Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
53 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru vahimədə saxlayan və onların fəaliyyətini ümumi rifaha isti- qamətləndirən ümumi hakimiyyət sayəsində adamlar arasın- da müəyyən bir uzunmüddətli saziş yaranır və dəstəklənir. Ümumi hakimiyyət bir nəfərin, yaxud nümayəndəlik funksiyalarını icra edəcək insanların yığıncağının təyin olun- ması ilə yaradılır. Hobbs yazır: “Bu, hər bir insanın digər hər bir insanla bağladığı saziş vasitəsilə bir şəxsin simasında təcəssüm olunmuş elə real birlikdir ki, hər bir adam digərinə desin: mən bu adamı və ya şəxslərin bu yığıncağını vəkil edirəm və ona özünü idarə etməyin başqa bir hüququnu bir şərtlə verirəm ki, sən də eyni qaydada öz hüququnu ona verirsən və onun bütün hərəkətlərinə icazə verirsən” 1 . Müasir dünyada demokratik idarəetmənin nümunəsi kimi qavranılan dövləti Hobbs “qanunlara əsaslanan dövlət” ad- landırır. Öz hüquqlarını suverenə verən belə dövlətdə xalq haqq-ədalətə qəsd etməməli, suverenə qarşı çıxmamalı və onun hərəkətlərini pisləməməlidir. Əgər suvereni çoxluq seçirsə, onda azlıq tabe olmağa borcludur. Suveren isə im- munitetə və təbəələrinin adından hərəkət etmək hüququna malik olan hansısa bir ali qüvvədir. Hobbsun demokratik dövlətində suverenin hüquqları ol- duqca genişdir və bəzən onların prioriteti qəsdən artırılır. O, hətta suverenin səhv hərəkətlərinin mümkünlüyünü şübhə altına alaraq göstərir ki, “sıxışdırılmaqdan şikayət edənlər nəzərə almırlar ki, insanın vəziyyəti həmişə bu və ya digər rahatsızlıqla bağlıdır, bu və ya digər idarəçilik formasında xalqın bəzən məruz qala biləcəyi ən böyük sıxıntılar və- təndaş müharibələrinin doğurduğu müsibətlərlə və dəhşətli
1
Т.Гоббс. Левиафан, или Материя, форма и власть государства цер- ковного и гражданского, 1651 г., часть 2, глава 17.
54 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
bədbəxtliklərlə müqayisədə, yaxud hakimiyyətsizliyin azğın- pozğun vəziyyəti ilə, insanların qanunlara tabe olmadıqları və onları soyğunçuluqdan və intiqamlardan qoruyan heç bir məcburi hakimiyyəti tanımadıqları vəziyyətlə müqayisədə az hissolunandır” 1 .
əsərini XVII əsrin ortalarında İngiltərəni bürüyən vətəndaş müharibəsinin təsiri altında yazmışdır. Bu, onun dövlətdə suverenin və təbəənin yeri barədə baxışlarında aydın sezilir. Məlum olduğu kimi, həmin müharibə İngiltərə, Şotlandiya və İrlandiyanı qəti şəkildə birləşdirərək, Birləşmiş Krallığın for- malaşmasını başa çatdırdı. Aradan çox keçməmiş İngiltərəni Stüartlar sülaləsinin bərpa olunması gözləyirdi. Hobbs güclü dövlətçiliyin əsasını həmrəylikdə, təhlükəsizlikdə görür və hesab edir ki, bunların naminə təbəələr labüd olan qurbanlara getməlidirlər. Hobbs dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək istəyənlə- rin hamısının yığıncağını demokratiyaya, istibdadı və oliqar- xiyanı isə monarxiyanın digər növlərinə aid edir. N.Makiavellidən fərqli olaraq, Tomas Hobbs öz mühaki- mələrində ilahiyyat konseptlərinə tez-tez müraciət edir. Mə- sələn, yazır ki, Moiseyin tarixinə görə, Müqəddəs kitab həm monarxın mütləq hakimiyyətini, həm də ona məxsus olan qanunverici hakimiyyəti təsdiqləyir 2 . Hobbsa görə, azadlıq Allah tərəfindən verilmişdir və o, “Allahın istədiyindən nə çox, nə də az etməmək” 3 kimi qaçılmaz zərurətlə müşayiət olunur. Hətta insanların fəaliyyətinə görə məsuliyyətin olma-
1
ковного и гражданского, 1651 г., часть 2, глава 18.
2 Yenə orada, fəsil 21.
3
Yenə orada.
55 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru ması, – çünki insanlar fəaliyyətin həyata keçirilməsində azaddırlar, – fərdləri “Tanrının hökmü” ilə səbəbiyyət əlaqə- sindən kənarda törədilən əməllərdən azad etmir. Beləliklə, iradənin azad şəkildə ifadə olunması haqqında Hobbsun tə- səvvürlərinin əsasını insanın Tanrı tərəfindən müəyyənləş- dirilmiş davranışına əsaslanan konseptual fatalist yanaşma təşkil edir. Bu cür baxışların formalaşmasına katolisizm mühüm təsir göstərmişdir. Hobbsa görə, azadlıq fərdə öz iradəsinə müvafiq surətdə hərəkət etməyə təminat verən geniş fəlsəfi anlayışdır. Bunun- la yanaşı, yuxarıda deyildiyi kimi, şəxsiyyətin istəyi, meyli və iradəsi azad deyildir, çünki özlüyündə insan yalnız onları istədiyi kimi təzahür etdirməkdə maneələrlə qarşılaşmadıqda azaddır. Deməli, ümumiyyətlə, iradə azadlığı barədə danış- maq əzəldən səhvdir. Dövlət çərçivəsində isə insan qorxu və azadlığı uzlaşdırır, çünki onun qanundan qorxaraq etdiyi bütün hərəkətlər elə hərəkətlərdir ki, onları törədən şəxsin bu hərəkətlərdən çəkinmək azadlığı var. Hobbsda azadlıq və zərurət bir-biri ilə qarşılıqlı surətdə bu cür bağlıdır, ona görə ki, əgər “könüllü hərəkətlər insanların iradəsindən doğursa, onlar azadlıqdan irəli gəlir, lakin insan iradəsinin istənilən aktı, hər cür istək və meyil hər hansı bir səbəbdən, bu səbəb isə fasiləsiz silsilədə digər səbəbdən irəli gəldiyinə görə, həmin akt, istək və meyil zərurətdən doğur” 1 .
qadir olmayan insanların “düşüncəsiz yanaşma”sının doğur- duğu daxili xəstəliklərin nəticəsi hesab edir. Ədalətli qanun-
1
Т.Гоббс. Левиафан, или Материя, форма и власть государства цер- ковного и гражданского, 1651 г., часть 2, глава 29.
Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|