O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini ta’mirlash manbalari kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma Òoshkent — «ilm ziyo»
Yüklə 0,53 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mustahkamlik.
| Mexanik xossalari. Jismga tashqi mexanik ta’sir ko‘rsatish
atomlarni muvozanat holatidan chiqaradi, jism shakli va hajmini o‘zgartiradi, ya’ni uni deformatsiyalaydi. Deformatsiyalangan qattiq jismda deformatsiyani yuza keltiruvchi, tashqi kuch ta’si- riga teskari yo‘nalishda bo‘lgan ichki elastik kuch elast F yuzaga keladi. Jism kesimining birlik yuzasiga mos keluvchi, son jihatdan elastik kuchga teng bo‘lgan fizik kattalik mexanik kuchlanish deb ataladi: , elast F S bu yerda, elast F — elastiklik kuchi, S — kesim yuzasi. 20
Deformatsiya birligi bo‘lib, nisbiy deformatsiya l l , ya’ni jism uzunlashishining l uning dastlabki uzunligi l ga nisbati hisoblanadi. Guk qonuniga binoan, nisbiy deformatsiya kuchlanishga to‘g‘ri proporsional bo‘ladi:
, l l K bu yerda, K — elastiklik moduli. Bir tomonlama cho‘zilish deformatsiyaning sodda turi hisob- lanadi. Bu vaqtda elastiklik moduli K — Yung moduli (K=E) deb ataladi. Yung moduli son jihatidan jism uzunligi 2 baravarga uzunlashishi (qisqarishi) yuz beradigan kuchlanishga teng bo‘ladi: l = l bo‘lganda E = . Mustahkamlik. Kuchlanishning deformatsiyaga chiziqli bog‘liqligi, ya’ni Guk qonuni faqat ma’lum chegaralarda saqlanib qoladi. Ma’lum T qiymatga yetganda, deformatsiya chiziqli qonunga nisbatan tezroq o‘zgara (orta) boshlaydi. T bo‘l- ganda, kuchlanish ta’siri to‘xtatilgach namuna shakli tiklanmaydi. T kuchlanish sizilish chegarasi deb ataladi. Mexanik kuchla- nishning yanada kuchaytirilishi namunaning buzilishiga olib keladi. Bu jarayon mustahkamlik chegarasi must deb ataluvchi kuch- lanish qiymatida sodir bo‘ladi. Shisha, keramika kabi materiallarda plastik deformatsiya kuzatilmaydi va namuna shu zahotiyoq buziladi: T must . Bunday moddalar mo‘rt deb ataladi. Mo‘rt materiallar qisqa vaqtli yuklamalar ta’sirida ham oson buziladi. Ko‘pgina polimerlarda esa, aksincha, plastik deformatsiya oralig‘i juda keng bo‘lib, must T bir necha o‘n martaga yetishi mum- kin. Shuning uchun ular plastik moddalar deb ataladi. 21
ch ), siqilganda ( s ), egil- ganda ( e ) o‘zining mustahkamlik chegarasiga ega bo‘ladi. Metal- larda bu uch turdagi mustahkamlik chegarasi bir xil tartibga ega bo‘ladi. Dielektriklarda esa ular kuchli ravishda farqlanadi: ) , ( e ch s . Mustahkamlik chegarasi mexanik kuchlanish bir- ligi — paskallarda (Pa) o‘lchanadi. Mexanik mustahkamlik moddadagi molekula bog‘lanish turiga bog‘liq bo‘ladi: kovalent bog‘lanishga ega kristallar (olmos, krem- niy, germaniy) eng katta va molekular bog‘lanishga ega kristallar (parafin) eng kichik qiymatga ega bo‘ladi. Metall o‘tkazgichlarning mexanik xossalari ko‘p darajada mexanik va temperatura jihatidan ishlov berishga, kiritma mav- judligiga va boshqalarga bog‘liq bo‘ladi. Kuydirish (keyingi sovitish yo‘li bilan bir necha yuz darajagacha qizdirish) p qiymati l l ning sezilarli kamayishi va ko‘payishiga olib keladi. Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|