan alohida dastur va dasturiy paket hisoblanadi” deb taʻriflaydi. N.N.Gorlushkina “Pedagogik dasturiy taʻminot kompyuter va telekommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish asosida oʻquv jarayonini texnologik qoʻllab-quvvatlash” ekanligini taʻkidlaydi. PDVlar oʻz maʻlumot omboriga, shuning’iek, modellashtiruvchi, boshqaruvchi, oʻrgatuvchi, nazorat qiluvchi sifatlarga ega boʻlib, taʻlimning koʻrgazmaliligini taʻminlaydi, taʻlim subʻektlari faoliyatini tezkor tahlil etish, nazorat qilishga moʻljallanadi. Hozirga qadar yaratilgan PDVlarning qator xususiyatlarini ajratib koʻrsatish mumkin. Dastlabki PDVlar algoritmik tillarni oʻrganishga moʻljallangan boʻlib, ular bilimlarni formallashtirishda ishlatilgan. Keyinchalik PDVlarni yaratishga matematik mantiq nuqtai nazaridan yondashilgan. Ularda dasturlashtirilgan taʻlim prinsiplariga rioya qilib, oʻquv materialini mantiqan bogʻliq qismlarga ajaratish, talabalar oʻzlashtirishini individuallashtirish, talabalar oʻzlashtirishini tezkor baholash kabi talablar hisobga olingan. Hozir taʻlimda kompyuterdan foydalanish texnologiyasi ancha taraqqiy qildi. Endi yaratilayotgan PDVlar kompyuterning multimedia imkoniyatlaridan toʻliq foydalangan holda taʻlim sifatini yaxshilash va samaradorligini oshirishga yoʻnalgan, zamonaviy taʻlim jarayoni mohiyatini oʻzida kompleks gavdalantiradigan dastur vositasi boʻlmogʻi lozim. Pedagogik dasturiy vositalar anʻanaviy oʻquv nashrlariga qoʻyilgan didaktik talablarga javob berishi kerak. Biz quyida pedagogik dasturiy vositalarning didaktik imkoniyatlari haqida fikr yuritamiz: 1. Taʻlimda ilmiylik, fan-texnika va texnologiyalar soʻnggi yutuqlarining hisobga olinishi pedagogik dasturiy vositalar mazmunining chuqurligi va ishonchliligini taʻminlaydi. Oʻquv materiallarini pedagogik dasturiy vositalar yordamida oʻzlashtirish jarayoni oʻqitishning zamonaviy usullari asosida amalga oshiriladi. Masalan tajriba, taqqoslash, kuzatish, abstraktlash, umumlashtirish, yaxlitlashtirish, oʻxshashlik, tahlil va sintez, modellashtirish metodi, shu bilan birga matematik modellashtirish va tizimli tahlil metodlari. 2. Oʻqitishning erishuvchanlik talablari pedagogik dasturiy vositalar orqali amalga oshiriladi va taʻlim oluvchilarning yoshi hamda individual xususiyatlariga xos oʻquv materialini oʻrganishning murakkablik va chuqurlik darajasini aniqlash zaruratini bildiradi. Oʻquv materialini haddan ziyod murakkablashtirish va ortiqcha yuklash mumkin emas, aks holda taʻlim oluvchi bu materialni egallashga ojizlik qiladi. 3. Oʻqitishning muammoliligini taʻminlanadi. Agar taʻlim oluvchi muammoli topshiriqlar va mashqlarni bajarishga harakat qilsa, uning fikrlash faolligi ortadi. Ushbu didaktik talabning pedagogik dasturiy vositalar yordamida bajarilish darajasi, anʻanaviy darsliklar va qoʻllanmalardan koʻra, sezilarli ravishda yuqori boʻladi. 20 4. Pedagogik dasturiy vositalar asosida oʻqitishning koʻrgazmaliligini taʻminlash – taʻlim oluvchilar tomonidan oʻrganilayotgan obʻektlar, ularning maketlari yoki modellarini sezgili qabul qilish va shaxsan kuzatishini hisobga olish zaruratini bildiradi. 5. Oʻqitishning ongliligi, taʻlim oluvchining mustaqilligi va faolligini taʻminlash talablari – oʻquv faoliyatining yakuniy maqsad va vazifalariga erishishda oʻquv axborotini jalb qilish boʻyicha taʻlim oluvchilarning mustaqil ishlashlari uchun pedagogik dasturiy vositalar bilan taʻminlashni koʻzda tutadi. Bunda taʻlim oluvchi uchun oʻquv faoliyati yoʻnaltirilgan maqsad va mazmunni anglatadi. Fanlar boʻyicha pedagogik dasturiy vositalar tizimli faoliyatli yondashuv asosida ishlab chiqilishi kerak. 