Oriental Renaissance: Innovative

3(3), March, 2023

1. Qishloq xo'jaligida boqiladigan chorva mollarining ko'payishi ham bunga sabab bo'ladi. O'zbekiston chorva mollarini ko'paytirish, ularning tur va zotlarini oshirish bo'yicha dunyoda yetakchi o'rinlarda turadi. Chorva mollarining tezagida

n





SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
chiqadigan kuchli metan gazi ham ozon qatlamiga ziyoni bor. Shuning uchun, chet el mamlakatlarida chorva mollari qisqarib bormoqda.

2. 
   Sanoat sohasi rivojlanayotgan davrda zavod va fabrikalarining qurilishi ko'paymoqda. Ulardan chiqayotgan tutun havoga tez yoyilib nafaqat ozon qatlamiga, balki insonlarga ham ziyon yetkazmoqda.
   
3. 
   Neft, gaz va ayniqsa, ko'mirdan chiqayotgan moddalarning ham yemirilishga his qo'shadi.
   
4. 
   Chiqindilar ko'payishi, mashinalarning o'tgan yillardagi sarhisobiga qaraganda yana ko'payganligi va atrofga ulardan chiqayotgan turli xil tutun va moddalar ham ozon qatlamiga ziyon keltirishini eslatib o'tishimiz kerak.
   

MUHOKAMA VA NATIJALAR
Bugungi kunda bu muommoni yechish uchun olimlar qanday izlanishlar o'tkazgan? Biroq, 1974 yilda Irvinedagi Kaliforniya universitetidan amerikalik kimyogarlar Mario Molina va F.Shervud Roulend inson tomonidan ishlab chiqarilgan xlorftorokarbonlar (XFK) —faqat uglerod, ftor va xlorni o'z ichiga olgan molekulalar — asosiy atomlar manbai ekanligini tanolishdi.
Shuningdek, ular xlor ultrabinafsha nurlanishi ta'sirida CFClardan ozod qilinganidan keyin katta miqdorda ozonni yo'q qilishi mumkinligini ta'kidladilar. Erkin xlor atomlari va xlor oksidi (ClO) kabi xlor o'z ichiga olgan gazlar uchta kislorod atomidan birini yo'q qilish orqali ozon molekulalarini parchalashi mumkin. Keyinchalik olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, brom va ba'zi bromni o'z ichiga olgan birikmalar, masalan, brom oksidi (BrO) xlor va uning reaktiv birikmalariga qaraganda ozonni yo'q qilishda yanada samaraliroqdir. Keyingi laboratoriya o'lchovlari, atmosfera o'lchovlari va atmosferani modellashtirish tadqiqotlari tez orada o'z topilmalarining muhimligini tasdiqladi. Krutsen, Molina va Roulend 1995-yilda o'zlarining sa'y-harakatlari uchun kimyo bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor bo'lishdi. [4]
Inson faoliyati 1980-yillardan oldin stratosfera ozonining global kontsentratsiyasi va tarqalishiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi. Bundan tashqari, olimlar ozonning o'rtacha kontsentratsiyasida yillik katta pasayish kamida 1980-yilda sodir bo'la boshlaganini ta'kidladilar. Sun'iy yo'ldoshlar, samolyotlar, yerga asoslangan datchiklar va boshqa asboblar yordamida o'tkazilgan o'lchovlar ozonning umumiy integratsiyalangan ustunlar darajasi (ya'ni, soni) ekanligini ko'rsatadi. [5]