Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

dillərində də işlənir və həmin dillər arasında ümumi, ortaqlı dil 

vahidləri kimi qeyd olunur.

40

Azərbaycan dili sözlərinin bir  qismi sırf milli xarakter daşıyır 

və belə  sözlərə yalnız bizim dildə təsadüf olunur. Pyesin dilindəki 

uşaq, çatı, yabı, uca, ha 

belə sözlərdəndir. Güman ki, bu sözlər öl-

kəmizin ərazisində qədim dövrlərdə yaşamış ulu babalarımızın – 

aborigenlərin   dillərinin   qalıqlarıdır.

41

  Şübhəsiz,   belə   sözlər   həm 

xalq   dilində,  həm   də  bədii  dildə  o   qədər   də  az  deyildir,  lakin 

Midiya və Alban yazılı abidələrinin məhdudluğu bu cür sözlərin 

tədqiqi işini çətinləşdirir.

Bəzi     şivə   sözləri   və   leksik   arxaizmlər   istisna   edilməklə, 

pyesdə   işlənmiş   xalis   Azərbaycan   sözləri   dilimizin   əsas   lüğət 

fonduna daxil olan sözlərdir. Əsas lüğət fondundakı sözlər isə 

«…tarixi sabitlik, ümumi-həyati zərurilik, yeni sözlərin yaranması 

üçün   baza   ola   bilmək   kimi   əsas   əlamətlərinə   görə   digər 

sözlərdən   fərqlənir   və   belə   əlamətlər   əsas   lüğət   fondunun, 

ümumiyyətlə   dilin   əsasının   material   hissəsi   olmasını   təmin 

edir».

42

Pyesdə   işlənmiş   xalis   Azərbaycan   sözlərinin   aşağıdakı 

qrupları da bu fikri təsdiq edir:

1. M ə k a n  v ə   z a m a n   b i l d i r ə n  s ö z l ə r: 

axşam, alt, ara, böyür, qarşı, qıraq, dal, dib, ev, irəli, iç, içəri, 

yaz, il, yurd, yuxarı, kənd, geri, gecə, orta, otaq, sol, uzaq, uc, 

yoxuş, dünən;

40

 

.:  

 

 

 

 

Бах Исследование по сравнительной грамматике тюркских 

, 

, 

 

,  ., 1962,  

языков Лексика АН СССР М

сящ. 70; 

 

Историческое развитие 

лекси  

 

. 

 

,  ., 1961, 

ки тюркских языков АН СССР М

сящ. 161.

41

 

,  

Ушаг чаты,  ща 

 

 

 

сюзляринин ерадан яввялки Мидийи 

 

 

йазыларында ишлянмиш олду

 

.   .

  (

:

ьуну проф Я Дямирчизадя бах  

 

,   1944)  

;  

докторлуг диссертасийасы

эюстярмишдир

,  

йабы

уъа 

 

 

 

 

 

 

:

сюзляринин йалныз Азярбайъан дилиндя ишлянмясиня даир бах  

«

 

 

 

 

»

Историческое развитие лексики тюркских языков , 

. 154, 254.

сящ

42

  .  .                      . 

 

 

 

Я М Д я м и р ч и з а д я Азярбайъан дили лцьят тяркибинин 

 

 

.  

 

 

 

 

 

тарихи тядгигиня даир Азярбайъан ССР ЕА Ядябиййат вя Дил 

 

, 

Институтунун ясярляри VIII  ., 1957, 

.94.

ъ

сящ

113

---

2. B i t k i l ə r  a l ə m i n ə  a i d  o l a n  s ö z l ə r: taxıl, 

çəmən, çiçək, ağac, buğda, düyü, ərik, nar, ot, soğan, göy, kol;

3. M a d d i  a l ə m i n  a y r ı- a y r ı  h i s s ə l ə r i n ə 

v ə  t ə b i ə t  h a d i s ə l ə r i n ə   a i d  s ö z l ə r: ay, buz, 

bulaq, bulut, qaya, qar, dağ, daş, dolu, yağış, yel, yer, kəsək, 

külək, gül, ölüm, təpə, çay, çöl, ildız, ildırım, su;

4. H e y v a n  v ə  q u ş  a d l a r ı  b i l d i r ə n  s ö z l ə 

r: at, inək, buzov, dana, qoyun, eşşək, qaban, it, pişik, tülkü, 

qurd (canavar), qarışqa, mişavıl, yabı, balıq; bayquş, bildirçin, 

bülbül, qarğa, qırqavıl, quş, toyuq;

5. İ n s a n,  h e y v a n  v  ə   q u ş l a r ı n   b ə d ə n   h 

i s s ə-    l ə r i n i  b i l d i r ə n  s ö z l ə r: ağız, alın, bağırsaq, 

barmaq,   beyin,   bel,   birçək,   boğaz,   boyun,   buğ   (bığ),   burun, 

qarın, qol, qanad, qulaq, diz, dil, dodaq, döş, ayaq, əl, üz, gön, 

göz, saqqal, saç, tel, ürək, çiyin, aşıq, qan, qıl, ət, yağ;

6. G e y i m,  g e y i m   h i s s ə l ə r i   v ə   b ə z ə k   ş e  

y l ə r i n i n   a d l a r ı n ı  b i l d i r ə n l ə r: boyunbağı, düymə, 

əyin, ətək, paltar, papaq, xəncər, qurşaq, yaxa, cib;

7. X ö r ə k   v ə   y e y i n t i   m ə h s u l l a r ı n ı n   a d l 

a r ı n ı  b i l d i r ə n l ə r:  yemək, süd, penir, çörək;

8. Q o h u m l u q  m ü n a s i b ə t i  b i l d i r ə n  s ö z l ə r: 

ana, ata, baba, bacı, qardaş, qız, nənə, oğlan, yoldaş, yiyə və s. 

Qeyd   etmək   lazımdır   ki,  bunlardan  

ana,   ata,   qardaş

  sözləri 

ümumtürk lüğət fonduna məxsus sözlərdir. 

Oğul, qız

 sözləri isə 

tamamilə ümumtürk xarakteri daşıyır və heç bir istisna olmadan 

bütün türk dillərinə məxsus olub, qədim türk yazılı abidələrindən 

başlayaraq elə sabit mənaya malikdir ki,  bunu qan qohumluğu 

ilə əlaqədar  başqa  heç  bir  söz haqqında  demək  olmaz  (bax.: 

«İstoriçeskoe razvitie leksiki törkskix əzıkov», səh.14).

9. M a d d i - m ə d ə n i y y ə t,   m ə i ş ə t   v ə   i s t e h s a 

l a t  l a  ə l a q ə d a r  o l a n  s ö z l ə r:  qab, qab-qazan, qab-

qaşıq, qamçı, qaşıq, qızıl, qılınc, iynə, yorğan, kəsər, küllük, güllə, 

ocaq, tor, torba, tüfəng, çatı, çuval, od, odun, qoşun, kürək, tələ;

10.  Ə l a m ə t,  k e y f i y y ə t   b i l d i r ə n  s ö z l ə r: ağ,  

bərk, boz, boş, böyük, qara, qara-qura, qoçaq, qoca, quru, dəli, 

dişi,   dolu,   düz,   yazıq,   yalan,   yaman,   yaxşı,   yetim,   göy,   gözəl, 

göyçək, uca, ucuz, sağ;

114

---