Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən

 

 

23

1‐ci fəsil 

 

Əzablı 

yollarla 

ulduzlara 

doğru 

siomədəni dispozisiyaya doğru dəyişdirir. Tamamilə aydındır 

ki, yeni dünya nizamında Şərq yarımkürəsi ölkələrində yeni 

prioritetlərin təşəkkülündə müəyyənedici rolu təkcə  hərbi 

güc, daxili konsensus və xarici siyasi amillər oynamır. 

Müasir siyasət getdikcə daha çox kütləvi  şüura təsirin so-

siomədəni cəhətlərinə – postindustrializm və informasiya 

texnologiyaları dünyasında siyasi qərarlar qəbul edilməsinin 

əsas elementinə istiqamət götürür. Yeni epoxa təkcə iqti-

sadiyyata və cəmiyyətin sosial inkişafına deyil, həm də xeyli 

dərəcədə siyasi qavrayışa  əhəmiyyətli surətdə  təsir göstər-

mişdir.  Əgər Maks Veber industrial cəmiyyətdəki rasional 

bürokratiyanı bu cəmiyyətin həyatının məğzi hesab edirdisə, 

biz bilirik ki, indi informasiya cəmiyyətində nə hökumətlər, 

nə də korporasiyalar üzərlərində hakimiyyətə malik olduqları 

insanları  təşkilatlandırmaq üçün təkcə formal, bürokratik 

qaydalara bel bağlamır. 

30 il bundan əvvəl Portuqaliyada Salazar diktaturasının 

devrilməsi ilə başlanan gənc zabitlər inqilabı “üçüncü 

demokratik dalğa”nın başlandığını  xəbər verdi və bu dalğa 

vaxtaşırı uğurla yeni-yeni dövlətləri və qitələri əhatə etdi. Bu 

dalğa yer kürəsinin hansısa bir guşəsində  pırıldayan “kə-

pənək effekti” kimi Mərkəzi və  Şərqi Avropaya, Cənubi 

Amerikaya və Cənub-Şərqi Asiyaya təsir göstərdi, təxminən 

iyirmi ildən sonra isə  ən avtokratik sistem olan Sovet 

İttifaqının ərazisinə də gəlib çatdı. 

Serbiya hadisələrindən və Slobodan Miloşeviç hakimiy-

yətdən kənarlaşdırıldıqdan sonra, 2004-cü ildə Gürcüstanda 

baş verən, uzunömürlü siyasətçi Eduard Şevardnadzeni iste-

faya göndərən “qızılgül” inqilabı MDB məkanında “yenidən-

qurma” meyillərinin yayılmasının  əsasını qoydu. Bir il keç-

məmiş dəyişikliklər dalğası Rusiya ilə sərhəddə çox mühüm 

---

 

 

24 

Ramiz 

Mehdiyev  

 

Demokratiya 

yolunda: 

irs haqqında 

düşünərkən

 

geosiyasi məkan olan Ukraynaya çatdı. Sonuncu dəfə idi ki, 

keçmiş ittifaq dövlətlərindən birində MDB-nin bütün tarixi 

ərzində seçkilərin təşəkkül tapmış  ənənə üzrə keçəcəyini 

gözləyirdilər. Lakin Kiyevin Müstəqillik meydanında hadi-

sələrin sonrakı inkişafı belə yanaşmanın yanlış olduğunu 

göstərdi. Məlum oldu ki, hakimiyyətin Baş nazir V.Yanuko-

viçin əlinə sabit şəkildə, üstəlik, varislik yolu ilə keçəcəyini 

güman edən Leonid Kuçma hadisələrin özü üçün tamamilə 

gözlənilməz  şəkil alacağına hazır deyildi. Nəticədə Müs-

təqillik meydanında bir aydan çox sürən mitinqlər Leonid 

Kuçmanın siyasi erasının yekunlarını keçmişdə qoydu. 

