Polszczyzna

Łabędź / Łabądź

Forma poprawna to łabędź.

Związki frazeologiczne, w których występuje ten wyraz to: łabędzi (rzadziej łabędziowy)puch, łabędzi śpiew. Łabędź to jedyna forma poprawna tego wyrazu w polszczyźnie. W liczbie mnogiej brzmi: łabędzie. Wyrazy pochodne to: łabędzi, np. puch, l, śpiew, rzadziej łabędziowy. Warto tu wspomnieć, że „łabędzi śpiew” to metaforyczne „ostatnie dzieło autora”

Mecz

Mecz to rzeczownik pospolity, pochodzący z języka angielskiego, oznaczający spotkanie sportowe, rozgrywki między zawodnikami pojedynczymi, bądź drużynami.

Pojawia się w najrozmaitszych związkach, należy do wyrazów niezwykle popularnych, ale mimo to , sprawia wiele trudności przy odmianie, zwłaszcza w związku z dopełniaczem obu liczb.

Zapamiętajmy: Dopełniacz rzeczownika mecz w l.mn. brzmi: meczów, a nie : meczy. Dopełniacz l.poj . to : meczu, a nie : mecza.

Mgliście / Mglisto

Przysłówki te są synonimami. Dosłownie informują o istnieniu mgły, a w przenośni mogą sugerować coś niepewnego, niewyraźnego itp. Obydwa podlegają stopniowaniu, częściej opisowemu – z elementem „bardziej”, „najbardziej”, rzadziej - regularnemu.

Między mgliście i mglisto nie ma różnic, ale w języku polskim przyjęło się używać przysłówka mglisto w sensie dosłownym, a mgliście w znaczeniu przenośnym np.:

Na dworze jest mglisto. Mówił do mnie bardzo mgliście.

Mieć fart / Mieć farta

Określeń pomyślności i szczęścia jest w polszczyźnie bardzo wiele . Mówimy metaforycznie, że ktoś jest urodzony pod szczęśliwą gwiazdą , że komuś sprzyja Fortuna, że nad kimś czuwa Anioł Stróż , że- wreszcie - ktoś ma farta , bądź ma fart (obie formy są poprawne).

Fart to rzeczownik męski , zapożyczony do języka polskiego , najprawdopodobniej , z językowej mieszaniny jidisz i mowy niemieckiej .

Zapamiętajmy! : mówimy i marzymy o farcie , mamy fart (farta), straciliśmy fart (farta), życzymy sobie farta !
Mieszać

To czasownik znaczący tyle co zmieniać położenie , ale także mylić , gmatwać czy wprawiać kogoś w zakłopotanie , powodować tremę.

Jedyną poprawną formą tego wyrazu jest forma mieszać. Wymowa „mięszać” jest zdecydowanie błędna , łączy się ze zjawiskiem hiperpoprawności , czyli swoistej naddbałości w wymowie- uważanej za fonetyczny błąd językowy.
Monstrualny

Przymiotnik ten pochodzi z j. łacińskiego od rzeczownika „monstrum” , czyli po polsku potwór , straszydło.

Epitet monstrualny oznacza, w związku z powyższym ,tyle co : potworny , odrażający, straszny .

Zatem , wiele tworzonych przez nas frazeologizmów z tym wyrazem jest po prostu nie na miejscu.

Wyraz „monstrualny” ma zabarwienie negatywne , jakże więc można powiedzieć , że np. :

16-latek osiągnął monstrualne rozmiary ?

Mówię o żebrze / Mówię o żebru

Żebro to jedna z kości lub chrząstek, tworzących szkielet klatki piersiowej. Z punktu widzenia gramatycznego jest to rzeczownik pospolity, nieżywotny, konkretny, rodzaju nijakiego. Odmiana tego wyrazu , nierzadko , sprawia Polakom trudności. Otóż, „ żebro” deklinuje się następująco:

l.poj l.mn.

M. żebro M. żebra

D. żebra D. żeber

C. żebru C. żebrom

B. żebro B. żebra

N. żebrem N. żebrami

Msc. żebrze Msc. żebrach

Z wyrazem „żebro” w polszczyźnie, tworzymy takie związki frazeologiczne , jak : policzyć komuś żebra, co oznacza, że ktoś jest bardzo chudy; porachować komuś żebra – w sensie --pobić kogoś, aż mu żeberka widać – w znaczeniu - jest taki szczupły.

Wyraz żebro występuje też w formie zdrobniałej i tworzy związki wyrazowe , typu: żeberka sklepienia, żeberka kaloryfera, żeberka w kadłubie łodzi, żeberka chłodzące cylindra silnika, żeberka wieprzowe, cielęce , z kapustą, zupa na żeberkach.

Nakarmić

W języku polskim czasownik „nakarmić” bywa często odmieniany nieprawidłowo , zwłaszcza w czasie teraźniejszym i w trybie rozkazującym.

Zapamiętajmy, jedyne poprawne jego formy deklinacyjne to :

w czasie teraźniejszym:

L.poj. L. mn.