6. Pedagogik dasturiy vositalardan foydalanishda oʻqitishning tizimliligi va ketma-ketligi – oʻrganiladigan fan sohasidan bilim va koʻnikmalarning taʻlim oluvchilar tomonidan tizimli oʻzlashtirilishini anglatadi. Bilim, koʻnikma va malaka – taʻlim tizimida mantiqiy tartibda shakllanishi va amalda qoʻllanilishi zarur. Buning uchun quyidagilarni amalga oshirish zarurligi aniqlandi: - oʻquv materialini tizimlashtirilgan tartibda tavsiya qilish; - oʻquv materiallari yuzasidan shakllanadigan bilim va koʻnikmalarning rivojlanib borishiga erishish; - oʻrganilayotgan oʻquv materialining fanlararo bogʻliqligini taʻminlash; - oʻquv materiali va taʻlim beruvchi taʻsirlarining uzatilish ketmaketligini chuqur oʻylab koʻrish; - bilim berish jarayonini mantiqiy ketma-ketlik asosida qurish; -pedagogik dasturiy vositalar tavsiya qilgan axborotlarni oʻqitishning mazmuni va uslubi, taʻlim oluvchining shaxsiy qobiliyatiga bogʻliq holda tanlanishi kerak, masalan, mazmunli oʻyin holatlarini yaratish, amaliy tavsifdagi topshiriqlar va eksperimentlarni, haqiqiy jarayonlar va obʻektlar modellarini tavsiya qilish yoʻli bilan amaliy faoliyatga bogʻlashni taʻminlash. 7. Pedagogik dasturiy vositalardan foydalanishda bilimlarni mustahkam oʻzlashtirish – talabalarning oʻquv materialini mustahkam oʻzlashtirishlari uchun, ularning chuqur fikrlash, xotirada saqlash kabi qobiliyatlarini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. 8. Pedagogik dasturiy vositalarda oʻqitishning rivojlantiruvchi va tarbiyaviy funksiyalari bajarilishi taʻlim vazifasidagi anʻanaviyligiga zamin yaratadi. Taʻlimni kompyuterlashtirish ikki yoʻnalishda davom etmoqda: kompyuter savodxonligini taʻminlash va kompyuterdan oʻquv fanlarini oʻqitishda foydalanish. Birinchi yoʻnalish boʻyicha maʻlum natijalarga erishilganligini qayd etgan holda, ikkinchi yoʻnalish boʻyicha amalga oshirilgan ishlarning qoniqarsiz ekanligini aytib oʻtish 21 joiz: amaliyotda oʻrgatuvchi dasturlar deyarli yoʻq; PDVlarni yaratishga mutaxassis olimlar keng jalb qilinmagan; dastur vositalari va ulardan foydalanish texnologiyasidan maktab oʻqituvchilari deyarli xabardor emas; PDVni yaratish texnologiyasining oʻzi haligacha psixologik, pedagogik, didaktik, uslubiy jihatdan mukammal tadqiq qilinmagan, ilmiy asoslanmagan, talabalarning real bilish imkoniyatlariga moslashtirilmagan. Shunday ekan, ikkinchi yoʻnalishga eʻtiborni sezilarli darajada kuchaytirish zamon talabiga javob bera oladigan PDVlarni yaratish vaqti yetib keldi. Pedagogik dasturiy vositalarni ishlab chiqish jarayonida ham prinsp va talablarni hisobga olish kerak. Gorushkin N.N.ning prinsplari orasida 4 guruhni aniqlaydi: • talabalarning fiziologik xususiyatlari; • kompyuter texnikasining texnik imkoniyatlari; • dizayndagi pedagogik tavsiyalar; • yaratilgan pedagogik dasturlarga tizim yondashuvi; I.Robert pedagogik dasturiy vositalarni rivojlantirishga qoʻyiladigan asosiy talablarga quyidagilarni keltiradi: • pedagogik talablar • texnik talablar • ergonomik talablar • estetik talablar Taʻlimni kompyuterlashtirish jarayonini endi toʻxtatish yoki orqaga qaytarish mumkin emas. Taʻlimni «… kompyuterlashtirishni toʻxtatib boʻlmaydi, taʻlimda kompyuterni qoʻllash, - deb yozgan edi ye.I.Mashbits, - orqaga qaytmaydigan jarayon. Bu oʻz-oʻzidan amalga oshadi degani emas. Uning harakati maorif tizimi