O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent Irrigatsiya va Qishloq xo’jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti

Kapitalning o'rtacha og'irligi
Korxona egasi kapital va kapital qiymati tushunchalarini tushunib olgach, keyingi bosqich kompaniyaning o'rtacha kapital xarajatlarini hisoblashdir. Har bir kapital tarkibiy qismi kompaniya kapitalining ma'lum foizini tashkil etadi. Korxona uchun kapitalning haqiqiy narxiga erishish uchun egasi har bir tarkibiy qism, qarz va kapital uchun kompaniya kapital tuzilmasining foizini ushbu komponent narxiga ko'paytirishi va ikki qismni yig'ishi kerak.
weighted average cost of capital- WACC
WACC-ni tushuntirish
Kompaniya kapitalining o'rtacha og'irligi (WACC) - uning aktivlarini, o'sishini va aylanma kapitalini moliyalashtirish uchun to'lash kerak bo'lgan o'rtacha foiz stavkasi.
WACC shuningdek, uning aktsiyadorlarini yoki egalarini, investorlarini va kreditorlarini qoniqtirish uchun uning joriy aktivlari bo'yicha daromad olish kerak bo'lgan eng kam o'rtacha daromadlilik darajasidir.
WACC kompaniyaning kapital tuzilishiga asoslanadi va qarzni moliyalashtirish va kapitalni moliyalashtirishdan iborat . Sarmoyaning qiymati sarmoya tarkibining (qarz va kapitalning) tarkibi haqida aniq ma'lumotlarga ega bo'lmagan holda, firma o'z faoliyatini moliyalashtiradigan summaga nisbatan ko'proq umumiy tushunchadir.
Ba'zi kichik biznes korxonalari o'z faoliyatlari uchun faqat qarz mablag'laridan foydalanadilar. Boshqa kichik startaplar, ayniqsa, agar ular kapital investorlar kabi kapital investorlar tomonidan moliyalashtirilgan bo'lsa, mablag'larni moliyalashtiradilar. Ushbu kichik firmalar o'sishi bilan ular qarz va kapitalni moliyalashtirishning kombinatsiyasidan foydalanishlari mumkin.
Ko’rib chiqilayotgan investitsiyalar o’rtacha kompaniya tomonidan amalga oshiriladigan boshqa loyihalar ega bo’lgan tavakkalchilikka ega bo’lsa, diskont stavkasi sifatida o’rtacha chamalab ko’rilgan kapital qiymati (WACC)dan foydalanish mantiqan to’g’ri bo’ladi.
Moliyalash uchun ham shaxsiy, ham qarz mablag’laridan foydalanadigan kompaniya kapitalining tuzilish grafigi (geared business)
Kompaniyalar aksiyalar va obligatsiyalar emissiyasida masshtab samarasidan foydalanish imkoniyati tufayli shaxsiy va qarz manbalari maqsadli nisbatidagi kabi nisbatda yangi mablag’lar har bir qismini jalb etishga emas, balki har bir muayyan holatda yoxud aksiyalar emissiyasidan, yoxud qarz majburiyatlari emissiyasidan foydalanishga intiladilar. Bu shuni anglatadiki, shaxsiy va qarz mablag’larining amaliy maqsadli nisbati bir maqsadli nisbat tomonidan boshqa tomongaOg’adigan traektoriya bo’yicha amal qilish yo’nalishiga ega bo’ladi. Shaxsiy va qarz mablag’larining amaliy va maqsadli nisbati mos kelishi kamdan-kam uchraydi. A, B, S, D va E nuqtalari turli vaqt paytlaridagi amaliy nisbatni ifodalaydi, nuqtali chiziq esa maqsadli nisbatni belgilaydi.
Qarz va tenglik firmaning sarmoyaviy tuzilmasini , shuningdek, firmaning balansidagi o'ng tomonidagi boshqa imtiyozli aktsiyalarni hisobga oladi.
Kompaniyalar o'sishi bilan ular qarz mablag'lari, umumiy kapital (taqsimlanmagan daromadlar yoki yangi oddiy aktsiyalar) manbalari, hatto imtiyozli aktsiyalar manbalarini ham moliyalashtirishi mumkin. Firma uchun kapitalning soddalashtirilgan qiymatini hisoblash uchun avval kompaniya kapitalining tuzilishini ko'rib chiqing va qarz va kapitalning nisbatlarini hisoblang.