Ja – karmię ( nie! karmę ) My karmimy

Ty – karmisz Wy karmicie

On - Oni karmią

ona - karmi

ono -

W trybie rozkazującym:

L. poj. L.mn

Ty – nakarm ( nie! nakarmij ) My – nakarmmy

On - Wy nakarmcie

Ona – niech nakarmią Oni – niech nakarmią

Ono - One - niech nakarmią

Na łamach literatury

Jest to wyrażenie zdecydowanie błędne. Otóż , określenie "na łamach" , tyczy się jedynie prasy, która ma charakter cykliczny , bądź periodyczny.

Poprawnie powinniśmy mówić: na łamach prasy , ale w literaturze, na kartach dzieła literackiego.

Warto tu podkreślić oryginalność męskiego rzeczownika łamy, którego forma pojedyncza brzmi : łam - ten łam. Dopełnacz - kogo? czego? - łamu a w l.mn,. nie ma czego? kogo? łamów (nie : łam).

Najczęstsze związki frazeologiczne z wyrażeniem łam-łamy to: dyskusja na łamach prasy, z łamów gazety dowiedzieliśmy się, że...
Naokoło/ Naobkoło

Popularny wyraz „ naokoło” , określający przestrzennie dany rzeczownik , jest w polszczyźnie błędnie wymawiany , a nawet pisany. Poprawną formą tego wyrazu jest : naokoło ,a nie : naobkoło.

Rzadziej , bardziej literacko , książkowo , brzmi on : naokół.

Np. Felicjan Dulski spacerował naokoło stołu , a nie naobkoło stołu. „Naobkoło” - to absolutnie niepoprawna i niedopuszczalna forma . „Naokoło” wraz z synonimami : wokół , wokoło ,dookoła dokoła , oznacza , że coś dzieje się na przestrzeni otaczającej jakiś punkt , że coś dzieje się po okręgu czy elipsie , ze wszystkich stron, na wszystkie strony.
Na szkolnym korytarzu był wielki ucisk

Wypowiedzenie to jest zdecydowanie niepoprawne. Popełniono tu błąd leksykalny , polegający na złym użyciu wyrazu „ucisk”.

Zapewne rozmówcom chodziło tu o ścisk , tłok , a nie o tyranię , despotyzm , których synonimem jest wyraz „ucisk”. Czasem tego typu zamiany leksykalne wykorzystywane są do celów artystycznych , by uzyskać komizm słowny , np. we fraszkahch czy kalamburach
Nienawidzić

To czuć do kogoś lub czegoś silną niechęć, bardzo kogoś lub czegoś nie znosić.

Jest to czasownik niedokonany, który podczas odmiany zawsze powinien mieć temat: „nienawidz-” lub „nienawidz’- ”. Forma „nienawidzieć”, choć często używana, jest absolutnie niepoprawna. Ponadto, jedyną poprawną formą składniową dla czasownika „nienawidzić” jest przypadek Dopełniacz, a zatem można nienawidzić: kogo?, czego? – zła, koleżanki, wojny itp.

„Nienawiść” zawsze odczuwamy do kogoś , czegoś a nie : dla kogoś , względem kogoś, wobec kogoś , w stosunku do kogoś .

Ujemnie zabarwiony czasownik „nienawidzić” pochodzi od rzeczownika „nienawiść”.

Ten z kolei wchodzi w następujące związki frazeologiczne : budzić w kimś nienawiść,

trwać w nienawiści , tłumić w sobie nienawiść , żywić do kogoś nienawiść .
Obrus

To popularny rzeczownik w jez. polskim oraz ważny element polskiej tradycji i kultury.

Dopełniacz tego wyrazu brzmi : kogo? czego? - obrusa , choć forma „ obrusu „ jest także dopuszczalna.

Najczęstsze frazeologizmy z wyrazem „ obrus „ to : Nakryć stół obrusem, Zasłać stół obrusem, Zmienić obrus, Tkanina obrusowa.

Formy deminutywne od wyrazu „obrus” brzmią: obrusek albo obrusik.
Obyczajny / Obyczajowy

Wyrazy te to swoiste paronimy - wyrazy podobne pod względem pisowni i brzmienia, znaczące co innego. Pochodzą z dwóch różnych odmian jęz. polskiego: języka ogólnego i gwary chłopskiej.

Obyczajny - to epitet gwarowy, popularny wśród mieszkańców wsi różnych regionów Polski. Znaczy on tyle co pasujący, odpowiedni, akceptowany, swojski, znający lokalne zwyczaje - np. obyczajny kawaler.

Obyczajowy - to natomiast przymiotnik ogólnopolski, charakterystyczny dla polskiego języka literackiego. Oznacza zgodność czegoś z przyjętymi w naszym kraju zwyczajami, normami postępowania, zachowaniami o wieloletniej tradycji.

Obyczajowy w Polsce może być gest, film, temat, problem, scenka, sztuka, ale także swoboda czy policja.