bilan bevosita yoki bilvosita bogʻliq boʻlgan olimlar, oʻqituvchilar, yangi hisoblash texnikasi va dastur taʻminotini yaratuvchilariga koʻproq bogʻliq». Shu bilan birga «Kompyuter mavjud taʻlimga oddiy «qoʻshimcha» - oʻqitishning texnik vositalari qatoriga kiradigan navbatdagi yangilikgina emas. U taʻlim tizimining barcha komponentlariga, jumladan, uning uslublari va mazmuniga ham taʻsir koʻrsatadi. Hozirga qadar kompyuter vositasida bilim berishni amalga oshirish uchun maktabni texnika bilan taʻminlash va oʻqitish predmeti mazmunini yoritadigan dastur tuzish (yoki biror joydan olish) kifoya degan fikrlar ham uchrab turadi. Bu yerda bilim berish jarayonida uslubiy taʻminotning asosiy roli eʻtibordan chetda qoladi. Mashgʻulotni oʻtishda mukammal kiritish, zarur oʻrinlarida uni takrorlash imkoniyatlari oshadi. Ishlangan PDV va chuqur oʻylangan uslubiyatning yoʻqligi kompyuter yordamida tashkil etiladigan mashgʻulotlar samaradorligining pasayishiga sabab boʻlmoqda. Kompyuterlashtirish yoʻli bilan taʻlimni tashkil etish, boshqarish, nazorat qilishning yangi - sifat bosqichiga oʻtiladi. Unda oʻqituvchi va oʻquvchi 22 munosabatidagi bogʻlanish, aloqalar tubdan oʻzgaradi, taʻlim mazmuniga pedagogik ishlov berish uslubiyati yangilanadi, oʻquv materialini toʻliq oʻzlashtirish davri boshlanadi, taʻlim modul xarakteriga ega boʻladi, teskari aloqa mohiyati jihatidan yangilanadi, taʻlimga qoʻshimcha va oʻzgartish. Elektron taʻlim resurslaridan foydalangan holda taʻlim quyidagi maqsadlarga qarab bir necha yoʻnalishlarda tashkil etiladi: • birlashtirilgan taʻlim (sinf ishi va talabalar va oʻqituvchilarning elektron taʻlim muhitidagi faoliyati) • web-quvvatlash bilan mashgʻulotlar (asosiy taʻlim jarayoniga qoʻshimcha) • onlayn taʻlim (sinfsiz elektron taʻlim orqali intizomni oʻzlashtirish) Bundan 30 yil ilgari kompyuterli taʻlim, taʻlimni kompyuterlashtirish, maktab taʻlimida kompyuterdan foydalanish haqida tasavvurga ham ega emas edik. Endi davr oʻzgardi. Ulkan, qimmatbaho va foydalanish murakkab boʻlgan EHMlar endi koʻzimizga maʻlumotlarni qayta ishlash uchun ishonchli va qulay boʻlgan vositaga oʻxshab koʻrinmoqda. Uning maorif sohasida ham keng qoʻllanilayotganligining guvohi boʻlayapmiz. Kompyuterlarni taʻlimda qoʻllash ufqlari oydinlashib, ularni taʻlim jarayonida qoʻllash usullari, vositalari, prinsiplarini asoslashga urinishlar paydo boʻlmoqda. Virtual borliq (Virtualnaya realnost) tushunchasini Jaron Lanier (Lane) taklif etgan. Virtual borliq immersivlik va interfaollik tushunchalari bilan bogʻliq. Immersivlik deganda odamning virtual borliqda oʻzini faraz qilishini tushunish lozim. Interfaollik deganda foydalanuvchi real vaqtda virtual borliqdagi obʻektlar bilan oʻzaro muloqotda boʻlib ularga taʻsir koʻrsatishga ega boʻladi. Virtual borliq tizimi deganda – biz imitatsion dasturiy va texnik vositalarni qabul qilamiz. Interfaollikni taʻminlash uchun, virtual tizim boshqaruvchi amallarni qabul qilishi kerak. Bu amallar koʻpmodallikga, yaʻni koʻz bilan koʻradigan, tovush orqali qabul qiladigan boʻlishi kerak. Bu amallarni amaliyotda bajarish uchun zamonaviy tizimlarda turli tovush va video texnologiyalardan foydalaniladi. Masalan, katta hajmli tovush va video tizimlari, shuning’iek odamning bosh qismiga oʻrnatiladigan shlem va koʻzoynak displeylar, hid sezadigan sichqonchalar, boshqaruvchi qoʻlqoplar, kibernetik nimchalar, simsiz interfeys birgaligida ishlatiladi. Yuqoridagilar ekzotik qurilmalarga tegishli. Oxirgi yillarda taʻlim tizimida zamonaviy internet texnologiyalaridan foydalanishga, xususan multimediaga asoslangan texnologiyalarga alohida etibor berilmoqda. