O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi jizzax davlat pedagogika instituti

 Ijtimoiy  pedagogika amaliy faoliyat sohasi sifatida 

 Ijtimoiy pedagogika va  ijtimoiy ish 

XIX asrda Yevropa va Shimoliy Amerikada bo’lib o’tgan ijtimoiy-madaniy 

jarayonlar nafaqat  ijtimoiy pedagogika balki “ ijtimoiy ish” deb nomlangan  

ijtimoiy faoliyat sohasining paydo bo’lishini ta’minladi. 

/arbiy Yevropa davlatlarida ayniqsa Germaniyada XX asr davomida 

 

ijtimoiy pedagogika bilan bir qatorda  ijtimoiy ish ham amaliy faoliyat sohasi 

sifatida rivojlanadi, biroq  ijtimoiy pedagoglar va ijtimoiy ishchilarning kasbiy 

faoliyatlarida ko’p umumiy jihatlar bor. Ular bir kasbni anglatuvchi sinonim 

so’zlardir. Bu mutaxassislar jamiyatda tarbiyaviy, axborot, hamkorlik, tashkiliy, 

himoya, qo’llab-quvvatlovchi vazifalarni bajarishadi. 

Ishchilarning bu toifalarini paydo bo’lishi aholining himoyalanmagan 

qatlamlariga ijtimoiy yordam bera oladigan mutaxassislarda ehtiyoj tug’ilgani 

bilan bog’liq. 

 Ijtimoiy pedagogika va  ijtimoiy ishning rivojlanish tarixi juda yaqin. 

Avvalambor ularni insonlarga munosabatning tarixiy-madaniy  an’analari 

birlashtiradi. “Mehribonlik”, “hayriya”, “yordam” tushunchalarining ham  ijtimoiy 

pedagogik ham  ijtimoiy ishda qo’llanishi tasodif emas. 

 Ijtimoiy pedagogika va  ijtimoiy ish amaliy faoliyatining yaqinligi, bu ikki 

ishchilar toifasining kengaytirish, ularning maqsadlarining yaqinlashuviga va bir-

birlarini to’ldirishlariga olib keldi. Turli davlat va nodavlat  ta’lim muassasalarida-

masalan, bolalar bog’chalari, maktablarda hozirda ham  ijtimoiy ishchilar va  

ijtimoiy pedagoglar birgalikda ishlashlari mumkin. Biroq ulardan har biri o’z 

majburiyatlariga ega. 

---

Ularning farqlari quyidagilarda namoyon bo’ladi. Ular bilim sohasi sifatida 

turli fanlardan kelib chiqishgan:  ijtimoiy pedagogika-pedagogikadan,  ijtimoiy ish 

esa  ijtimoiyogiyadan. 

Amaliy faoliyatda ularning farqlari  ijtimoiy pedagoglar o’z faoliyatlarida 

pedagog faoliyatining nazariy va metodik asoslariga suyanganlarida,  ijtimoiy 

ishchilar esa asosan  ijtimoiy nazariya va texnologiyalardan foydalanishlarida 

namoyon bo’ladi. Bu ikki mutaxassisliklar shuningdek, faoliyat obyekti bo’yicha 

ham farqlanadilar. 

 Ijtimoiy ish obyekti insonning me’yorida faoliyat yuritishiga xalaqit 

beruvchi muammolarga ega shaxsdir. Muammolar har bir insonda butun hayoti 

davomida yuzaga keladi. Ular psixologik, tibbiy, huquqiy, moddiy bo’lishi 

mumkin. Ular ham insonga bog’liq bo’lmagan tashqi omillar(kasallik va boshqa)ga 

bog’liq bo’lishi ham mumkin. Bu holatda  ijtimoiy ish obyekti o’z muammolarini 

mustaqil hal qilishga kuchi yetmaydigan va kasbiy yordamga muhtoj bo’lgan inson 

bo’ladi. 