Najpopularniejsze frazeologizmy z wyrazem "obyczaj" to: moje obyczaje, stare obyczaje, wprowadzić, zarzucić obyczaje, tak nakazuje obyczaj oraz przysłowie: "Co kraj - to obyczaj".

Odznaczyć / Oznaczyć

Są to dwa różne wyrazy, często mylone w polszczyźnie ze względu na podobieństwo graficzne i brzmieniowe. Są to tzw. paronimy.

Odznaczać się - to wyróżniać się czymś, charakteryzować się, mieć jakąś właściwość. Np. można odznaczać się odwagą, talentem, urodą itp.

Odznaczać się to także być widocznym, uwydatniać się, np. Wojtek odznaczał się wśród swoich kolegów .

Wyraz "odznaczyć" jest także nazwą czynności , polegającej na "odznaczeniu", czyli podarowaniu komuś odznaki, orderu itp.

Czasownik "odznaczać się" jest synonimem wsławiania się, zyskiwania rozgłosu.

Jest on również, zarówno w aspekcie dokonanym, jak i niedokonanym, używany w sensie zostawienia śladu, np. szklanka odznaczyła się na obrusie, kleks odznaczył się na kartce.

Czasownik "oznaczyć" posiada mniejszy zakres występowania, aczkolwiek występuje także w obu aspektach: dokonanym i niedokonanym.

"Oznaczać" to być znakiem czegoś, znaczyć, wyrażać - jak w wypowiedzi: Co oznaczają te słowa?

"Oznaczać" to zrobić znak, czyli napisać, narysować, nakreślić, w zależności od rodzaju znaku.

Można zatem oznaczać miasta na mapie, linię mety, termin klasówki.

Opracowują / Opracowywują

„Opracowywują” – to forma błędna .

„Opracowują” to tworzą pracę , obrabiają coś . Wyrazem podstawowym jest tu wyraz „praca”. Od niego utworzono inne wyrazy, w tym:

czasowniki jednokrotne: i wielokrotne:

opracować opracowywać

opracowałem opracowywaliśmy

opracowuję
Optymalny

Przymiotnik „optymalny” pochodzi z języka łacińskiego od wyrazu „optimum”, co oznacza: „najlepszy”. W „Dziadach” Adama Mickiewicza pojawia się w związku: „Deo Optimo Maximo”, co oznacza: „Bogu najlepszemu, najwyższemu”.

Przymiotnik „optymalny” zawiera w sobie cechę stopnia najwyższego, element maksymalny. Nie należy go więc stopniować. Mówimy zatem: optymalny, a nie najbardziej optymalny ani najoptymalniejszy!
Otwarty

To przymiotnik, mający kilka znaczeń:

Otwarty – to rozległy, obszerny, niczym nie okolony, nie ograniczony – np. otwarte stepy, granice .

Otwarty – to jawny, uczciwy, nieukrywany, oczywisty, np. list otwarty, człowiek otwarty.

Wyraz ten należy do rodziny językowej, której podstawą słowotwórczą jest forma „otwór”. Poprawne wyrazy pochodne tej rodziny to: otworzyć , otworzyć się - formy jednokrotne ; otwierać, otwierać się – formy wielokrotne.

Formą zdecydowanie niepoprawną jest rodzaj imiesłowu "otworzony”.
Ósmy marca / Ósmy marzec

W języku polskim liczebniki sprawiają wiele kłopotów obcokrajowcom, a nawet Polakom. „Ósmy" to liczebnik porządkowy, odpowiadający liczbie 8. Wchodzi w takie związki , jak : ósmy rok, ósma część itp., „ósmy dzień tygodnia’ – jak u M. Hłaski. .

„Marzec” to rzeczownik oznaczający trzeci miesiąc, którego Mianownik brzmi : „marzec”, a

Dopełniacz : „marca”.

Jedyną poprawną formą tego wyrażenia jest : ósmy marca lub 8 marca .

Pełen komplet

Wyrażenie ” pełen komplet” jest tautologią.” Komplet” to bowiem zestaw wszystkich możliwych elementów . Nie musimy zatem i wręcz nie powinniśmy dodawać do niego wyrazu „pełen”.

Wyraz „ komplet” tworzy w polszczyznie rodzinę językową , do której należą : kompletny, kompletowy, kompletować i kompletowanie.

Permanentny

Permanentny to przymiotnik pochodzenia łacińskiego, gdzie „permanens” oznacza tyle co nieprzerwanie trwający, ciągły ustawiczny.

Kłopoty językowe Polaków związane z tym wyrazem dotyczą jego błędnego użycia oraz niepoprawnej wymowy, opartej na metatezie ,czyli przestawce grup głoskowych.

Otóż, sformułowanie, że ktoś permanentnie spóźnia się do szkoły brzmi sztucznie, a nawet zabawnie. Wyraz ten pasuje raczej to tzw. stylów książkowych : naukowego i literackiego.

Jeśli chodzi o jego wymowę to jedyną poprawną jest permanentny.