Orxan pamuk
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
107 Çoxu məhəlləsində baqqalın kim olduğunu, qonĢunun göyərtisatanla niyə dava elədiyini, çörəyin çəkisinin nə qədər gəldiyini bilməyən bu adamların Təbrizdə, Qəzvində, ġiraz və Bağdadda kimin necə naxıĢ vurduğundan, xanların, Ģahların, padĢahların, Ģahzadələrin kitab üçün pul tökmələri barədə xəbər tutduqlarından, ən azı, həmin çevrələrdə vəba kimi sürətlə yayılan ən son dedi- qodu və Ģayiələri artıqlamasıyla eĢitdiklərindən heç bir Ģübhəm yox idi, amma yenə də danıĢdım. Çünki mən oradan, Doğudan, orduların savaĢdığı, Ģahzadələrin bir-birilərini boğazlayıb, Ģəhərləri talayıb yandırdığı, savaĢ və barıĢ barədə hər gün danıĢıldığı, aradabir ən yaxĢı Ģeirlərin yazılıb, nəqĢin və rəsmin çəkildiyi Əcəm ölkəsindən gəlmiĢdim. «Əlli iki il idi ki, taxtda oturan ġah Təhmasib ömrünün son illərində, bildiyiniz kimi, kitab, naxıĢ, rəsm eĢqini unudub, Ģairlərə, nəqqaĢlara, xəttatlara arxasını çevirib, özünü ibadətə həsr eləyib ölmüĢ, yerinə oğlu Ġsmayıl oturmuĢdu», – dedim. «Səfeh və dalaĢqan olduğunu bildiyinə görə atasının iyirmi il həbsdə saxladığı yeni Ģah taxta çıxar-çıxmaz qudurub qardaĢlarını boğazlatdırdı, kimisinin də gözünü çıxarıb baĢından elədi. Amma düĢmənləri axırda girəvə tapdılar, zəhərləyib ondan qurtuldular, taxta da yarımağıllı böyük qardaĢı Məhəmməd
108 Xudabəndəni çıxartdılar. Onun zamanında bütün Ģahzadələr, qardaĢlar, valilər, özbəklər – hamısı ayağa qalxdı, bir-biriləriylə, həm də bizim Sərhat paĢamızla elə bir savaĢa girdilər ki, Əcəm ölkəsi toz-duman içində qaldı, tar-mar oldu. Parasız, pulsuz, ağılsız və yarıkor indiki Ģah nə kitab yazdıracaq, nə də rəsm etdirəcək haldadı. Beləcə, Qəzvin və Heratın o əfsanəvi nəqqaĢları, ġah Təhmasibin nəqqaĢxanasında möcüzələr yaradan bütün o yaĢlı ustalar və Ģəyirdləri, fırçaları atları dördnala çapdıran, kəpənəkləri səhifədən çıxarıb uçuran rəssamlar, rəngbazlar, bütün o usta cildçilər, xəttatlar hamısı iĢsiz-gücsüz, parasız-pulsuz, hətta yersiz-yurdsuz qaldılar. Kimi quzeyə, ġeybanilər arasına, kimi Hindistana, kimi bura – Ġstanbula köç elədi. Kimi baĢqa iĢlərə girdi, orada özünü və Ģərəfini tükətdi. Kimi də bir-birinə düĢmən Ģahzadələrin, valilərin yanına girib, ən çoxu üç-beĢ səhifə rəsmi olan, ovuc içi qədər kitablar üçün iĢləməyə baĢladılar. Sıravi əsgərlərin, təcrübəsiz paĢaların, hər Ģeyə burnunu soxan Ģahzadələrin zövqü üçün necə gəldi yazılıb, baĢdansovdu naxıĢlanmıĢ ucuz kitablar hər yeri basdı». «Neçəyə gedir?» – Ustad Osman soruĢdu. «Nəhəng Sadiqi bəyin bir özbək sipahisi üçün yalnız elə qırx qızıla «Əcaib-ül Məxluqat» rəsm elədiyini söyləyirlər. Doğu səfərindən