Sonrakı dövrdə dünyanın kütləvi informasiya vasitələri 

MDB ölkələrində gedən ictimai-siyasi proseslərə xeyli 

məqalə  və  təhlili materiallar həsr edərək, inqilabi dalğanın 

kükrəyəcəyi növbəti dövlətin hansı olacağı barədə 

proqnozlar verdilər. Gürcüstan və Ukraynada baş vermiş 

dəyişikliklərdən ruhlanaraq, demək olar, bütün keçmiş sovet 

respublikalarında müxalif qüvvələr öz ölkəsində inqilabi 

proseslərin yeni dövrəsinin inkişafı üçün zəmin hazırlamağa 

başladılar. Təhlilçilər və politoloqlar növbəti “məxməri” in-

qilab həyata keçirilməsi üçün cəmiyyətin münasib əlamətləri 

və seqmentlərini axtarmağa girişmişdilər. Bəzi nəşrlər hətta 

konkret dövlətlərin adını  çəkirdi. Məsələn, təhlili material-

larda belə fikirlər də söylənilirdi: “Ekspertlər hesab edirlər 

ki, növbəti “gül” inqilabının baş verəcəyi ölkənin Azərbay-

can olması tamamilə mümkündür”. Ukraynada “narıncı” 

inqilabdan sonra ölkədəki “Pora” hərəkatının rəhbərliyi Corc 

Buş ilə görüşdə Azərbaycanı guya “demokratikləşdirməyə 

ehtiyacı olan” dövlətlərdən biri adlandırmışdı. Azərbaycanın 

radikal müxalifət partiyalarının liderləri də ukraynalı “narın-

cılarla” bir ağızdan deyirdilər ki, “Azərbaycan müxalifəti 

---

 

 

25

1‐ci fəsil 

 

Əzablı 

yollarla 

ulduzlara 

doğru 

Ukrayna və Gürcüstan ssenarilərinin təkrarlanmasının müm-

künlüyünü istisna etmir”. Lakin Maks Veberin vaxtilə yazdı-

ğı kimi, “inqilabın gedişini öncədən söyləmək hətta  ən 

məlumatlı müşahidəçilər üçün də mənasız işdir”. 

Belə inqilab çoxları üçün gözlənilmədən Qırğızıstanda baş 

verdi.  

Orta Asiyanın həm Rusiyanın, həm də Amerikanın hərbi 

bazalarının yerləşdiyi bu ölkəsində “zanbaq” inqilabı xeyli 

dərəcədə qəbilə-tayfa döyüşünü xatırladırdı. Oradakı hadisə-

lər ancaq uzaqdan-uzağa inqilaba oxşayırdı ki, onun gedişin-

də siyasi elita xalqın taleyi, dövlət idarəçiliyi üçün məsuliy-

yətin bütün yükünü dərk edir və insanların həyatının dəyiş-

məsi üçün adekvat tədbirlər görürdü. Hər necə olsa da, daha 

bir postsovet respublikasında uzun illər sovet və postsovet 

dövrlərinin elitasından ibarət olan rəhbərlik siyasətçilərin 

“yeni dalğası”, – arasında devrilmiş rejimlərdə əsas rol oyna-

mış şəxslər də var idi, – tərəfindən dəyişdirildi.  

“Üçüncü demokratik dalğa”nın Orta Asiyaya keçməsi 

Qazaxıstan, Türkmənistan və Özbəkistanda dəyişikliklərin 

zəruriliyi probleminin müzakirəsi üçün zəmin yaratdı. Lakin 

Özbəkistandakı hadisələr Orta Asiya regionunda gələcək 

transformasiyalara ciddi əngəl oldu ki, bu da Türkmənistanda 

Saparmurad Niyazov rejimini təhlükədən qorudu və Qazaxıs-

tanda 2006-cı il prezident seçkiləri  ərəfəsində ictimai-siyasi 

proseslərin təkamül yolu ilə gedişinə təminat yaratdı. 

Hadisələrin təhlili göstərdi ki, demokratik dəyişikliklərə 

hazırlıq seçkilərə hazırlıq prosesində  əvvəlcədən müəyyən 

edilən proqram üzrə başlanmış və səsvermənin yekunlarının 

iqtidar tərəfindən saxtalaşdırılmasına qarşı yönəldilən şüarlar 

altında “rəngli” inqilabla sona yetmişdir. Yuxarıda xatırladı-

---