O‘zbekiston milliy universiteti jurnalistika fakulteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi

Fonetik prinsip, namuna: ekkan, ekkuncha.

• Fonetik prinsip, namuna: ekkan, ekkuncha.
• Fonematik prinsip, namuna: kitop-kitob, omat-omad.
• Morfologik prinsip, namuna: ketkuncha – ketguncha.
• Grafik prinsip, namuna: jemper (sirg‘aluvhi “j”), jang (qorishiq “j”).
• Tarixiy-an’anaviy prinsip, namuna: bo‘lubdur.
• Differesiatsiya prinsipi, namuna: atlAs – Atlas.
• Shakliy-an’anaviy yozuv, namuna: shkaf, sabr.
• Semantik-uslubiy prinsip, namuna: sen-da, ish-chi.

3. Grafika. Imlo va savodxonlik masalalari

• Grafika muayyan tilning fonetik-fonologik, leksik-semantik, morfologik birliklarini yozuvda ifodalash uchun shakllantirilgan optik-grafik belgilar tizimidir. Bu tizim belgilarning har biri grafik tilshunoslikda grafemalar sanaladi.
• Yangi (lotincha) o‘zbek yozuvning imlo qoidalari 1995-yilning 24-avgustida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 339-sonli qarori bilan tasdiqlangan va shu yilning o‘zida “O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalari” nomida kitobcha shaklida nashr qilingan U o‘z ichiga 7ta bo‘limni oladi:
• 1. Harflar imlosi: Unlilar imlosi (1-7 - qoidalar). Undoshlar imlosi (8-32 - qoidalar).
• 2. Asos va qo‘shimchalar imlosi (33-37 - qoidalar).
• 3. Qo‘shib yozish (38-50 - qoidalar).
• 4. Chiziqcha bilan yozish (51-56 - qoidalar).
• 5. Ajratib yozish (57-65 - qoidalar).
• 6. Bosh harflar imlosi (66-74 – qoidalar).
• 7. Ko‘cherish qoidalari (75-82 – qoidalar).

Lotin yozuvi asosida shakllangan yozuv sistemalari (30%)
Slavyan-kirillitsa yozuvi (10%)
Arab yozuvi (10%)
Hind bo‘g‘in yozuvi (20%)
Hozirda dunyo tillarida foydalaniladigan yozuvlar:

Til va yozuvga oid qonun, farmon va qarorlar

1921-yil yanvarda bo‘lg‘on birinchi O‘lka o‘zbek til va imlo Qurultoyi chiqorg‘on qarorlari. – T.: “Turkdovnashr”.1992
1923-yil, 18-oktabr. Turkiston Jumhuriyati Maorif Komissarligining Turkiston o‘zbeklarining imlolari to‘g‘risidagi bergan buyrug‘i (buyruq №48). – T., 1923
1928-yil, 11-avgust. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Ijroiya Qo‘mitasining 123-sonli qarori: «Об объявлении в узбекской письменности ново-узбекского (на латинской основе) алфавита – государственным и о порядке перехода на ново-узбекский алфавит всех учреждений, школ и издательств»// Центральный Архив АН Республики Узбекистан, фонд №4, опись №2, ед.хр. 14, с. 9-10
1928-yil, 1-dekabr. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Ijroiya Qo‘mitasining 209-sonli qarori: «О дополнении постановления Центрального Исполнительного Комитета … от 11 августа 1928 года №123…статьей 12-ой»// Центральный Архив АН Республики Узбекистан, фонд №4, опись №2, ед.хр. 14, с. 11
1929-yil, 15-23 – mayda Samarqandda bo‘lib o‘tgan Respublika til va imlo konferensiyasi qarorlari. – T.: «O‘zdavnashr», 1930
1940-yil, 8-may. Закон о переводе узбекской письменности с латинизированного на новый узбекский алфавит на основе русской графики// Ведомости Совета Узбекской Республики, №4, июль, 1940, с.4-5