Shunday qilib  ijtimoiy ish obyekti   hayoti davomida ijtimoiy yordamga 

muhtoj bo’lgan insondir.  Ijtimoiy pedagogika obyekti esa bolaning ijtimoiy 

subyektga aylanishiga kerak bo’ladigan yordamdir. 

 Ijtimoiy ishchi yordam ko’rsatayotgan inson mijoz deyiladi,  ijtimoiy 

pedagogikada odatda “go’dak” so’zi ishlatiladi.

 

“Ijtimoiy ish” insonning insonga insoniy munosabatini namoyon bo’lishini 

bildiruvchi ibora. U hali qadim zamonlardayoq insonning diniy burchi, 

ehtiyojmandlarga insoniy xizmatlar tizimi sifatida paydo bo’lgan. Biroq faqatgina 

bizning asrimizga kelib  ijtimoiy ish butun dunyoda maxsus tayyorgarlikni talab 

qiluvchi kasb sifatida tan olinayapti. 

 Ijtimoiy faoliyat-insonning jamiyatga muvoffaqiyatli moslashuvini 

osonlashtirish qaratilgan tizimli chora-tadbirlardir. U mehribonlik va shuncha 

o’xshash faoliyat doirasidan nafaqat kundalik muammolarni hal qilishga yordam 

berish, balki ehtiyojlarni qondirishga to’siq bo’ladigan muammolarni hal qilishga 

yordam berish bilan ajralib turadi. 

Davlat va jamoatchilik qo’llab-quvvatlaydigan tashkilotlar (tijorat va 

notijorat) ko’rsatadigan yordam eng samaralidir.  Ijtimoiy yordam ko’rsatma berish 

jamiyatning yuqori madaniyati va taraqqiy etganligidan dalolat beradi. U butun 

aholining hamdardligiga sabab bo’ladi. Shuning uchun ancha obro’ e’tiborga ega. 

Biroq   ijtimoiy ishchilarning maoshi yuqori emas va  ijtimoiy tashkilotlarga ishga 

kiruvchilar soni ham ko’p emas. 

 Ijtimoiy pedagog ishini ham ahloqiy burch ham kasb  desak bo’ladi. Savol 

paydo bo’ladi: ijtimoiy pedagog o’zi nima bilan shug’ullanadi? 

 Ijtimoiy ishning o’ziga xosligini tushunishda asosiy omil 1917 yilda Meri 

Richmandning “ Ijtimoiy suhbat” kitobining chop etilishi bo’ldi. Bu mumtoz 

asarda “Yaxshi  ijtimoiy ishchi odamlarni kambag’allikdan halos etish bilan 

shug’ullanmaydi, u kambag’allikni umuman bartaraf etish  uchunnima qilish 

haqida o’ylaydi”,-deb yozilgan. Richmonddan keyin izlanish, tashhis, davolash 

parofigmasi  ijtimoiy ishda asosiy bo’ldi. 

---

 Ijtimoiy ishni metodologik asoslashga bag’ishlangan ilk yirik asarlardan 

birida I.Karpf (1931 yil) o’z rivojlanishida tayanish lozim bo’lgan fanlarni sanab 

o’tgan: biologiya, iqtisod, tibbiyot, psixiatriya, sosiologiya, statistika, 

antropologiya, pedagogika,  ijtimoiy psixologiya. O’shandan buyon bu ro’yxat 

deyarli o’zgarmadi. 

Amaliy    ijtimoiy  ishchi atamasi 1970 dan buyon qo’llanilmoqda Avvallari 

bu ishga turli ta’riflar berilgan: metodologiya nuqtai nazaridan-mijoz, guruh bilan 

ishlash, yerning yo’naltirilganligi nuqtai nazaridan-bolalarni  ijtimoiy ta’minlash, 

oilaviy xizmatlar, tibbiy  ijtimoiy ish, axloq tuzatish muassasalarida psixiatrik 

ishlari, kambag’allar, nogironlar, aqliy ojizlar, aroqxo’rlar bilan ishlash. Bunaqa 

tor ixtisoslashgan yondashuvlar bilan birga yanada kengroq yondashuvlar ham 

shakllandi. 

