Ġqtisadi və Siyasi Elmlər Jurnalı
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
19 İqtisadi və Siyasi Elmlər Jurnalı. № 4 (9) 2017 başlayır. Başqa sözlə beynəlxalq ticarətin qanunlarına görə formalaşır. Eynən bu proseslər hər bir ölkənin müqayisəli üstünlüklərinə təsir edir, və bununla beynəlxalq əmtəə axınında yeni bir dövr formalaşır. Məcmu olaraq, bütün bu prosesləri biz qloballaşma prosesi kimi adlandıra bilərik. Qloballaşma ayrı anlayış kimi 80-ci illərin ortalarında yaranmışdı. Ümumi olaraq bu terminin yaranması T. Levitin adı ilə bağlıdır. 1983-cü ildə çap edilmiş məqalədə, T. Levit böyük və çox millətli korporasiyalar ilə bağlı fenomenə həsr etmişdi. Fenomen ayrı-ayrı məhsul bazarlarının bir-biri ilə birləşməsi idi. Gördüyünüz kimi, burada qloballaşma bir qədər başqa məna daşıyır. Ona görə indiki dövrdə yayılmış və əsasən bu axarda istifadə etməsinə təkan vermiş alim R. Robertson olmuşdu. O, anlayışını şərhini və eyni zamanda konsepsiyasını ayrıca bir kitabda vermişdi. Ümumi olaraq, bir çox alimlər qloballaşmanı sosial proses kimi müəyyənləşdirirlər. Həmin sosial prosesin gedişində sosial və mədəni sistemlərin coğrafi sərhədləri silinir və əhali getdikcə daha çox bu fərqlərin aradan götürüldüyünü dərk edir. Eyni zamanda qloballaĢma dedikdə planetin bütün ölkələrinə qərb inkişaf modelinin yayılması başa düşülür ki, bu da faktiki olaraq bir polyuslu (universal və ideal) dünya qaydasının nəzəri cəhətdən əsaslandırılmasına xidmət edir. Əgər biz bu anlayışa iqtisadi tərəfdən yanaşsaq, o zaman iqtisadi cəhətdən, qloballaşmanın bir neçə əsas səbəbini göstərmək olar. Bunların arasında xüsusi olaraq aşağıdakilarını qeyd etmək olar: 1) Beynəlxalq ticarət sahəsində əlaqələrin və coğrafiyanın geniş- lənməsi, maliyyə bazarlarının çulğalanması, transmilli şirkətlərin qüdrətinin getdikcə artması; 2) İnformasiya və kommunikasiya-texnoloji inqilabın davam etməsi; 3) Qlobal yoxsulluq və dilənçilik məsələləri; 4) Ətraf mühitin mühafizəsi məsələləri. Gördüyünüz kimi, qloballaşmanın iqtisadi səbəblərini iki yerə bölmək olar. İlk əvvəl ticarət və transmilli şirkətlər ilə bağlı olan, ikincisi isə qlobal problemlərin həllinə yönələn tədbirlərdir. Məhz onların həlli də coğrafi və mədəni sərhədlərin silinməsini tələb edir. XXI əsrdə artıq demək olar ki, bütün dünya birliyi tərəfindən dərk edilir ki, heç bir ayrı sosial problem – yoxulluq, ətraf mühitin mühafizəsi, su – ayrı-ayrı ölkələr tərəfindən həll oluna bilməz. Burada yalnız birgə səylər ən effektiv nəticə verə bilər. Eyni zamanda qloballaşma prosesi bütün dünya üzrə birmənalı qarşılanmır. Çünki hər hansı proses kimi, qloballaşmanın da həm pozitiv, həm neqativ cəhətləri var. İqtisadi cəhətdən əsasc üstünlüklərindən biri miqyas effektidir. Qloballaşma şəraitində istehsalçı miqyasda qənaət edə 20 İqtisadi və Siyasi Elmlər Jurnalı. № 4 (9) 2017 bilər. Çünki qloballaşmanın inkişafı ilə eyni tipdə olan məhsulların demək olar ki, bütün bazarlarda yayılırlar və bölgələr arasında əlaqələr daha sıx əlaqələr loqistik, nəqliyyat və rabitə xərcləri azalır. Nəticə etibarı ilə istehsalçının gəlirləri və mənfəəti artır. Həmçinin qloballaşma qiymətlərin aşağı düşməsinə imkan verir. Yuxarıda göstərdiklərimizdən başqa, bunun əsas səbəbi texnologiyaların daha ucuz olması və eyni zamanda onların yayılması asanlaşır. Çünki qloballaşma tədricən bütün ölkələrdə iqtisadiyyatın eyni qaydalara görə fəaliyyət göstərməsinə şərait yaradır. Bununla belə, ölkələr və transmilli şirkətlər arasında rəqabətin artması yeni-yeni innovasiyaların tətbiq edilməsinə şərait yaradır. Bunun nəticəsi istehsalın və maaşların artması olur və müvafiq olaraq əhalinin rifahı qalxır. Yuxarıda sadaladığımız səbəblərə görə yerli istehlak bazarın ənənəvi komponentləri olan – tələb, təklif, qiymət və rəqabət artıq yalnız daxili iqtisadi məkan çərçivəsində yox, məhz beynəlxalq iqtisadi məkan çərçivəsində araşdırılmalıdır. Çünki artıq istehlak bazarı əmtəə-pul munasibətlərin reallaşdırılması üçün daha geniş məkan yaradır[1]. Qloballaşmanın və azad ticarətin inkişafı qeyd etdiyimiz kimi, biznesin vahid qaydalarının formalaşdırılmasını, mövcud olan istehlak bazarın inkişaf konsepsiyaların düzəldilməsini, yeni professional biliklərin əldə edilməsini güman edir. Buna görə, yerli istehlak bazarlarında əhəmiyyətli dərəcədə dəyişikliklər baş verir. Buna misal kimi, biz həmçinin Azərbaycanı da göstərə bilərik. Axırıncı on illik ərzində Azərbaycanın daxili istehlak bazarında baş vermiş əsas dəyişikliklər kimi aşağıdakilarını göstərə bilərik: 1. Biznesin yeni idarəedilmə formaların yaranması. 2. Şəbəkə ticarətin inkişafı. 3. Elektron kommersiyanın yayılması. Hər bir məqamı ayrı-ayrı araşdırsaq, belə bir vəziyyəti görərik. Müasir beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin inkişafında əhəmiyyətli yeri pərakəndə qloballaşma tutur. Pərakəndə qloballaşma ticarət kapitalın təmərküzləşməsi və transmilliləşməsi ilə bağlıdır. Bir çox tədqiqatlara görə bu yaxınlarda artıq ölkə xaricində satılan əmtəə iri beynəlxalq ticarət şəbəkələrin satışlarında böyük pay sahibinə çevriləcək. Dünya təcrübəsindən məlumdur ki, şəbəkə ticarəti ölkənin pərakəndə satışının 90% kimi tuta bilər. Belə vəziyyətin əsas səbəbi kimi şəbəkə ticarətin ayrı yerləşən dükandan daha çox üstünlüklərin olmasını göstərə bilərik. Misal üçün, miqyasa görə, mal göndərənlər daha sərfəli şərtlər irəli sürə bilər. Eyni zamanda miqyas effekti həmçinin xərcləri də azaldır. Bununla da bir çox Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|