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining jadal surʻatlarda rivojlanishi taʻlim tizimiga ham oʻz taʻsiri koʻrsatibgina qolmasdan, uni tashkillashtirishning asosiy instrumentiga aylanib qolmoqda. Misol qilib oladigan boʻlsak, eng tez rivojlangan va yuqori samara koʻrsatgan taʻlim texnologiyalari axborot kommunikatsiyalar asosida tashkillashtirilgandir. Masalan, Cloud 23 Computing, Mobile Learning, Tablet Computing, Open ContentLearning, AnalyticLearning, Virtual and Remote Laboratories. 21 asr taʻlim tizimi bevosita internet va multimedia texnologiyalari bilan bogʻlangan. Oxirgi oʻn yillikda internet tarmogʻida juda yuqori samaradorlikka erishilgan boʻlsa, multimedia texnologiyalarining ham keskin rivojlanishi va internet bilan integrallashuvi uning imkoniyatini yanada boyitmoqda. Kelajak tarmoqlarini qurish konsepsiyasining bugungi dolzarb masalalari ichida 3D Internet tarmogʻini qurish va uni xalq xoʻjaligining turli sohalarida qoʻllash muhim oʻrin tutadi(1 -rasm). 3D Internet texnologiyasi sanoat, ishlab chiqarish, fan-texnikalar uchun, ularning yanada taraqqiy topishi uchun yangi bir davrni ochib beradi. Ulkan imkoniyatlar yaratadi. Dunyoning turli chetlaridagi rivojlanishlarning boshqa chetlariga tadbiqini va samaradorligini virtual boshqarish imkoini beradi. 3D Internet texnologiyasi internet va 3D grafika texnologiyalarining integratsiyalashuvi bo‘lib, uning natijasida internet orqali interaktiv 3D kontent real vaqt rejimida veb xizmat ko‘rinishida yuboriladi. Web 3.0 konsepsiyasi asosida rivojlantirilayotgan ushbu texnologiya internet yordamida virtual olam yaratish imkonini beradi. 3D Internet bir qator afzalliklarga ega: - Tarmoq foydalanuvchilari virtual birlashtiriladi va boshqariladi; - Masofa ahamiyat kasb etmaydi, hamma bir-biri bilan virtual yagona joyda, fazoda joylashadi; - Kontent har bir foydalanuvchi o‘zi boshqarishi mumkin; - Istalgan tarmoq foydalanuvchi boshqa tarmoq foydalanuvchisiga bevosita interaktiv ta‘sir o‘tkazishi mumkin. ( 1-rasm. 3D Internet konsepsiyasi) 24 Ushbu texnologiya asosida virtual multimedia taʻlim muhiti yaratiladi. 3D Internet texnologiyasi asosida virtual taʻlim tizimini tashkillashtirish quyidagi taʻlim va tadqiqot turlarini tashkillashtirish imkonini beradi: - Dunyoning istalgan virtual universitetlariga aʻzo boʻlish va dasrlarida qatnashish; - Virtual masofaviy taʻlim; - Virtual ekskursiyalar tashkillashtirish; - Virtual tadqiqotlar olib borish; - Virtual kitob va qoʻllanmalar harid qilish; - Virtual seminarlar va konferensiyalar tashkillashtirish; - Virtual ishchi guruxlar tashkillashtirish va loyihalarni bajarish va boshqalar. Sanab oʻtilganni tashkillashtirishning yagona vositasi sifatida 3D Internet texnologiyasi hizmat qiladi. Taʻkidlash joizki, ushbu xizmatlarni taʻminlovchi yagona intereaktiv, real vaqtli 3D multimedia tarmoq platformasi tashkillashtirish talab etiladi. Foydalanuvchi tomonda ham 3D kamerani oʻz ichiga olgan maʻlum qurilmalar toʻplami boʻlishi zarur. Xulosa qilib shuni aytishimiz joizki, hozirgi zamonaviy axborot texnologiyalaridan taʻlim jarayonida foydalanish ancha ustunliklarni yuzaga keltirmoqda. PDVlar taʻlim jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi. Taʻlimda PDVlarning ahamiyati katta. Yüklə 375,24 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
1 2