109 Ərzuruma geri qayıdan təcrübəsiz bir paĢanın çadırında aralarında ustad SiyavuĢun əlindən çıxmıĢ rəsmlər də olan açıq-saçıq rəsmlərlə dolu bir sandıq gördüm. Rəsm çəkməkdən imtina eləməyən böyük ustalar bir kitabın, bir hekayənin parçası olmayan ayrı-ayrı rəsmlər çəkib satırlar. O tək rəsmə baxanda heç «bu hansı hekayənin hansı məclisidir» demirsən də, yalnız rəsmin özü üçün, zövq almaq üçün baxıb, məsələn, «lap ata oxĢayır, nə gözəldir» deyir, rəssama pulu buna görə verirsən. SavaĢ rəsmləri də, ayıb rəsmləri də çox tələb olunur. Kütləvi savaĢ rəsmi üç yüz ağcaya qədər düĢüb, sifariĢ verən, demək olar, yoxdu. Bəziləri ucuz olsun, alıcı çıxsın deyə kələ-kötür, cilasız kağızda boya belə sürtmədən ağ-qara rəsmlər çəkirlər. «XoĢbəxtdən xoĢbəxt, bacarıqlıdan bacarıqlı bir müzəhhibim vardı», – dedi Ustad Osman. «Elə zərifliklə iĢ görürdü ki, biz ona Zərif əfəndi deyirdik. Amma o da bizi atıb getdi. Altı gün olar, ortalıqda yoxdu. Sirrə döndü». «Adam bu nəqqaĢxananı, bu xoĢbəxt ata evini necə atıb gedə bilər», – dedim. «ġəyirdliklərindən bəri yetiĢdirdiyim mənim dörd gənc ustadım: Kəpənək, Zeytun, Leylək və Zərif uca PadĢahımızın iradəsiylə artıq evlərində nəqĢ eləyirlər», – Ustad Osman dedi.
110 Bu, üzdə bütün nəqqaĢxananın bağlı olduğu «Surnamə» üçün daha yaxĢı iĢləyə bilmələrindən ötrüydü. Sultan bu səfər usta nəqqaĢlarına xüsusi bir kitab üçün saray həyətində ayrı hücrə açdırmamıĢ, onların evlərində iĢləmələrini buyurmuĢdu. Bu buyruğun əniĢtəmin kitabı üçün verilə biləcəyi ağlıma gələndə susdum. Ustad Osman nə qədər eyhamla danıĢırdı? «Nuri əfəndi, – donqar və solğun nəqqaĢı səslədi, – Qara Çələbiyə bir vəziyyət ver». «Vəziyyət» nəqqaĢxanada baĢ verənləri çox yaxından izlədiyi həyəcanlı zamanlarda PadĢahımızın iki aydan bir nəqqaĢxana binasını ziyarət elədikləri vaxt keçirilən mərasimdir. XəzinədarbaĢı Hazım, ĢahnaməçibaĢı Loğman və baĢ nəqqaĢ Ustad Osmanın iĢtirakıyla PadĢahımıza nəqqaĢxananın ustadlarının hansı kitabların hansı səhifələri üzərində çalıĢdığı, kimin hansı təzhibi yerinə yetirdiyi, kimin hansı rəsmə rəng vurduğu, rəngbazların, cədvəlkeĢlərin, müzəhhiblərin, əllərindən hər iĢ gələn, on barmağında on mərifət olan usta nəqqaĢların bir-bir hansı iĢlər üzərində olduqları danıĢılırdı. NəqĢ edilən kitabların çoxunun müəllifi ĢahnaməçibaĢı əldən-ayaqdan düĢüb evindən çıxa bilmədiyinə, baĢ nəqqaĢ Osmanın elə hey sarsıntı və qəzəb dumanları içində itdiyinə, qondarma Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|