 Ijtimoiy ishchilar keng doiradagi muammolar bilan to’qnash kelishadi. Bu  

muammolarga aroqxo’rlik, mulkchilik huquqlarining buzilishi, bolalarga yomon 

munosabat, oiladagi nizolar ruhiy va jismoniy kasalliklar, bezorilik, jamiyatdan 

ajralib qolish, kabilarni kiritish mumkin. Muammolarni bunday tasniflash 

 

mutaxassisga  ularni yanada chuqurroq o’rganish imkonini berdi. 

Hozirda amaliy ish sohalari quyidagilar hisoblanadi: oila, bolalarga yordam 

berish, sog’liqni saqlash,  turli kasb egalari bilan  ijtimoiy ish olib borish, qariyalar, 

ta’lim va axloq tuzatish muassasalari. Bu ixtisoslashuvga eng keng ta’rifdir. U 

ishchi o’z sohasida unga yordam so’rab murojaat qilgan aholi toifalari haqida 

zaruriy bilimlarga ega bo’lishini talab qiladi. 

XX asrning 70-yillarida tizimli yoki bir butun yondashuv yetakchi 

yondoshuvga aylandi. Unga muvofiq  ijtimoiy ishchilardan bir sohaga 

ixtisoslashuv mos, universallik turli usullarni uyg’unlashtira olish talab qilina 

boshladi. Pedagogik,  ijtimoiyogik,  nazariyalarning ahamiyati oshdi. Birlashishga 

ehtiyoj  ijtimoiy ish tarkibida ham muhim o’zgarishlar ro’y berardi: metodik 

madaniyat,  ijtimoiy ishlarning aniq texnologiyasiga ehtiyoj tug’ildi. Tizimli 

yondashuv yordamida  ijtimoiy ishchilar bir vaqtning o’zida bir qancha inson 

muammolarini hal qilishdi. 

Butun dunyoda  ijtimoiy xizmatlar ishchilari jiddiy o’qitilmoqda. U milliy 

ta’lim tizimlarining o’ziga xos xususiyatlari aks etadi. U turli davlatlarda-Fransiya, 

Germaniya, Italiya, Belgiya, Norvegiya, Daniya, Shvesariya va Yaponiyada katta 

farqlarga ega. 

Zamonaviy  ijtimoiy pedagogika jiddiy ilmiy asosga asoslanadi.  Ijtimoiy 

ishda bilimlar zahirasiga oid sohada ishlangan va boshqa sohalardan 

o’zlashtirishganlarning qo’shiluvidan iborat.  Ijtimoiy ish falsafa, etika, 

huquqshunoslik, sosiologiya, psixologiyadan ko’p narsa olgan. Shaxs,  ijtimoiy 

guruhlarning yurish-turishi, oila muammolari, hokimiyat, qo’shnichilik va ijtimoiy 

hayot, ijtimoiylashtirish, submadaniyat, stratifikasiya va ijtimoiy qatlamlashish, 

murakkab tuzilmalar va turli madaniy tizimlarning turlarini  ijtimoiy ishchilar 

psixologiya va  ijtimoiyogiyadan o’zlashtirishdi. Biroq mizojlar va guruhlar bilan 

amaliy ish olib borish metodikasi xal qiluvchi darajada pedagogika, psixologiya va 

tibbiyot ta’siri ostida shakllanadi. 

---

Bugungi kunda  ijtimoiy ish ilmiy asoslangan bo’lishi lozimligini tushunish 

kengayib bormoqda. Bu kasb bo’yicha o’tkazilayotgan ilmiy tadqiqotlarning 

nufuzi oshib bormoqda, maxsus konferensiyalar o’tkazilmoqda va ularda 

nazariyani amaliyotda yana samarali qo’llash masalasi muhokama  qilinmoqda. 

Xalqaro darajada ilg’or yutuqlar almashuvi  ijtimoiy pedagogikaning dinamik 

rivojlanishini ta’minlashi mumkin.