Keyinchalik sarmoyaning qiymatini hisoblashda qarzdorlik qiymatini va o'z kapitalining qiymatini natijani yuzaga keltiradi. Keyinchalik, WACC ni olish uchun kapital va qarzning og'irligi bo'yicha sarflanadigan xarajatlar summasi.
Barcha manbalarning umumiy narxi o’rtacha daromadlilik formulasi bilan , ya’ni formula bo’yicha aniqlanadi og’irlikdagi o’rtacha arifmetik. Shu tarzda olingan kapitalni jalb qilishning o’rtacha qiymati belgilanadi WACC (kapitalning o’rtacha qiymati) va quyidagicha hisoblanadi.
WACC=Ck- har bir mablag’ manbasining qiymati;
Wk- qo’yilgan kapitalning umumiy miqdoridagi ushbu manbaning ulushi.
Kapital tuzilishi o‘zgarganda korxonaning qiymatini baholash Pul oqimlarini diskontlash usulining zamirida kapital tuzilishining barqarorligi haqidagi faraz yotadi. Kapitalning tuzilishi o‘zgarganda korxona kapitalining o‘rtacha o‘lchangan qiymati WACC ham o‘zgaradi. Bu korxona qiymatini baholashning natijasiga ham ta’sir etadi. Korxona kapitalining o‘rtacha o‘lchangan qiymati WACC o‘zgarganda korxonaning qiymatini baholashda xatoliklarga yo‘l qo‘ymaslik uchun, tuzatish kiritilgan joriy qiymat usuli qo‘llaniladi.
Agar kompaniya aksiya chiqarilishi hisobiga to’liq mablag’ bilan ta‘minlanmasa WACC qo’llanishi kerak. Ayrim mualliflar fikricha, WACC va CAPM muqobil usullar hisoblanadi. Aslida esa, muayyan manbalar qiymatini baholash usuli sifatida CAPM qo’llanilishidan qat‘i nazar, WACC to’g’ri yondashuvni ifodalaydi. Garchi har ikki yondashuv ham tavakkalchilikni hisobga olishi kerak bo’lsada, CAPM, ehtimol, muayyan ko’rib chiqilayotgan loyiha tavakkalchiligiga aniqroq e‘tibor qaratishga intilishida ustunlikka ega bo’lishi mumkin. An‘anaviy yondashuvda ko’rib chiqilayotgan loyiha tavakkalchiligi mavjud faoliyat turlaridan tavakkalchilik bilan bir xil degan bilvosita taxminlarga asoslanish mumkin.
WACC qiymati korxonada mavjud bo’lmagan ya’ni kelajakdagi loyihalarni moliyalashtirish uchun qo’shimcha rasvishda jalb qilingan mablag’larning o’rtacha narxini tavsiflaydi.Kapitalning qiymati unga bo’lgan talabning ortishi bilan oshadi.
Buning sababi shundaki, jalb qilingan mablag’lar hajmini oshishi ushbu korxona bog’liq moliyaviy riskni oshiradi va banklar kreditlarning yangi qismini yuqori foiz stavkasini beradi. Xuddi shu mulohaza yangi chiqarilgan aksiyalar va obligatsiyalrning talab qilinadigan daromadligini oshirishga asoslanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1. Xomitov K.Z., Saydaxmedova Z.Dj. Biznes qiymatini baholash. Amaliy mashg‘ulotlar uchun o‘quv qo‘llanma. K.Z. Xomitov, Z.Dj. Saydaxmedova. – Toshkent: “ ” nashriyoti, 2019. - 248 bet.
2. SH. Sultonov, Q. CHinqulov, U.G’ofurova, N. Safarova . Biznes moliyasi. Toshkent. Iqtisod-moliya. 2019. 179-bet
3. www.fayllar.org
4. www.unitinal.com
5. Wikipedia
6. www.namdu.uz
7. www.tiqxmmi.uz
E’tiboringiz uchun rahmat