Qaydalar və üsullar toplusudur. Mövqeli və mövqesiz say sistemləri vardır

Say sistemləri

Say sistemləri - ədədlərin yazılması və oxunması üçün müəyyən qaydalar və üsullar toplusudur.

Mövqeli və mövqesiz say sistemləri vardır.
Mövqesiz say sistemində rəqəmlərin qiyməti ədəddə tutduğu mövqeyindən asılı deyildir və mövqeyinin dəyişməsinə baxmayaraq heç bir dəyişikliyə uğramır. Buna misal olaraq Roma say sistemini göstərmək olar. Məsələn CXCX ədəddində C bütün mövqelərdə yüzə bərabərdir.
Mövqeli say sistemində rəqəmin qiyməti onun mövqeyinin dəyişməsi ilə dəyişir. Mövqeli say sisteminə ikilik, onluq, səkkizlik, onaltılıq və s. say sistemlərini misal göstərmək olar.
Məsələn: onluq say sistemində 636,6 ədədində birinci 6 yuzü, ikinci 6 vahidi, üçüncü 6 isə onda altıını göstərir.
Hər bir say sistemi öz əsası ilə xarektirzə olunur.
Say sistemində ədədlər rəqəmlər ardıcıllığı kimi yazıldığındın, rəqəmin ədəddə yeri onun mərtəbəsini, rəqəmlərin sayı isə ədədin neçə mərtəbəli olduğunu göstərir. Say sisteminin əsası – ədədin həmin sistemdə göstərilməsi üçün istifadə olunan müxtəlif rəqəmlərdir. Sistemin əsası olaraq istənilən natural ədədi götürmək olar-2,3,4,… və s. Ona görə də sonsuz sayda say sistemi təşkil etmək mümkündür: İkilik , üçlük, dördlük və s. İstənilən ədəd əsası q olan say sistemində aşağıdakı ifadə şəkilində yazılır:


a_n-1 q^n-1 + a_n-2 q^n-2 + ... + a₁ q¹ + a₀ q⁰ + a_-1 q^-1 + ... + a_-m q^-m,
burada a_i say sisteminin rəqəmləri, n,m uyğun olaraq tam və kəsr mərtəbələrdir. Məsələn: